કોડિયાં/મોહનપગલાં

મોહનપગલાં

1

અસંખ્ય ગિરિશૃંગમાં નીરવતા મૂંગી આથડે;
અઘોર નભ-ઘુમ્ટે ઝબક તારલાઓ સરે.
અપાર અવનીપટે સકળ શ્વાસ જંપી ગયા;
અગાધ ઉદધિ તણાં ગહન ગાન સૂનાં થયાં.

મિનાર સહુ ચક્રવાલ રચતા અનંતે અડે,
દિશા-પગીર સૌ અધન્ય ક્ષણ સાંધી ઝોકે ચડે,
ટગુમગુ થતા દીવા ઝબકતા થયા ને ઠર્યા,
અને અવનિને ઉરે તિમિરના થરો આવર્યા.

કહે: પ્રથમ વિશ્વ આ અખિલ શબ્દબ્રહ્મે ભર્યું;
પછી સૃજનનું અપૂર્વ સમ પુષ્પ આ પાંગર્યું.
અનાદિ પણ એથીયે સદય શાંતિમાં સૌ ઠર્યું,
ફરી અહહ! રાજ્ય એ પ્રખર શાંતિએ પાથર્યું.
નથી રવ જરી: બને! સભર શાંતિ સૂની થઈ!
અથાગ પટ આવર્યા: તિમિરનીય આંખો ગઈ!
21-7-’31

2
ઊઠે જગતના પટે, તિમિરના તટે આકૃતિ,
ભયે કકળતી વિષણ્ણ પ્રતિમા બની વિસ્મૃતિ.
અનેક ઘર અથાડી, પગથિયાં ચડી ઊતરી,
સૂતેલ ભુજપાશમાં કપૂત સૌ: ન મા સાંભરી.

અને રુદન ગાજતાં, ગગન વિશ્વ કમ્પાવતા
દિશેદિશ થકી પ્રકમ્પ, પડઘા સરી આવતા.
વહે તરલ વ્હેણ ગંગ-જમના સમાં આંસુનાં,
ગળ્યા ખડક કાળમીંઢ, નગ, આંસુડાં થૈ ઉન્હાં.

સપૂત નવ કો ઊઠે, કરુણ હાક માની સુણી?
દીધા જનમ તીસ કોટિ જીવ તોય હું વાંઝણી?
કરેલ પયપાન ગંગ-જમના સમી છાતીનાં,
શું વીર્ય અરજૂન, રામ, અજનાંય હીણાં થયાં?

હિમાચળ સહ્યો સહસ્રશત વર્ષથી છાતીએ!
અસહ્ય દૃઢ શૃંખલા પદ જડી: ન સંખાતી એ!
22-7-’31

3

આઘા વ્હેણે સરતી સરિતા આશ્રમે પાસ આવે.
ઊંચા નીચા હૃદયધબકા પુણ્ય-પાદે ચડાવે.
કાંઠે ઊભી તરુગણ સહુ વારી જાતાં ઝળૂંબે:
વેલી વાડે ઘન તિમિરમાં આગિયા પુષ્પ ચુંબે.

ઊંચે કાંઠે, સરળ ઘરની લીંબડાળી ફળીમાં
બિડાયેલાં નયન નમણાં: ઊપડે શ્વાસ ધીમા;
નાનું એનું શરીર કુમળું, ભાવ ચૈતન્ય કાંતિ,
પોઢે જાણે જગકલહની મધ્યમાં દિવ્ય શાંતિ.

ઊંચા ઊંચા ગિરિશિખરથી વાય ઊના નિસાસા,
કોટિ કોટિ જીવન સરજ્યાં, વાંઝણી તોય માતા!

જાગી ઊઠ્યો ઝબક: નમણાં નેનમાં દુ:ખ થીજ્યાં,
ચારે બાજુ નજર કરતો, એકલો, ગાલ ભીંજ્યા.

અંગે અંગે, હૃદય, વદને, આંખમાં દાહ જામ્યો!
માતાનાં એ ઝળહળ થતાં આંસુનું રૂપ પામ્યો!
23-7-’31

4

જાગો! ઊઠો! ભરતભૂમિનાં, રાષ્ટ્રનાં પુત્ર-પુત્રી!
જાલીમોના નખ ઉઝરડે લોહી વ્હેતી ધરિત્રી.
વર્ષા-વીજ શરીર ઘસતા ડુંગરા ભૂમિ રક્ષી.

