Ekatra Wiki

નારીસંપદાઃ નાટક/જેણે લાહોર નથી જોયું: Difference between revisions

નારીસંપદાઃ નાટક/જેણે લાહોર નથી જોયું (view source)

Revision as of 02:26, 6 November 2024

4,111 bytes added ,  6 November
no edit summary
No edit summary
No edit summary
 
(14 intermediate revisions by the same user not shown)
Line 35: Line 35:
(ફોન : ૦૭૯-૨૫૩૫૬૯૦૯)
(ફોન : ૦૭૯-૨૫૩૫૬૯૦૯)
●
●
પ્રથમ આવૃત્તિ : જૂન ૨૦૧૧
પ્રથમ આવૃત્તિ : જૂન ૨૦૧૧
પ્રત : ૫૦૦
પ્રત : ૫૦૦
મૂલ્ય : ૧૦૦-૦૦
મૂલ્ય : ૧૦૦-૦૦
●
●
લેસર ટાઇપસેટિંગ
લેસર ટાઇપસેટિંગ
અભિષેક ગ્રાફિક્સ
અભિષેક ગ્રાફિક્સ
Line 47: Line 45:
(મો. : ૯૭૨૫૬૪૦૮૫૭)
(મો. : ૯૭૨૫૬૪૦૮૫૭)
●
●
મુદ્રક
મુદ્રક
શ્રી સ્વામિનારાયણ મુદ્રણ મંદિર
શ્રી સ્વામિનારાયણ મુદ્રણ મંદિર
Line 65: Line 62:


{{center|<big>'''લેખિકાનાં અન્ય પુસ્તકો'''</big>}}
{{center|<big>'''લેખિકાનાં અન્ય પુસ્તકો'''</big>}}
 
<poem>
'''વિવેચન :'''  
'''વિવેચન :'''  
૧. ટૂંકી વાર્તામાં કથનકેન્દ્ર (ગુ. સા. પરિષદનું પારિતોષિક)
૧. ટૂંકી વાર્તામાં કથનકેન્દ્ર (ગુ. સા. પરિષદનું પારિતોષિક)
Line 88: Line 85:
૫. જયંત ખત્રીની ગદ્યસૃષ્ટિ : ગુ. સા. અકાદમી માટે કરેલું સંપાદન
૫. જયંત ખત્રીની ગદ્યસૃષ્ટિ : ગુ. સા. અકાદમી માટે કરેલું સંપાદન
૬. જયંત ખત્રીનો વાર્તાવૈભવ : ખત્રીની ઉત્તમ વાર્તાઓનું સંપાદન
૬. જયંત ખત્રીનો વાર્તાવૈભવ : ખત્રીની ઉત્તમ વાર્તાઓનું સંપાદન
૭.  હરીશ નાગ્રેચાની શ્રેષ્ઠ વાર્તાઓનું સંપાદન
૭.  હરીશ નાગ્રેચાની શ્રેષ્ઠ વાર્તાઓનું સંપાદન</poem>


{{dhr}}{{page break|label=}}{{dhr}}
{{dhr}}{{page break|label=}}{{dhr}}


<big>{{center|'''બે વાત'''}}</big>
<big>{{center|'''બે વાત'''}}</big>
Line 104: Line 100:
{{dhr}}{{page break|label=}}{{dhr}}
{{dhr}}{{page break|label=}}{{dhr}}
 
