કુંવરબાઈનું મામેરું/શબ્દાર્થ અને ટિપ્પણ: Difference between revisions

From Ekatra Wiki
Jump to navigation Jump to search
No edit summary
No edit summary
Line 52: Line 52:
'''૩૧ ફાંસુ''' = ફોગટ, વ્યર્થ
'''૩૧ ફાંસુ''' = ફોગટ, વ્યર્થ
<br>
<br>
કડવું ૬.
'''કડવું ૬.'''


'''૧ ભારે''' = ઉંમરમાં, વજનમાં (?), સત્તામાં  
'''૧ ભારે''' = ઉંમરમાં, વજનમાં (?), સત્તામાં  
Line 64: Line 64:
<br>
<br>
'''કડવું ૭'''.  
'''કડવું ૭'''.  
<br>
'''૧ ડાટ વાળ્યો''' = ગજબ કર્યા, પાયમાલ કરી નાખ્યા  
'''૧ ડાટ વાળ્યો''' = ગજબ કર્યા, પાયમાલ કરી નાખ્યા  
'''૨ કાતી''' = છરી દગો, ડંખ,  
'''૨ કાતી''' = છરી દગો, ડંખ,  
'''૬ સધારો''' = સિધાવો, પાછા જાઓ
'''૬ સધારો''' = સિધાવો, પાછા જાઓ
<br>
'''કડવું ૮'''.


'''કડવું ૮'''.
'''૩.  કંદર્પસરીખો લાજે''' –કંદર્પ(કામદેવ) જેવો પણ નરસિંહના રૂપ આગળ શરમાય, ભોંઠો પડે– એવો કટાક્ષ  
<br>
'''૩.  કંદર્પસરીખો લાજે''' –કંદર્પ(કામદેવ) જેવો પણ નરસિંહના  
                        રૂપ આગળ શરમાય, ભોંઠો પડે– એવો કટાક્ષ  
'''૫ કળકળતું''' = ઊકળતું
'''૫ કળકળતું''' = ઊકળતું
<br>
<br>
Line 81: Line 79:
'''૮ સાધ''' = સાધુ, સજ્જન
'''૮ સાધ''' = સાધુ, સજ્જન
'''૧૦ માવઠું''' = માઘ-વૃષ્ટિ, કઋતુનો વરસાદ
'''૧૦ માવઠું''' = માઘ-વૃષ્ટિ, કઋતુનો વરસાદ
<br>
'''કડવું૧૧.'''


'''કડવું૧૧.'''
<br>
'''૨ વહેવાર''' = રિવાજ
'''૨ વહેવાર''' = રિવાજ
'''૩ ટોપીવાળા''' = કાન-ઢંકાતી ટોપી પહેરેલા સાધુઆ
'''૩ ટોપીવાળા''' = કાન-ઢંકાતી ટોપી પહેરેલા સાધુઆ
Line 92: Line 90:
::::::                      કડવું- ૧૫(કડી ૨૫)માં એના સાચા અર્થમાં.  
::::::                      કડવું- ૧૫(કડી ૨૫)માં એના સાચા અર્થમાં.  
૧૫ સાધર પહોંતી છે = મનના કોડ પૂરા કર્યા છે (વક્રોક્તિ છે)
૧૫ સાધર પહોંતી છે = મનના કોડ પૂરા કર્યા છે (વક્રોક્તિ છે)
<br>
'''કડવુ ૧૨'''
'''કડવુ ૧૨'''
<br>
 
'''૨ વેદીઆ''' = વેદ જાણનાર નાગર બ્રાહ્મણ (અહીં કટાક્ષમાં)
'''૨ વેદીઆ''' = વેદ જાણનાર નાગર બ્રાહ્મણ (અહીં કટાક્ષમાં)
'''૨ માધવ શું ભેદિયા''' = પ્રભુમાં તલ્લીન થયા છે.  
'''૨ માધવ શું ભેદિયા''' = પ્રભુમાં તલ્લીન થયા છે.  
'''૩ દામોદર, બાલમુકુંદ...''' =  કડી ૩થી ભગવાનનાં વિવિધ નામો અને પૌરાણિક સંદર્ભો સાથે ભક્તોને ઈશ્વરે કરેલી સહાયના ઉલ્લેખો છે (કડી ૧૯ સુધી)  
'''૩ દામોદર, બાલમુકુંદ...''' =  કડી ૩થી ભગવાનનાં વિવિધ નામો અને પૌરાણિક સંદર્ભો સાથે ભક્તોને ઈશ્વરે કરેલી સહાયના ઉલ્લેખો છે (કડી ૧૯ સુધી)  
'''૨૪ પિંગાણી''' = માથામાં નાખવાના તેલની લાકડાની વાટકી
'''૨૪ પિંગાણી''' = માથામાં નાખવાના તેલની લાકડાની વાટકી
<br>
'''કડવું૧૩'''


