બોલે ઝીણા મોર/રજાઓ દિવાળી તણી થઈ પૂરી: Difference between revisions

રજાઓ હોવાથી યુનિવર્સિટીનાં માર્ગો અને મેદાનોમાં આવનજાવન ઓછાં છે. હૉસ્ટેલોની બંધ બારીઓ સૂમસામ લાગે. શરદ ઋતુય વીતી ગઈ અને છતાં પાછલી વર્ષાને કારણે હજી ઠેર ઠેર પાણી ભરાયેલાં છે, મેદાનના કેટલાક ભાગોમાં. કાંટાળી ઝાડીઓ લીલીછમ થઈ ગઈ છે. ચાલતાં ચાલતાં હવે એવું લાગતું હતું કે કોઈ ટાપુ રચાઈ ગયો છે અને એમાં એકાંત જ એકાંત છે. વકતીતીના ભીના અવાજ એકાંતને ગાઢ બનાવે, માર્ગની વૃક્ષ વીથિકા વચ્ચે પસાર થતાં વૃક્ષોની ઉષ્માનો અનુભવ થાય અને ક્યાંક ખાબડા નજીકથી પસાર થતાં ડબ કરી પાણીમાં કૂદી પડતો કોઈ મેંઢક જાપાની કવિ બાશોના પેલા પ્રસિદ્ધ હાઇકુનું સ્મરણ કરાવી દે :

'''Listen! a frog'''

'''Jumping into the stillness'''

'''of an ancient pond!'''

જૂના તળાવડામાં – ના, તળાવડાની સ્તબ્ધતામાં કૂદતો મેંઢક.

ઉશનસ્‌ની એ કવિતા મને આખી મોઢે હતી. હું ઘરની આગળની મોટી ગૅલેરીમાં બેસી એ યાદ કરવા લાગ્યો – ના, એ કવિતા હું રચવા લાગ્યો – જાણે એ પંક્તિઓ સ્મૃતિમાંથી નહિ, મારી આ ક્ષણોની અનુભૂતિમાંથી ઊતરતી હતી – પહેલાં ત્રુટક ત્રુટક અને પછી સળંગ – જાણે છેકછાક વિના રચાઈ ગઈ.

'''રજાઓ દિવાળી તણી થઈ પૂરી, ને ઘરમહીં'''

'''દહાડાઓ કેરી સ્ખલિત થઈ શાંતિ પ્રથમની.'''

'''વસેલાં ધંધાર્થે દૂર સુદૂર સંતાન નિજનાં,'''

'''જવાનાં કાલે તો…'''

દિવાળીની રજાઓ પડતાં ગામડાગામમાં માતાપિતા સાથે રહેવા દૂર વસેલાં સંતાન આવતાં. ઘરમાં મનની એક ‘શાંતિ’ સ્થપાતી પણ હવે રજાઓ પૂરી થતાં સૌ સંતાન જશે, એથી એ મનની શાંતિ ડહોળાઈ ગઈ છે. જવાને આગલે દિવસે રાત્રે બા-બાપા, ફોઈ અને સૌ છોકરાં-છૈયાં બેઠાં હતાં. હવે કદાચ આવતી દિવાળીએ વાત, એમ વિચારતાં હશે તે વખતે બા-બાપાએ, ગં.સ્વ. ફોઈએ જાણે આ બધાની વચ્ચે પોતાને કર્મે લખાયેલા સંતાનોના વિરહને પણ જાણે જોઈ લીધો! પરિવાર વચ્ચે એ પણ પોતાની જગ્યા કરીને બેઠો હતો. ઘરનાં વૃદ્ધ વડીલોએ તો એને જોયો, પણ એને ઉવેખીને સૂઈ ગયાં.

'''જનક જનનીને ઘરતણાં'''

'''સદાનાં ગંગામા સ્વરૂપ ઘરનાં ફોઈ સહુએ'''

'''બપોરે બે ભાઈ અવર ઊપડ્યા લેઈ નિજની'''

'''નવોઢા ભાર્યાઓ પ્રિયવચનમંદસ્મિતવતી.'''

બે નાના ભાઈ બપોરે મીઠું બોલતી અને હળવું હસતી એવી પોતાની નવોઢા — લગ્ન થયે બહુ વખત થયો નથી – પત્નીઓ લઈને ગયા. પછી કવિ લખે છે :

વળાવી બા આવી નિજ સકલ સંતાન ક્રમશઃ

ગૃહવ્યાપી જોયો વિરહ પડી બેસી પગથિયે.

જે ઘરમાં હજી તો સંતાનોનો, સંતાનોનાં સંતાનોનો કલકલ્લોલ હતો, તે આખા ઘરમાં, ગઈ કાલે જે બધાંની વચ્ચે બેઠો હતો તે વિરહ આજે વ્યાપી ગયો હતો – અને બા ઘરમાં જઈ શકી નહિ, એ પગથિયે જ બેસી ગઈ. કવિએ કહ્યું – ‘પડી બેસી પગથિયે’ – ‘પડી બેસી’માં વૃદ્ધ માબાપની સંતાનોના જતાં અનુભવાતી મર્મભેદી નિઃસહાયતા પ્રકટ થઈ છે. વધારે કહેવાની, બીજા થોડા શબ્દોનો વ્યય કરવાની કવિને જરૂર ન પડી. ‘પડી બેસી પગથિયે’ – પોતાના ગયા પછી મા આમ ઘરને પગથિયે જ બેસી પડી હશે, એવો સંતાનોને વિચાર આવ્યો હશે? એ તો પોતાની પ્રવૃત્તિની દુનિયામાં ખોવાઈ જવાના, પણ અહીં પાછળ રહેનાર? બીજા એક કવિએ કહ્યું છે :

'''ઘરને તજીને જનારને'''

'''મળતી વિશ્વની વિશાળતા'''

'''પછવાડે અડવા થનારને'''

'''ભરખે ઘર કેરી શૂન્યતા.'''

આખી વાતની વિડંબના તો દિવાળીના ઉત્સવ સાથે રચાય છે. દિવાળી મંગલ પર્વ, મિલન પર્વ; પણ દિવાળી જતાં જ વૃદ્ધ મા-બાપને કર્મે લખાયેલો વિરહ.

ટીકડીઓનો રોલ ભરાવેલી અનન્યની રમકડાની બંદૂક મારા પગ આગળ પડી છે, અડધી ટીકડીઓ ફૂટેલી છે. હું હાથમાં એ રમકડાની બંદૂક લઉં છું અને ફોડવા માંડું છું, ફટ્ ફટ્ ફટ્ ફટ્… હમણાં અનન્ય જાણે કે કાઠિયાવાડી ટોનમાં કહેશે – ઈ મારી બંદૂક કોણે લીધી?

{{Poem2Close}}