મધ્યકાલીન ગુજરાતી કાવ્યસંપદા/૨૧.ગણપતિ-માધવાનલ-કામકંદલા દોગ્ધક

૨૧.ગણપતિ-માધવાનલ-કામકંદલા દોગ્ધક

ગણપતિ(૧૬મી સદી) આ વિદગ્ધરસિક કવિની રતિ-શંૃગારકેન્દ્રી પદ્યવાર્તા ‘માધવાનલ-કામકંદલા-દોગ્ધક’ મધ્યકાળની ઉત્તમ કૃતિઓમાંની એક છે.

‘માધવાનલ-કામકંદલા દોગ્ધક’-માંથી

૧. કામકંદલાનો પ્રેમોદ્ગાર
પુપ્ફિં પરિમલ ઇક્ષુ રસ, દૂધ માંહિ ઘૃત જેમ;
સુણિ પ્રીઊડા! તિમ માહરઇ પંજરિ પસરિઉ પ્રેમ.

નીલ પટઉલે ચોલના રંગતણી પરિ જેમ;
સુણિ પ્રીઊડા! તિમ માહરઇ પંજરિ પસરિઉ પ્રેમ.

ત્વચા રક્ત મજ્જા–માંહિ અસ્થિ ગૂઢ છઇ જેમ;
સુણિ પ્રીઊડા! તિમ માહરઇ પંજરિ પસરિઉ પ્રેમ.

નાર યથા મણિહારમાંહિ, રસ તુઅરમાંહિ જેમ;
સુણિ પ્રીઊડા! તિમ માહરઇ પંજરિ પસરિઉ પ્રેમ.

કાજલ માંહિ કાલિમા, રગતિ રાતડિ જેમ;
સુણિ પ્રીઊડા! તિમ માહરઇ પંજરિ પસરિઉ પ્રેમ.

નીરિ નીર નિરંતરિઉં, ક્ષીરિં ક્ષીર જ જેમ;
સુણિ પ્રીઊડા! તિમ માહરઇ પંજરિ પસરિઉ પ્રેમ.

લોહડા માંહિ લીન થ્યુ, પાવક પ્રસરઇ જેમ;
સુણિ પ્રીઊડા! તિમ માહરઇ પંજરિ પસરિઉ પ્રેમ.

સ્વાદ ક્રિયાલઇ, તકલ તલઇ, જલ માંહિં શીત જેમ;
સુણિ પ્રીઊડા! તિમ માહરઇ પંજરિ પસરિઉ પ્રેમ.

સોનૂં-રુંપૂં સમ-રસ્યાં, અંતર થાય ન જેમ;
સુણિ પ્રીઊડા! તિમ માહરઇ પંજરિ પસરિઉ પ્રેમ.

વાણી બાવન વર્ણ મહિં, જગન્નાથ જગ જેમ;
સુણિ પ્રીઊડા! તિમ માહરઇ પંજરિ પસરિઉ પ્રેમ.

પ્રેમ-પનુતુ પરિ કિસી, નમવિઉ કોઈ ન ક્ષત્રિ;
સહી ન સીમા વૃદ્ધિની, કીધી ચિત્રવિચિત્ર.

પાવક કટ્ઠ-પ્રસંગથી, દાન સુ-પર્વણિ જેમ;
તિમ તનિ વદ્ધઇ માહરઇ માધવ કેરુ પ્રેમ.
બાણ યથા અર્જુન તણાં, હણૂઆ પૂછડ જેમ;
તિમ તનિ વદ્ધઇ માહરઇ માધવ કેરુ પ્રેમ.

જૂઉ વલી વયરિ કહુ, તેલ પડિઉં જલિ જેમ;
તિમ તનિ વદ્ધઇ માહરઇ માધવ કેરુ પ્રેમ.

સિઆલઇ શીત જ સરઇ, ઊંહ્નાલઇ લૂ જેમ;
તિમ તનિ વદ્ધઇ માહરઇ માધવ કેરુ પ્રેમ.

ક્રોધિં કલહુ, સ્નેહિં સગાં, વરસાલઇ જલ જેમ;
તિમ તનિ વદ્ધઇ માહરઇ માધવ કેરુ પ્રેમ.

વિત્ત વિણજઇં, સત્ત સાહસઇં, દાનઇં કીરતિ જેમ;
તિમ તનિ વદ્ધઇ માહરઇ માધવ કેરુ પ્રેમ.

આલસિ દારિદ્ર, વયર હઠિ, કુમતિ કુસંગિ જેમ;
તિમ તનિ વદ્ધઇ માહરઇ માધવ કેરુ પ્રેમ.

અભ્યસિ વિદ્યા, વિનયિ ગુણ, નૃપિ ઉત્તમ ગુણ જેમ;
તિમ તનિ વદ્ધઇ માહરઇ માધવ કેરુ પ્રેમ.

દયા ધર્મ તપ નીમથી, ઉત્તમ વાચા જેમ,
તિમ તનિ વદ્ધઇ માહરઇ માધવ કેરુ પ્રેમ.

છાયા નમાતા દીસની, જીવત જોગી જેમ;
તિમ તનિ વદ્ધઇ માહરઇ માધવ કેરુ પ્રેમ.


૨. માધવનો વિરહાલાપ

આષાઢઇ અંહર ધરણિ, મેઘ કરઇ ઇક સાથ;
હું બૂડઉ રે બપ્પડી, હેલિ! દીઇશિ ન હાથ?

વીજ લવઇ ગજજઇ ગયણ, પવન તણા પરિચાર;
ઇણિ આષાઢિ હું ડરું, દહિ દિગંતર દાર.

કાલા વાદલ ઊતરઇ, મોર કરઇ કિંગાર;
આષાઢઇ અમૃત ઝરઇ, મુઝ લાગઇ અંગાર!

શ્રાવણ સૂતાં સાલવઇ, જગાવતાં જગમાંહી;
હૂં ધ્રૂજી ધરણિ ઢલૂં, બાલ વિલાઇ બાંહિ.

તીવ્ર સ્વર તિમરી કરઇ, ભરઇ વાહુલા વાહ;
શ્રાવણ તઉ પણિ માહરઇ હૈડા ભીંતરિ દાહ!

શ્રાવણ-પાખઇ સિઉં રાહિઉં? કાં આંણિઉ? કિરતાર!
શનિ શનિ વરસઇ સરવડે, દૂરિ દહઇં મુઝ દાર.

ભાદ્રવડઇ સરોવર ભરિયાં, નીર નિરંતર હોય;
રિદયાં-ભીંતરિ હું રડું, નીર નિવારી ન કોઈ!

બાપીઅડુ ‘પ્રીઊ’ ‘પ્રીઊ’ કરઇ, કામકંદલા જેમ;
તિમ તિમ તન માહારા તણૂં ક્ષીણું થાઇ ક્ષેમ.

ભાદ્રવડઇ ભાગી મણા, ઉતપતિ અન્ન સગાલ;
કામકંદલા! તૂં-પખઇ, માહરઇ દહરિ દુકાલ!

આસો માસઇ ઊંમટિયાં ખંજન ઊજલ શ્યામ;
કાગલ જાણી વાંચતું, પચ્છિ તણાં ચિત્રામ!

આસો! આશા પૂરિ તું, નવદુર્ગાના દીહ;
બીજા બલિ દિહ બોકડું, હું હોમાવિશિ સિંહ.

પ્રમદા! તાહરું પ્રેમ-જલ, ઊંડેરું અવગાહાશિ;
આસો કેરાં નૂરતાં, નિત નિત ઊઠી નાહાશિ.