 
<big>{{center|<big>નાટક વિશે</big>}}</big>
{{center|<big>'''નાટક વિશે'''</big>}}
{{Poem2Open}}
{{Poem2Open}}
ભારત વિભાજનને વિષય બનાવીને ભારતીય સાહિત્યમાં અનેક વાર્તા, નવલકથા, કવિતા વગેરે લખાયાં પણ નાટક ભાગ્યે જ લખાયાં. આઝાદી પછી બરાબર ૪૩ વર્ષે લખાયેલું અસગર વજાહતનું ‘જિસ લાહૌર નઈ દેખ્યા ઓ જમ્યાઈ નઈ’ નાટક આ વિષયવસ્તુને આગવી રીતે સ્પર્શે છે. ૧૯૯૦માં ‘નવરંગ’માં છપાયેલ આ નાટક ભારતમાં સૌ પ્રથમ હબીબ તન્વીર દ્વારા ભજવાયું. પછીથી તો દેશ વિદેશમાં વિવિધ ભાષાઓમાં એના ૫૦૦ ઉપરાંત શો થયા છે. લખનવી ઉર્દૂ તથા પંજાબી ભાષાનું સંમિશ્રણ ધરાવતા આ નાટકની જેટલી ચર્ચા થઈ, એના જેટલા પ્રયોગો થયા એટલા છેલ્લાં વીસ વર્ષમાં ભાગ્યે જ કોઈ નાટકના થયા હશે. લાહૌર અહીં કોઈ શહેરનું નામ નહીં રહેતાં મૂળ વતનનું પ્રતીક બની જાય છે. દરેક વ્યક્તિને પોતાનું વતન દુનિયામાં સૌથી ખૂબસૂરત લાગવાનું એ વાત અહીં કલાત્મક ઢબે કહેવાઈ છે. ભારોભાર નાટ્યાત્મકતા ધરાવતા આ નાટકમાં બધે જ માનવતાનો સ્પર્શ જોઈ શકાય છે. આજે ચોતરફ જ્યાં તોડવાની વાતો થાય છે ત્યાં આ નાટક જોડવાની વાતો કરે છે. અસગર વજાહતે અહીં ધર્મનું સાચું રૂપ દેખાડ્યું છે. દુનિયાનો કોઈ ધર્મ હિંસાને, અસહિષ્ણુતાને ટેકો નથી આપતો એ અહીં મૌલવીના મોઢે પ્રભાવક ઢબે કહેવાયું છે. હકીકતે ધર્મની દુહાઈ દેનારાઓને ભાગ્યે જ ધર્મ સાથે ન્હાવા-નિચોવવાનો સંબંધ હોય છે. કોમી દંગાફસાદમાં આવાં તત્ત્વોના વ્યક્તિગત સ્વાર્થ છુપાયેલા હોય છે. ધર્મના ઓઠા તળે પોતાના સ્વાર્થ સાધવા તત્પર આ સમાજવિરોધી તત્ત્વોના પહેલવાન અને એના સાગરીતો પ્રતીક બની રહે છે. સ્વાર્થ ખાતર આવાં તત્ત્વો કોઈ પણ હદે જઈ શકે........ પોતાના હમવતનીને લૂંટી/મારી શકે, પોતાના ધર્મગુરુની કતલ પણ કરી શકે........ આ લોકો કંઈ પણ કરી શકે..... કંઈ પણ.....  
ભારત વિભાજનને વિષય બનાવીને ભારતીય સાહિત્યમાં અનેક વાર્તા, નવલકથા, કવિતા વગેરે લખાયાં પણ નાટક ભાગ્યે જ લખાયાં. આઝાદી પછી બરાબર ૪૩ વર્ષે લખાયેલું અસગર વજાહતનું ‘જિસ લાહૌર નઈ દેખ્યા ઓ જમ્યાઈ નઈ’ નાટક આ વિષયવસ્તુને આગવી રીતે સ્પર્શે છે. ૧૯૯૦માં ‘નવરંગ’માં છપાયેલ આ નાટક ભારતમાં સૌ પ્રથમ હબીબ તન્વીર દ્વારા ભજવાયું. પછીથી તો દેશ વિદેશમાં વિવિધ ભાષાઓમાં એના ૫૦૦ ઉપરાંત શો થયા છે. લખનવી ઉર્દૂ તથા પંજાબી ભાષાનું સંમિશ્રણ ધરાવતા આ નાટકની જેટલી ચર્ચા થઈ, એના જેટલા પ્રયોગો થયા એટલા છેલ્લાં વીસ વર્ષમાં ભાગ્યે જ કોઈ નાટકના થયા હશે. લાહૌર અહીં કોઈ શહેરનું નામ નહીં રહેતાં મૂળ વતનનું પ્રતીક બની જાય છે. દરેક વ્યક્તિને પોતાનું વતન દુનિયામાં સૌથી ખૂબસૂરત લાગવાનું એ વાત અહીં કલાત્મક ઢબે કહેવાઈ છે. ભારોભાર નાટ્યાત્મકતા ધરાવતા આ નાટકમાં બધે જ માનવતાનો સ્પર્શ જોઈ શકાય છે. આજે ચોતરફ જ્યાં તોડવાની વાતો થાય છે ત્યાં આ નાટક જોડવાની વાતો કરે છે. અસગર વજાહતે અહીં ધર્મનું સાચું રૂપ દેખાડ્યું છે. દુનિયાનો કોઈ ધર્મ હિંસાને, અસહિષ્ણુતાને ટેકો નથી આપતો એ અહીં મૌલવીના મોઢે પ્રભાવક ઢબે કહેવાયું છે. હકીકતે ધર્મની દુહાઈ દેનારાઓને ભાગ્યે જ ધર્મ સાથે ન્હાવા-નિચોવવાનો સંબંધ હોય છે. કોમી દંગાફસાદમાં આવાં તત્ત્વોના વ્યક્તિગત સ્વાર્થ છુપાયેલા હોય છે. ધર્મના ઓઠા તળે પોતાના સ્વાર્થ સાધવા તત્પર આ સમાજવિરોધી તત્ત્વોના પહેલવાન અને એના સાગરીતો પ્રતીક બની રહે છે. સ્વાર્થ ખાતર આવાં તત્ત્વો કોઈ પણ હદે જઈ શકે........ પોતાના હમવતનીને લૂંટી/મારી શકે, પોતાના ધર્મગુરુની કતલ પણ કરી શકે........ આ લોકો કંઈ પણ કરી શકે..... કંઈ પણ.....  