'''કડવું૧૩'''
<br>
'''૧  પુરુષપુરાણી''' = પુરાણ પુરુષ ભગવાન
'''૧  પુરુષપુરાણી''' = પુરાણ પુરુષ ભગવાન
'''૩. વાણોતર''' – શેઠના મદદનીશો, ગુમાસ્તા
'''૩. વાણોતર''' – શેઠના મદદનીશો, ગુમાસ્તા
Line 114: Line 112:
'''૨૩ ઓથ''' = મદદ  
'''૨૩ ઓથ''' = મદદ  
'''સાંસે''' = શ્વાસે,આશ્ચર્ય અને ભોંઠપથી શ્વાસ ઊંચો થઈ ગયો
'''સાંસે''' = શ્વાસે,આશ્ચર્ય અને ભોંઠપથી શ્વાસ ઊંચો થઈ ગયો
<br>
'''કડવું૧૪'''. 


'''કડવું૧૪'''. 
<br>
'''૪ કમાઈ''' = કમાણી, વળતર
'''૪ કમાઈ''' = કમાણી, વળતર
'''૫ ઉમા-મહેશ્વર આપ્યાં આણી''' = શિવપાર્વતીના યુગલને શણગારે, એમાં ત્રણ સ્ત્રીનાં અને આઠ પુરુષોનાં વસ્ત્રો હોય.  
'''૫ ઉમા-મહેશ્વર આપ્યાં આણી''' = શિવપાર્વતીના યુગલને શણગારે, એમાં ત્રણ સ્ત્રીનાં અને આઠ પુરુષોનાં વસ્ત્રો હોય.  
'''૬ પલવટ વાળી''' = કમર ઉપર કપડું બાંધી
'''૬ પલવટ વાળી''' = કમર ઉપર કપડું બાંધી
'''૯ બુસટિયો''' = સીમંતિનીને કંકુવાળા હાથ ગાલે લગાવવાની વિધિ કરનાર પતિનો નાનો ભાઈ (દિયર)
'''૯ બુસટિયો''' = સીમંતિનીને કંકુવાળા હાથ ગાલે લગાવવાની વિધિ કરનાર પતિનો નાનો ભાઈ (દિયર)
<br>
'''કડવું ૧૫'''


'''કડવું ૧૫'''
<br>
'''૬ ખીરોદક''' = ક્ષીરોદક; એક જાતનું રેશમી વસ્ત્ર કડી ૬થી૨૩ વિવિધ વસ્ત્રો, સાડીઓ, તથા અલંકારોનાં નામ છે  
'''૬ ખીરોદક''' = ક્ષીરોદક; એક જાતનું રેશમી વસ્ત્ર કડી ૬થી૨૩ વિવિધ વસ્ત્રો, સાડીઓ, તથા અલંકારોનાં નામ છે  
'''૨૪ ઓડે''' = ધરે, લંબાવે
'''૨૪ ઓડે''' = ધરે, લંબાવે
<br>
'''કડવું૧૬'''


'''કડવું૧૬'''
<br>


'''૧ કોડ''' = અંતરની ઇચ્છા, અભિલાષા  
'''૧ કોડ''' = અંતરની ઇચ્છા, અભિલાષા  

Revision as of 09:07, 29 October 2021


શબ્દાર્થ અને ટિપ્પણ

કડવું ૧. કડી ૧. મામેરું (મોસાળું) = કન્યાના માતૃપક્ષ તરફથી–મામાના ઘેરથી કરવામાં આવતી પહેરામણી ૧ મનમુદા = મનને આનંદ આપનારું ૬. કર્પૂરગૌર – ઉમિયા (પાર્વતી)નો કપૂર જેવો ગોરો દેહ
કડવું ૨

