સમગ્ર અરધી સદીની વાચનયાત્રા/માધવ વી. કામથ/ઊંચે, હજી ઊંચે...

          મારીપાસેવિકલાંગભાઈજગદીશસંભરાનીનુંલખેલુંપુસ્તકHow To Live With Disabilities—‘અક્ષમતાઓસાથેકેમજીવવું’ છે. એમણેજુદાજુદાપ્રકારનીઅક્ષમતાધરાવતાઅનેકમાનવોનીવાતકરીછે, જેઓમુશ્કેલીઓનીવચ્ચેશાંતિથીઅનેઆનંદથીપોતાનુંકામકર્યેજાયછે. એકછેસમાજસેવક, બીજાછેપ્રોફેસર, ત્રીજાટેક્નોલોજિસ્ટતોચોથાબેંકનાઅધિકારી, પાંચમાવળીરેલવેકર્મચારીઅનેછઠ્ઠાતબીબીશાસ્ત્રનાવિદ્યાર્થીવગેરે. દરેકનીઅસીમવીરતાનીવાતછે. કમલાવત્સનુંડોકથીનીચેનુંઆખુંશરીરલકવાથીજકડાઈગયુંછે; તેપ્રૂફતપાસીનેઅનેથોડુંટાઇપિંગકરીનેજીવનનિર્વાહકરેછે. એહલિર્કઅબ્રાહમપોલિયોથીઅપંગબનેલોછે; એમણેવેરાનજમીનનાએકટુકડાનેફળઆપતીલીલીછમવાડીમાંફેરવીનાખ્યોછે. નાનપણમાંલકવાનાભોગબનેલાપ્રવીણશામળદાસભુત્તાન્યાયાધીશનીપાયરીએપહોંચ્યા. નાનામોટાઅનેકવિકલાંગીઓનાંઉદાહરણોનાભંડારમાંથીસંભરાનીએતોઆપણનેથોડાકનમૂનાજઆપ્યાછે.

થોડામહિનાઅગાઉગુજરાતમાંનર્મદાપ્રોજેક્ટનાકામકરતાએકભાઈજોડેમારીઓળખાણથઈ. આભાઈપ્રોજેક્ટનાસ્થળેયંત્રોનીદેખરેખરાખતાહતા, જેમાંઅત્યંતજટિલપ્રકારનાંયંત્રોપણહતાં. આશ્ચર્યનીવાતએહતીકેએમનોઅભ્યાસમાધ્યમિકશાળાથીઆગળનહતો. સિવિલ, મિકેનિકલકેઇલેકિટ્રકલએન્જિનિયરિંગનીડિગ્રીકેડિપ્લોમાધરાવતાનહતા. આમછતાં, એઆખાપ્રોજેક્ટનાટેકિનકલડિરેક્ટરહતા, કારણકેકોઈપણયંત્રનુંસમારકામકરવાનીક્ષમતાએધરાવતાહતા. જીવનનાદરેકક્ષેત્રેએમનાજેવીવ્યકિતઓછે. આવીવ્યકિતઓસૂચવેછેકેસફળથવામાટેકોલેજનાઅભ્યાસનીકેપીએચ.ડી.નીઆવશ્યકતાનથી. ભારતનીમોટીકમનસીબીછેકેકોલેજનાઅભ્યાસપરવધુપડતોભારમૂકીએસિવાયનાંબીજાંકામોનેઓછુંમહત્ત્વઆપવામાંઆવેછે. ગાર્ડનરેકહ્યુંછે, “ઉત્તમપ્લમ્બરઅસમર્થફિલસૂફકરતાંહજારદરજ્જેવખાણવાલાયકકહેવાય. પ્લમ્બિંગહલકાપ્રકારનુંકામસમજીજેસમાજપ્લમ્બિંગમાંમેળવેલીશ્રેષ્ઠતાનેતિરસ્કારેઅનેતત્ત્વજ્ઞાનએસ્તુત્યકાર્યછેસમજીએમાંનિમ્નધોરણચલાવીલે, એસમાજમાંપ્લમ્બિંગકેતત્ત્વજ્ઞાનબેમાંથીએકપણસારુંનહિહોય.” ભારતમાંઆજેઆવીજપરિસ્થિતિછે. નિમ્નફિલસૂફોનીતરફેણકરતાઆપણેસારાપ્લમ્બરોનેઅવગણીએછીએ. પરિણામેઆપણેખરાબપ્લમ્બરઅનેએથીયેખરાબફિલસૂફોપેદાકરીએછીએ. આપણીશાળાઓઅનેકોલેજોનિમ્નશિક્ષકોઅનેનિમ્નતરવિદ્યાર્થીઓથીભરેલીછે, જેઓનુંએકમાત્રધ્યેયડિગ્રીમેળવવાનુંછે. જીવનમાંથીશુંમેળવવુંછેકેસમાજનેશુંપ્રદાનકરવુંછેએવિષેકોઈખ્યાલનથી. મહત્ત્વનીવાતએછેકેસમસ્યાઓથીભરપૂરઆવિશાળદુનિયામાંરાજીખુશીથીઝઝૂમીશકેએવાઅભિપ્રેરિતસ્નાતકોઆપણેઊભાકરીએ. સાથેસાથેએપણયાદરાખીએકેશાળાઅનેકોલેજનાશિક્ષણક્રમનીબહારપણઘણુંશીખવાજેવુંછે. ઘણીવારઆપણીયુવાપેઢીઇલેકિટ્રશિયનકેવેલ્ડરબનવાનેબદલેથર્ડક્લાસબી. એ. થવાનુંવધુપસંદકરેછે.