Line 151: Line 146:
{{Poem2Close}}
{{Poem2Close}}


{{Block center|<poem>ખાક ઉડાતે હૈં દિન રાત/મીલોં ફૈલ ગયે સહરા1<ref>1 સહરા : રણ</ref>
{{Block center|<poem>ખાક ઉડાતે હૈં દિન રાત/મીલોં ફૈલ ગયે સહરા1<ref>સહરા : રણ</ref>
પ્યાસી ધરતી જલતી હૈ/ સુખ ગયે બહતે દરિયા2<ref>2 દરિયા : નદી</ref></poem>}}
પ્યાસી ધરતી જલતી હૈ/ સુખ ગયે બહતે દરિયા2<ref>દરિયા : નદી</ref></poem>}}


{{right|'''શરીફા વીજળીવાળા'''}}
{{right|'''શરીફા વીજળીવાળા'''}}
Line 159: Line 154:


{{center|<big>'''પાત્રસૃષ્ટિ'''</big>}}
{{center|<big>'''પાત્રસૃષ્ટિ'''</big>}}
<center> 
{|style="border-right:0px #000 solid;width=60%;padding-right:0.5em;"
|-
| સિકંદર મિર્ઝા
|{{gap}}:{{gap}}
| ૫૫ વર્ષ
|-
| હમીદા બેગમ
|{{gap}}:{{gap}}
| પત્ની, ૪૫ વર્ષ
|-
| તનવીર બેગમ(તન્નો)
|{{gap}}:{{gap}}
| નાની છોકરી, ૧૧-૧૨ વર્ષ
|-
| જાવેદ
|{{gap}}:{{gap}}
| સિકંદર મિર્ઝાનો યુવાન પુત્ર, ૨૪-૨૫ વર્ષ
|-
| રતનની મા
|{{gap}}:{{gap}}
| ૬૫-૭૦ વર્ષ
|-
| પહેલવાન
|{{gap}}:{{gap}}
| મહોલ્લાનો મુસ્લિમ લીગી નેતા
|-
| અનવાર
|{{gap}}:{{gap}}
| પહેલવાનનો પંજાબી દોસ્ત, ૨૦-૨૨ વર્ષ
|-
| સિરાજ
|{{gap}}:{{gap}}
| પહેલવાનનો દોસ્ત મુહાજિર, ૨૦-૨૨ વર્ષ
|-
| રઝા
|{{gap}}:{{gap}}
| પહેલવાનનો દોસ્ત, ૨૦-૨૨ વર્ષ
|-
| હમીદ હુસૈન
|{{gap}}:{{gap}}
| સિકંદર મિર્ઝાના પડોશી, જૂના જમીનદાર મુહાજિર, ૫૦ વર્ષ
|-
| નાસિર કાઝમી
|{{gap}}:{{gap}}
| સિકંદર મિર્ઝાના પડોશી, ૩૫-૩૬ વર્ષ શાયર, મુહાજિર
|-
|
મૌલવી ઈકરામુદ્દીન
|{{gap}}:{{gap}}
| મસ્જિદના મૌલવી, ૬૫-૭૦ વર્ષ (પંજાબી)
|-
|અલીમુદ્દીન
|{{gap}}:{{gap}}
|ચા વાળો, ૪૦ વર્ષ (પંજાબી)
|-
| મુહમ્મદ શાહ
|{{gap}}:{{gap}}
| પહેલવાનનો મિત્ર
|-
| ફયાઝ
|{{gap}}:{{gap}}
| મુસ્લિમ લીગી કાર્યકર્તા
|-
|મુસ્લિમ લીગી
|{{gap}}:{{gap}}
|નેતા
|}
</center> 
{{dhr}}{{page break|label=}}{{dhr}}


