View source for ડોશીમાની વાતો/સૌરાષ્ટ્રના લાક્ષણિક વાક્યપ્રયોગો

{{SetTitle}}
{{Heading|સૌરાષ્ટ્રના લાક્ષણિક વાક્યપ્રયોગો}}

{{Poem2Open}}
'''અંજવાળી તોય રાત''' : જેમ રાત્રિ ચંદ્રના પ્રકાશવાળી હોય છતાં પણ દિવસ જેટલી ભયમુક્ત નથી, તેમ સ્ત્રી ચાહે તેવી શૂરવીર હોય છતાં તે સ્ત્રી જ છે — એનાં સ્ત્રીપણાને સહજ નિર્બળતા કે જોખમ તો છે જ.
'''આજની ઘડી ને કાલ્યનો દી''' : સદાને માટે એ સમય તો ગયો તે ગયો.
'''આંસુડાંના શ્રાવણ-ભાદરવો હાલ્યા જાય''' : શ્રાવણ–ભાદરવાનો વરસાદ વરસતો હોય, તેવી અવિરત અશ્રુધારા બેય આંખમાંથી વરસે.
'''ઊગ્યો એને આથમતાં વાર લાગશે''' : યૌવનનો હજુ આરંભ જ થયો છે. કટોકટીના એ કાળને વીતતાં વાર લાગશે. વાસનાઓ સંતાપશે.
'''કુંભાર દોરી ચડાવીને ચાકડેથી માટલું ઉતારી લે એમ માથું વાઢી લીધું''' : માથું કાપવામાં શૂરવીરોને જે સહેલાઈ પડે છે, તેનો સચોટ ખ્યાલ આ ઉપમામાંથી મળે છે.
'''કૂડનાં ધૂડ''' : દગો કરનારનાં યત્નો ધૂળ જ મળે.
'''કેડિયાની કસો તૂટવા મંડે''' : મનુષ્યને અતિહર્ષ થતાં છાતી ફુલાય, અને તેથી અંગરખો ખેંચાતાં કસો તૂટે : અતિ આનંદની ઊર્મિ.
'''કોઈ કોઈના કપાળમાંથી બે આંકડા ભૂંસી ન શકે''' : તકદીરમાં નિર્માયું હોય તેમાંથી લગાર પણ લોપાતું નથી, સહુ પોતપોતાના તકદીર ભોગવે છે
'''ગોળની કાંકરી ખાવી''' : વેવિશાળ કરવું. (વેવિશાળ કરતી વખતે ગોળ ખાવાનો નિયમ છે.)
'''ઘેંસનાં હાંડલાં કોણ ફોડે?''' : ઘેંસ હલકું અનાજ ગણાય છે, માટે ભાવ એ છે કે યુદ્ધમાં સામાન્ય સૈનિકને શીદ મારવો? મારવો તો સરદારને મારવો.
'''(વિધાતા) ચપટી મીઠું નાખતાં ભૂલી ગઈ''' : વિધિએ (એ માણસને) જરા પણ અક્કલ–હોંશિયારી ન બક્ષ્યાં.
'''(પનિયારી) ચિત્રામણમાં લખાઈ ગઈ''' : આશ્ચર્યમાં એટલી બધી સ્તબ્ધ બની ગઈ કે જીવતી સ્ત્રીઓ હોવાને બદલે જાણે ચિત્રની પૂતળીઓ હોય તેવું લાગે છે. અત્યંત આશ્ચર્યચકિતતા સૂચવનાર રૂપક.
'''ચોળિયું પારેવું ત્રણ વિસામા ખાય''' : કોઈ ઇમારતની અતિ ઊંચાઈ કોઈ કૂવાનું અતિ ઊંડાણ બતાવવાનો આ વાક્યપ્રયોગ છે. એની ટોચ કે તળિયે એક જ ઝપાટે કબૂતર ન પહોંચી શકે પણ પહોંચતાં પહોંચતાં એને ત્રણ વાર વિશ્રામ લેવો પડે.
'''જીભ વાઘરીવાડે જાય''' : દિલ ક્ષુદ્ર (વાઘરીઓના જેવું) બની જાય.
'''ઢોલ ઢમકે પાણી''' : મારવાડ દેશ : મારવાડના કૂવાઓ અત્યંત ઊંડા હોવાથી કોસ ચલાવનાર આદમીને એટલે બધે દૂર બળદ હાંકી જવું પડે છે કે એક માણસ કૂવે ઊભો રહીને, જ્યારે કોસ નીકળે ત્યારે ઢોલ વગાડે તો જ કોસ હાંકનારને પાછા વળવાની ખબર પડે.
'''થાળીનો ઘા કર્યો હોય તો ધરતી માથે ન પડે''' : લોકોની અતિશય ગિરદી સૂચવનારા શબ્દો — એટલી બધી ભીડાભીડ કે થાળીનેય નીચે પડવાની જગ્યા નહીં.
'''બાર બાર મૂઠ્ય કૅફના તોરા ચડ્યા''' : અફીણ ખાવાથી સારી પેઠે મસ્તી ચડી ગઈ.
'''રૂંઝ્યું કુંઝ્યું વળે છે''' : સૂર્યાસ્તનાં અજવાળાં સંકેલાતાં જાય છે.
'''વિધાતાનાં લેખમાં મેખ મારી''' : વિધિનાં નિર્માણ મિથ્યા કર્યાં.
'''સગો હાથ ન દેખાય એવી અંધારી રાત''' : માણસ પોતાના હાથને પણ ન જોઈ શકે, એ અંધકારની અતિશય ગાઢતા બતાવે છે.
'''સમી સાંજે સોપો પડી ગયો''' : કેમ જાણે મોડી રાત થઈ હોય ને માણસો સૂઈ ગયાં હોય તેવો સૂનકાર વ્યાપી ગયો.
'''સવામણની તળાઈમાં સૂઈ રહેવું''' : નિશ્ચિંત રહેવું.
'''સંજવારીમાં સાચાં મોતી વળાય''' : સમૃદ્ધિ બતાવે છે.
'''(બાવાનો જીવ) સાતમી ભોમકાને માથે''' : સમાધિ ચડાવી (બાવાએ) ધ્યાન ધરવું.
'''સાંસો ખાલ્ય મેલે એવી ઝાડી''' : ઝાડી એવી ગીચ કે સસલું પણ અંદર પેસવા જાય તો એની ચામડી ઊતરડાઈને જુદી પડી જાય.
'''સોનાનાં નળિયાં થવાં''' : પ્રભાતના તડકા ચડી જવા. (તડકામાં નળિયાં સોનેરી દેખાય છે.)
{{Poem2Close}}

<br>
{{HeaderNav2
|previous = 15. લક્ષ્મી
|next = શબ્દકોશ
}}