ગાજી ઊઠે અખિલ નભમાં મેઘનો જેમ નાદ,
 સાતે સિંધુ ઉપર ફફડે કોઈ તોફાન સાદ,
એવાં એનાં રણ-રમણ-આહ્લેકનાં ગાન ગાજ્યાં,
ચૌટે, ચોરે, પુર, નગરમાં, ગામડે, લોક જાગ્યાં.

બિડાયેલા કમલદલમાં જેમ વર્ષે તુષાર,
મૃત્યુબીડ્યાં નયનકમલે અમૃતી છંટકાર;
એવા એના જન સકળનાં દુ:ખથી આર્ત્ત નેને,
દૈવી દીપ્તિ અકળ પ્રગટી, લોક ઉત્સાહ વ્હેણે!

લોઢામાંથી ધન પ્રગટતું પારસી સ્પર્શ થાતાં!
માટીમાંથી અમર વચને, માનવી ઊભરાતા!
24-7-’31

5

ઘંટ વાગતાં પ્રચંડ આશ્રમી સહુ પળે
ઉપાસના સ્થળે: અનંત આંખડી હસે, લળે,
વિતાનથી: નદીતણાં સુમંદ નીર મંજુલાં
કવે કવિત: પાથરે સુગંધ વેલ-ફૂલડાં.

કોઈ આવતું હતું, નિગૂઢ નેન પાથરી
વસુંધરા પરે: પડે ચડે સુમંદ ચાખડી.
સર્વ નેન એક ધ્યાન, લોહચુંબકે જડ્યાં,
પતિતપાવના પગે, પદે પદે જઈ અડ્યાં.

સળેકડા સમું શરીર: આંખમાં ભર્યાં અમી:
વિદગ્ધ તોય છે સુહાસ: રામમાં રહ્યા રમી.
પોતડી ટૂંકી, વીંટેલ ઉત્તરીય છાતીએ:
પળંત ટેકવાઈ બે કુમારી કાખની નીચે.

આસને સ્થિતિ કરી: જરીક નેન ઉઘડ્યાં!
ચહુ દિશે વળી, ફરી અનંતમાં મળ્યાં!
24-7-’31

6

પ્રાર્થના પૂરી થઈ: વિલીન સૂર ગીતના
થતા ધીમે ધીમે, અલોપ ચક્ર જેમ નીરમાં
વધી વધી થઈ રહે: અને સુમંદ ઊપડે
ફરુકતા સુઓષ્ઠ ને યતીન્દ્ર આમ ઉચ્ચરે—

સાઠ વર્ષ છો વીત્યાં; જુવાન તોય વીશનો
અનુભવું મને: કરું પ્રવાસ ચાર દિશનો;
પગો કૂદંત ચેતના—ઝરા સમા: અને ચહું
વિતાન વીરહાક-શંખનાદથી ભરી દઉ.

જીવડું મરેય તોય ઉર આ રડી રહે,
સ્વતંત્રતા તણા સુયજ્ઞમાં કરોડ છો બળે
જવાનડાં દૂધેભર્યાં; રૂંવાડું એક ના ફરે:
અને ભલે મહાન વજ્રપાત આવીને પડે.

પુત્રપુત્રી શાં ગણ્યાં અધિકડાં સહુ થકી:
હોમવાં અધિક કામ, આશ્રમી! કર્યું નકી!
તરલ વ્હેણથી સાભ્રમતી તણાં
સલિલ સાગરનાથ ભણી વળે;
પુરજનો નિજ કર્મ ત્યજી ઘણાં,
સરત-આશ્રમ-પાર-ભણી પળે.

રવિ તણાં ઝીલી રશ્મિ રડ્યાંખડ્યાં,
વિરહવ્યાકુળ નીર ગુલાલ શાં!
સરિતના પટ ઉપર ઊમટ્યા,
જન તણા સમુદાય વિશાળ આ!

મધુર ઘંટ થયા: થઈ પ્રાર્થના:
સકળ ગાન ભળ્યાં અવકાશમાં.
પરુજનો સહુ સ્તબ્ધ બની ગયાં,
અમર શબ્દ ઝરે મધુનીતર્યા—-

પ્રભુ કરે; પળું કાલ પ્રભાતમાં!
મરદ સર્વ પળે મુજ સાથમાં!
26-7-’31