કાવ્ય-આચમન શ્રેણી – મનુભાઈ ત્રિવેદી/‘ગાફિલ’: Difference between revisions

<br>

[[File:Manubhai Trivedi - Sarod.jpg|center|200px]]

છે મૃત્યુય જુદાં જનાજે જનાજે.’</poem>'''}}

{{Poem2Open}}

{{center|૨}}

‘સૌરાષ્ટ્રના એક નાનકડા ગામને પાદર આવેલા નાના મંદિરના ઓટા પર બેસી ખોળામાં રામસાગર લઈ ધીમા સૂરે સૂઝે તેવાં ભજનો ગાતા કોઈ અલ્હડ બાવાનો હું સીધો વારસદાર છું. તે વારસો જાળવવો કઠણ છે, છતાં અણઘડ વાણીમાં જેવાં આવડે તેવાં ભજનો ગાઈ મારો રામ રીઝવવા મથું છું.’

તથા ‘દો બાતાં’માંની બીજી ‘બાત’ જોઈએઃ

{{Poem2Close}}

{{Block center|'''<poem>‘અમને ગુરુ મળ્યા છે ગરવા —

... ...

‘શબદ સોંસરવા સર્યા મૌનમાં,

સદ્ગુરુ, અમને જુગતિ બતાવો

આ કીર્તનિયા કવિને ગરવા ગુરુ મળ્યા છે ને ગુરુના પ્રતાપે અધ્યાત્મના સાચુકલા અનુભવો થયા છે.

{{Block center|'''<poem>‘ગુરુ મારો ગરવો મેહુલિયો,

ચડ્યો મારા ચિતને અકાશઃ

ગુરુ મારો ગરવો મેહુલિયો.’

ગુરુદેવ! વારે મારી ચડો રે ચડો!

મારી સૂરની સૃષ્ટિમાં વાગ્યો બેહદ પડો.’

શાપિત એના જ્ઞાનથી પૂછ્યા –

{{Poem2Open}}

‘ગહન ગિરનારી બાવા’ જેવા આ કવિની ભીતરના સાચા શબદને સ્વામી આનંદેય પ્રમાણ્યો છે. એમણે નોંધ્યું છેઃ

‘ધન વચન, ધન વાણી’નું એક જ ઉદાહરણ જોઈએઃ

{{Poem2Close}}

સાકર કહે નહિ, હું છું મીઠી,

વીજ ન પૂછે, મુજને દીઠી?

મોત બતાવે ન યમની ચિઠ્ઠી,

પેખ્યામાં જ પિછાણ

{{Poem2Open}}

મનુભાઈની ભીતરના અધ્યાત્મ વિશે એમના અંતરંગ અને અધ્યાત્મયાત્રી સાંઈ મકરન્દ દવેએ ‘બંદગી’ની પ્રસ્તાવનામાં નોંધ્યું છેઃ

આ કવિની કુંડલિની જાગ્યાની અનુભૂતિની પ્રતીતિ થાય તેવા કાવ્ય ‘ફૂલે ફૂલે’ની આ પંક્તિઓ જોઈએઃ

{{Poem2Close}}

ફૂટ્યો ત્યાંથી વેલફુવારો;

ડગતી ધારને અડગ અટંકી

ષટ્ચક્રભેદનનો આ કવિને અનુભવ થયો હોવાનું આવી પંક્તિઓમાં જણાય છે આથી જ તો —

આથી જ તો —

‘અમથા અમથા અડ્યા

કે અમને રણઝણ મીણા ચડ્યા.

જુગ જુગ ઝંખ્યા સરોદ સ્વામી

{{Poem2Open}}

આ કવિને ‘ભજનની ઠોર’ લાગી છે, ‘તન તંબૂરો, મન મંજીરા, એક સૂર લય તોર’નો અનુભવ થયો છે. આથી જ તો અંતરમાંથી અલખના ઉદ્ગાર આફૂડા આવે છે. ‘મૂળ એક, એનાં મુખ અનેક હો જી’-ની જાણ છે આ કવિને. આથી જ તેઓ મથે છે નામરૂપની પાર જવા. આ કવિના પંડમાં પ્રભુએ પાલખ ફરી છે. આ કવિમાં જીવતર કેરુ જંતર વાગે છે ને શબદુની વાટે ઝલમલ જ્યોતિ ઝગે છે. મકરન્દ દવેએ ‘સુરતા’ની પ્રસ્તાવનામાં નોંધ્યું છેઃ

{{Poem2Close}}

{{Block center|'''<poem>‘હરિરસકેરો રસિયો,

...

ભુક્તિ ન માગું, મુક્તિ ન માગું,

તવ લીલામય ભોમ ન ત્યાગું,

{{Poem2Open}}

મકરન્દ દવેના ચિરંજીવ કાવ્ય ‘અમે રે સૂકું રૂનું પૂમડું’ જેવું જ કાવ્ય સરોદ પાસેથી પણ પ્રાપ્ત થાય છેઃ

{{Poem2Close}}

પાક્યાં રે હશું તો તમને ઝીલશું,

(મકરન્દ દવેનું ‘અમે રે સૂકું રૂનું પૂમડું’ રચાયું તા. ૧૪-૧૨-૧૯૫૫; સરોદના આ કાવ્યની રચનાતારીખ પ્રાપ્ત નથી, પણ કાવ્યસંગ્રહ ‘રામરસ’ ૧૯૫૬માં પ્રગટ થયો.)

{{Poem2Open}}

રાજેન્દ્ર શાહ તથા ઉશનસ્ જેવા મોટા કવિઓ ગઝલ-લેખનમાં સફળ નથી થયા. જ્યારે મનુભાઈની ગઝલોમાં ‘અસલના ઉતારા’ મળે છે, ગઝલની નજાકત અને પોતીકો મિજાજ મળે છે, આ કવિને ગઝલનોય આગવો રંગ લાગ્યો છે. આથી જ તો ભજન તથા અન્ય કાવ્યો માટે આ કવિનું ઉપનામ ‘સરોદ’, પણ ગઝલ માટે ખાસ તખલ્લુસ ‘ગાફિલ’! અમૃત ઘાયલ અને મકરન્દ દવે મનુભાઈના અંતરંગ મિત્રો. ‘ગાફિલ’ની સર્જકચેતનામાં ગઝલ બા-અદબ રોપાઈ છે, ખૂલી છે, ખીલી છે, મહेકી છે. ‘ગાફિલ’ની ગઝલો વિશે મર્મ-નર્મના કવિ શ્રી હરિકૃષ્ણ પાઠકે નોંધ્યું છેઃ

{{Block center|'''<poem>‘ખબર એ તો નથી અમને કે શાનો રંગ લાગ્યો છે,

મળે છે તે સહુ ક્‌હે છે, મજાનો રંગ લાગ્યો છે.’

છે શબ્દોય જુદા અવાજે અવાજે.’

પ્રત્યક્ષ કરે તમને એવું શું સચરાચરમાં કોઈ નથી?’

જમાનાને કાયમ દીવાનાએ માર્યો.’

તરન્નુમ, તસવ્વુફ, તરાનાએ માર્યો.’

કે એનો શેર એકેકો અલખનો ભાવવાહી છે.’</poem>'''}}

{{Poem2Open}}