૬ઉદ્ધવ-વિદૂર – એવા મહાન ભક્તોની હરોળમાં નરસિંહને સ્થાન આપ્યું ૯. ત્રિપુરાર – ત્રણ પુર(નગર)ને જીતનાર મહાદેવ શંકર ૧૪. તું ગોરાણી, મેં પ્રમાણી – તારી મને સાચી ઓળખ થઈ, તારા વજ્ર(કડવા) વચનથી જ છેવટે હું હરિને પામ્યો
કડવું ૩

૨. ચંગ = એક વાદ્ય ૩ તદાકાર = તન્મય ૭ જંજાલ = સંસારની કડાકૂટ ૧૧. છે લઘુવય નાનો ભરથાર – પતિ નાની વયનો છે એટલે પરિવારમાં એનો પોતાનો કોઈ અવાજ નથી, કુંવરબાઈને એનો સધિયારો નથી. ૧૩ દુર્બલની = આર્થિક રીતે નબળા કુટુંબની ૧૪ સીમંત = સ્રીની પ્રથમ સગર્ભાવસ્થા પ્રસંગે કરવાનો સંસ્કાર, રીત ૧૫. દ્યામણી – દયામણી, લાચાર ૧૯ ફ્જેત = બેઆબરૂ ૨૧ ફગો = છકી જાવ છો
કડવું ૪

૧. પત્ર જ આપ્યું.. –સંસ્કૃતમાં ને મધ્યકાલીન ગુજરાતીમાં પત્ર(પત્રમ્‌) શબ્દ નપુંસક લિંગનો છે. ૨ દામ = દ્રવ્ય ૫ વહેલ = ઉપર ઓઢાવાળું શણગારેલું ગાડું

કડી ૫-માં ધૂંસરી, સાંગી, સોટા, તલાવા, પીંજણી વગેરે ગાડાના વિવિધ ભાગોનાં નામ છે.

૧૧ ગળિયો = અશક્ત, થાકીને બેસી પડેલો ૧૨ ચીચૂએ = ચૂંચૂં એવો અવાજ કરે. ૧૪. વિષયીપુરના લોક – સંસારની ભૌતિકતા, લાલસામાં ફસાયેલા. એ લોકો વૈષ્ણવ નરસિંહનો ભક્તિમાર્ગ શું જાણે? ૨૫. સુરભિ – ગાય
કડવું ૫

૨,૬ જૂઆ-બગાઈઓ = ઢોર (પ્રાણી)ના શરીર પરનાં જીવડાં ૫ ફૂટડો = સુંદર ૯ ઠીઠોલી = ઠઠ્ઠા મશ્કરી ૧૩ મચ્છર = મત્સર, અભિમાન ૧૪ મેર = મેરુ પર્વત ૨૨ નાડાછડી, મોડ વગેરે મંગલ પ્રસંગે જરૂરી સામગ્રી ૨૨. ઘાટ = રેશમી સાડી ૨૫ તલફે = તરફડિયાં મારે ૨૯ આસામી = વ્યક્તિ, મનુષ્ય ૩૧ ફાંસુ = ફોગટ, વ્યર્થ
કડવું ૬.

૧ ભારે = ઉંમરમાં, વજનમાં (?), સત્તામાં ૪ સેં સાત = સાતસો ૪ વાંકડિયાં ફોફળ = ઊંચી જાતની સોપારી ૫ તાસ = સોના-રૂપાના તારવાળું રેશમી વસ્ત્ર; ૫ ચાર ચોકડી = ૪x૪ = ૧૬ સંખ્યા, અથવા ચાર ચોકડીની ભાતવાળા ૫ કોડી =વીસ; પંદર કોડી ૧૫x૨૦ = ૩૦૦. ૫ પછેડી = પામરી, ખેસ, દુપટ્ટા, કડી ૮માં છીંટ, મોરવી વગેરે, કડી ૯માં મશરૂ ગજીઆણી વગેરે, કડી ૧૦માં શેલાં – એ બધી સાડીઓની વિવિધ જાતોનાં નામ છે ૧૪ પહાણિયા = પથ્થર
કડવું ૭. ૧ ડાટ વાળ્યો = ગજબ કર્યા, પાયમાલ કરી નાખ્યા ૨ કાતી = છરી દગો, ડંખ, ૬ સધારો = સિધાવો, પાછા જાઓ
કડવું ૮.

૩. કંદર્પસરીખો લાજે –કંદર્પ(કામદેવ) જેવો પણ નરસિંહના રૂપ આગળ શરમાય, ભોંઠો પડે– એવો કટાક્ષ ૫ કળકળતું = ઊકળતું
કડવું ૯.

