ગુજરાતી સાહિત્યવિવેચનમાં તત્ત્વવિચાર/કવિકર્મ – ઉમાશંકર જોશી, 1911: Difference between revisions

|rowspan="2" style="vertical-align: middle; padding: 1px;" | [[File:18. Umashankar joshi.jpg|180px]]

ફ્રેન્ચ મહાન કવિ વાલેરી જેણે કાવ્યરચનાની સમસ્યા સમજવા સારી એવી મથામણ કરી છે તે એકંદરે લગભગ કુંતકના જેવું કવિકર્મના પ્રારંભનું વર્ણન કરે છે. વાલેરી કહે છે કે કાવ્યમય ભાવ (poetic emotion) એટલે “એક જાતનો ભાવ, એક ખાસ ભાવસ્થિતિ, જે બહુ જુદી પડતી વસ્તુઓ અને પરિસ્થિતિઓથી જાગી શકે. આપણે કુદરતી દૃશ્ય કાવ્યમય હોવાની વાત કરીએ છીએ; જીવનના કોઈ બનાવ વિશે પણ એમ જ કહીએ છીએ.”<ref>9 ‘....it indicates a certain kind of emotion, a special emotive state that can be aroused by very differing and circumstances. We say of a landscape that is poetic; we say the same of an event in life; we sometimes say it of a person.’ —પૉલ વાલેરી, ‘ધી આર્ટ ઑફ પોએટ્રી’, પૃ. 196.</ref> અને પછી સૂચવે છે કે કવિતા એ એક એવો વિચિત્ર ઉદ્યોગ છે, જેનું ધ્યેય આ જાતના કાવ્યમય ભાવને પુન: સર્જવાનું છે.<ref>10 ‘પોએટિક ઇમોશન’નો અનુવાદ પહેલા પ્રકાર પરત્વે (જુઓ પાદટીપ 9) મેં ‘કાવ્યમય ભાવ’ કર્યો છે, જ્યાં કાવ્યકૃતિ સાથે એનો સંબંધ છે ત્યાં ‘કાવ્યગત ભાવ’ પર્યાય યોજ્યો છે.</ref> “કાવ્યમય ભાવને સ્વેચ્છાનુસાર પુન: સંયાજવો-જે કુદરતી સંજોગોમાં એ સ્વયંભૂ રીતે પ્રગટે છે તેનાથી સ્વતંત્રપણે-અને ભાષાનાં કૃત્રિમ સાધનો દ્વારા સંયોજવો–એ છે કવિનું લક્ષ્ય...”<ref>11 ‘To reconstitute poetic emotion at will-independently of the natural conditions in which it is spontaneously produced —and by means of artifices of language, this is the poet’s aim, ...’ પૉલ વાલેરી, ‘ધિ આર્ટ ઑફ પોએટ્રી’, પૃ. 197.<br>{{gap}}અન્યત્ર એ ‘...the essential principle of the mechanics of poetry, that is, of the production of poetic state through speech.’—ભાષા દ્વારા કાવ્યસ્થિતિ (એને कविसंविद કહીશું?’) ઉપન્ન કરવાની વાત કહે છે. (એ જ, પૃ. 200).</ref>

“મેં કહ્યું: एक विश्व वरतातुं होय. એથી મારા મનમાં એ છે કે કાવ્યગત સ્થિતિ અથવા ભાવ મને એક ઊધડતા આવતા દર્શન(perception)માં—એક जगतને, સંબંધોની પૂર્ણ યોજનાને જોવા કરતા वलणमां સમાયેલાં લાગે છે; એ યોજનામાં પ્રાણીઓ, પદાર્થો, બનાવો અને કાર્યા, એવાં હોય છે તેમાંનું प्रत्येक સ્પર્શક્ષમ જગતને – જેમાંથી એ ઉછીનાં લેવામાં આવ્યાં છે તે તાત્કાલિક જગતને – ભરી રહેલી અને એને ઘાટ આપતી તે જ વસ્તુઓમાંના प्रत्येक साथे મળતું આવે, તે છતાં તે બધાં આપણી સાધારણ સંવેદનશીલતાનાં લઢણો અને નિયમો સાથે અવ્યાખ્યેય પણ ચમત્કારિક રીતે સુનિશ્ચિત સંબંધે જોડાયેલાં હોય છે. આથી, સુ-પરિચિત પદાર્થો અને પ્રાણીઓનું મૂલ્ય કોઈક રીતે પલટાય છે. તેઓ સામાન્ય સ્થિતિમાં બને એ કરતાં તદ્દન જુદી જ રીતે પરસ્પર વ્યવહરે અને જોડાય છે. ...”<ref>13 ‘This is a delicate operation to perform, for it is never accomplished in fact. One always finds tenderness, sadness, fury, fear, or hope intermingled with the essential poetic emotion; and the particular interests and affections an individual never fail to combine with that sense a universe which is characteristic of poetry.<br>{{gap}}