બારી બહાર/૮૫. મશીનની માનવી ઉપર સવારી

૮૫. મશીનની માનવી ઉપર સવારી

ગાડી જાયે વેગવંત,
નિયત મંજિલ એની, નિયત કરેલ પંથ.
આમતેમ ટહેલવાની નહીં વેળા પાસે,
મુકામે પહોંચી એને જાવું એક શ્વાસે.

‘રુક જાઓ !’–નાનકડી ઊભી અહીં ગાય :
કોઈનો ન એને એવો સાદ સંભળાય.
હાશ, ભાગી ગઈ ગાય,
–ગાડીથી તો શે થોભાય !
માથા પરે લઈ એક લાકડાની ભારી,
અડવાણે પાયે એક ચાલી આવે નારી.
ભારીની ઉપર જેવું લૂગડું વીંટાળ્યું,
એવું એના અંગ પરે ચીંથરું નિહાળું.
સૂરજ ગયો છે ઢળી :
અંધારાથી ધરતી આ બની ગઈ શામળી.

મેદાન વટાવી, નારી, નાનકું ચઢાણ
ચઢીને જ્યાં આવી, ત્યાં તો થઈ કેવી હાણ !
એને વિશે સાંભળશે કોણ મારી વાણી ?
ભારે ભારે કામ કેરાં સહુને દબાણ.
તે દિવસે રાતે.
આવી નહીં ઊંઘ મારી આંખે કોઈ વાતે !
અંધારામાં જોઉં પેલી નારી માથે ભારી :
આંતરડી પાડી ઊઠે મારી ચિચિયારી.

લાગણી-વિવશતા આ : એવું કોઈ બોલે;
કોઈ કહે : અલ્યા, તું તો પોચટની તોલે.

કહી શકો તમે એવું, તમે જાણકાર,
–પ્રાણ મારો પણ કરી ઊઠે હાહાકાર.
ઘડી ઘડી જોઉં પેલી નારી માથે ભારી,
–મશીનની માનવીની ઉપરે સવારી !

વિચાર ધરે છે તહીં તિમિરે આકાર :
મશીનના જોઉં, અહો, કેટલા પ્રકાર!
કોઈ તણી સીટી વાગે ‘ધરમ, ધરમ !’
કોઈની વરાળ બોલે કંઈક ‘ઇઝમ.’
‘ધન ! ધન ! ધન ! ધન !’–કોઈનો અવાજ;
કોઈકના ભૂંગળામાં સત્તા કેરો નાદ.
નિયત કરેલ એના પંથ માંહી ગતિ;
ધસમસી જાયે,–એમાં થોભવાનું નથી.
ગતિ કરે કેવી હાણ, –તેની એને નહીં જાણ!
મશીનની જાય ચાલી આવી વણઝાર,
કચરાતા જાઉં એમાં નાના નાના પ્યાર.
સાંભળે તે કોણ પણ એનો ચિતકાર !

શમી જાયે સકલ એ વિચાર-આકાર :
ઘેરી મને ભીંસી રે’તો ઘન અંધકાર.
બોલી ઊઠે મન મારું : કરુણ આ ભારી
મશીનની માનવીની ઉપરે સવારી !