૫ સમોવણ = ગરમ પાણી માફકસરનું કરવા ઉમેરવાનું ઠંડું પાણી ૭ કોરણ = ધૂળ,કાંકરી સાથેની આંધી ૮ સાધ = સાધુ, સજ્જન ૧૦ માવઠું = માઘ-વૃષ્ટિ, કઋતુનો વરસાદ
કડવું૧૧.

૨ વહેવાર = રિવાજ ૩ ટોપીવાળા = કાન-ઢંકાતી ટોપી પહેરેલા સાધુઆ ૬ વેસર = નાકે પહેરવાની નથણી ૭. ઠીંઠોળી – ઠઠ્ઠા-મશ્કરી ૯ કડલાં,કાંબી = પગનાં ઘરેણાં ૧૫ પિયરપનોતી = પિયરપક્ષે નસીબદાર. અહીં કટાક્ષમાં; પરંતુ

કડવું- ૧૫(કડી ૨૫)માં એના સાચા અર્થમાં.

૧૫ સાધર પહોંતી છે = મનના કોડ પૂરા કર્યા છે (વક્રોક્તિ છે)
કડવુ ૧૨

૨ વેદીઆ = વેદ જાણનાર નાગર બ્રાહ્મણ (અહીં કટાક્ષમાં) ૨ માધવ શું ભેદિયા = પ્રભુમાં તલ્લીન થયા છે. ૩ દામોદર, બાલમુકુંદ... = કડી ૩થી ભગવાનનાં વિવિધ નામો અને પૌરાણિક સંદર્ભો સાથે ભક્તોને ઈશ્વરે કરેલી સહાયના ઉલ્લેખો છે (કડી ૧૯ સુધી) ૨૪ પિંગાણી = માથામાં નાખવાના તેલની લાકડાની વાટકી
કડવું૧૩

૧ પુરુષપુરાણી = પુરાણ પુરુષ ભગવાન ૩. વાણોતર – શેઠના મદદનીશો, ગુમાસ્તા ૬ અડવાણે = ખુલ્લા-ઉઘાડા પગે ૭. બજાજ – કાપડિયો, કાપડનો વેપારી ૯ જામા = ઘેરવાળું અંગરખું, પહેરણ જેવું. ૧૦ વેલિયાં = વેઢ, આંટાવાળી વીંટી ૧૨. જાણે ઊગિયા શશિયર ભાણ – ચંદ્ર અને સૂર્ય. કમળાનું તેજ સૂર્ય-ચંદ્ર જેવું. ઉત્પ્રેક્ષા ૧૪ ક્ષુદ્ર ઘંટાલી = નાનાં કાણાં પાડેલી ઘંટડીઓની હાર ૧૪ વીંછીઆ, અણવટ = પગની આંગળી અને અંગૂઠાનાં ઘરેણાં ૨૩ કોઠી = વેપારની પેઢી ૨૩ ઓથ = મદદ સાંસે = શ્વાસે,આશ્ચર્ય અને ભોંઠપથી શ્વાસ ઊંચો થઈ ગયો
કડવું૧૪.

૪ કમાઈ = કમાણી, વળતર ૫ ઉમા-મહેશ્વર આપ્યાં આણી = શિવપાર્વતીના યુગલને શણગારે, એમાં ત્રણ સ્ત્રીનાં અને આઠ પુરુષોનાં વસ્ત્રો હોય. ૬ પલવટ વાળી = કમર ઉપર કપડું બાંધી ૯ બુસટિયો = સીમંતિનીને કંકુવાળા હાથ ગાલે લગાવવાની વિધિ કરનાર પતિનો નાનો ભાઈ (દિયર)
કડવું ૧૫

૬ ખીરોદક = ક્ષીરોદક; એક જાતનું રેશમી વસ્ત્ર કડી ૬થી૨૩ વિવિધ વસ્ત્રો, સાડીઓ, તથા અલંકારોનાં નામ છે ૨૪ ઓડે = ધરે, લંબાવે
કડવું૧૬


૧ કોડ = અંતરની ઇચ્છા, અભિલાષા ૬ પરન્યાતી = (નાગર સિવાયની) બીજી જ્ઞાતિનાં ૬ ફૂલફૂલી = ફૂલ જેવી ખીલેલી નેગિયો = પ્રતિષ્ઠિત-આબરૂદાર