ભારતસરકારનાઉદ્યોગખાતાનાએકકાળેસફળપ્રધાનહતાતેડી. એ. પાઈએનાનપણમાંએકજ્યોતિષશાસ્ત્રીનેપોતાનાંમાતાજીનેએવુંકહેતાંસાંભળ્યાકે, આછોકરોમૅટ્રિકથીઆગળઅભ્યાસનહિકરીશકેઅનેજીવનમાંસફળતાનહિમેળવીશકે. તેદિવસસુધીએકિશોરઆળસુહતો, સવારેમોડોઊઠેઅનેલેસનકરવામાંપાછોપડે. પણઆવાતસાંભળીનેરાતોરાતતેણેનિર્ણયકરીલીધોકે, આજ્યોતિષીનેખોટાપાડવા. બીજાદિવસથીસવારેપાંચવાગેઊઠીનેતેણેબધુંલેસનબરાબરકરવામાંડ્યુંનેઇતરવાચનમાટેપણસમયકાઢ્યો. વખતજતાંએસિન્ડિકેટબૅન્કનામેનેજિંગડિરેક્ટરબન્યા, ઇંદિરાગાંધીનીસરકારમાંપ્રધાનપદમેળવ્યું.

મહાનલખાણઅનેરોચકલખાણમાંફરકછે. રોચકલખાણશબ્દોજોડેરમતાંઆવડેએવીકુદરતીબક્ષિસનુંપરિણામહોઈશકેછે. જ્યારેમહાનલખાણઉદ્ભવેછેએકાગ્રતામાંથી. વિન્સ્ટનચચિર્લજ્યાંસુધીવિચારનેઅનુરૂપયોગ્યશબ્દોનમળે, ત્યાંસુધીપોતાનાલખાણનેમઠારવાનીમહેનતકર્યાજકરતા. પિકાસોઘડીભરમાંશ્રેષ્ઠકલાકૃતિતૈયારકરીશકતા; પરંતુએસરળદેખાતીરેખાઓપાછળકલાકો, દિવસોઅનેમહિનાઓનોમહાવરોહતો.

બીજાઓકરતાંપોતાનેચઢિયાતાબનાવવાનીહરીફાઈમાંઊતરવાનેબદલેપોતાનેપોતાનીજાતકરતાંવધુઉત્કૃષ્ટબનાવવી, તેમાંશ્રેષ્ઠતારહેલીછે. આપણેબધાનોબેલઇનામનજીતીશકીએ, પણએટલુંતોજરૂરકરીશકીએકેકોઈપણવસ્તુનેગઈકાલકરતાંઆજેવધુસારીરીતેકરીએ, અનેઆવતીકાલેતેથીપણવધુસારીરીતેકરવાનીઉમ્મીદરાખીએ.

(અનુ. કાલિન્દીરાંદેરી)

[‘ઊચે, હજીઊચે...’ પુસ્તક: ૨૦૦૨]