સિકંદર મિર્ઝા : ૫૫ વર્ષ
<center><poem>
હમીદા બેગમ : પત્ની, ૪૫ વર્ષ
તનવીર બેગમ(તન્નો) : નાની છોકરી, ૧૧-૧૨ વર્ષ
જાવેદ : સિકંદર મિર્ઝાનો યુવાન પુત્ર, ૨૪-૨૫ વર્ષ
રતનની મા : ૬૫-૭૦ વર્ષ
પહેલવાન : મહોલ્લાનો મુસ્લિમ લીગી નેતા
અનવાર : પહેલવાનનો પંજાબી દોસ્ત, ૨૦-૨૨ વર્ષ
સિરાજ : પહેલવાનનો દોસ્ત મુહાજિર, ૨૦-૨૨ વર્ષ
રઝા : પહેલવાનનો દોસ્ત, ૨૦-૨૨ વર્ષ
હમીદ હુસૈન : સિકંદર મિર્ઝાના પડોશી, જૂના જમીનદાર મુહાજિર, ૫૦ વર્ષ
નાસિર કાઝમી : સિકંદર મિર્ઝાના પડોશી, ૩૫-૩૬ વર્ષ શાયર, મુહાજિર
મૌલવી ઈકરામુદ્દીન : મસ્જિદના મૌલવી, ૬૫-૭૦ વર્ષ (પંજાબી)
અલીમુદ્દીન : ચા વાળો, ૪૦ વર્ષ (પંજાબી)
મુહમ્મદ શાહ : પહેલવાનનો મિત્ર
ફયાઝ : મુસ્લિમ લીગી કાર્યકર્તા
મુસ્લિમ લીગી : નેતા
 
 
 
 
 
જેણે લાહૌર નથી જોયું એ જન્મ્યો જ નથી
<big>'''જેણે લાહૌર નથી જોયું એ જન્મ્યો જ નથી'''</big>
(ઉર્દૂ નાટકનો ગુજરાતી અનુવાદ)
(ઉર્દૂ નાટકનો ગુજરાતી અનુવાદ)
લેખક : અસગર વજાહત
●
અનુવાદક : શરીફા વીજળીવાળા
લેખક : '''અસગર વજાહત'''
અનુવાદક : '''શરીફા વીજળીવાળા'''


</poem></center>


 
{{dhr}}{{page break|label=}}{{dhr}}
દૃશ્ય : એક
 
<big>{{center|'''દૃશ્ય : એક'''}}</big>


(મંચ પર ઝાંખું અજવાળું છે. પાર્શ્વભૂમિમાંથી કોઈ દેખાવકારો કે સરઘસના સ્પષ્ટ અવાજો આવી રહ્યા છે. ધીમે ધીમે એ અવાજો વધુ ને વધુ સ્પષ્ટ થતા જાય છે. દેખાવકારો નજીક આવતા હોય એવું લાગે છે, દેખાવકારો મંચ પર પ્રવેશે એ પહેલાં જે નારાઓ સ્પષ્ટપણે સંભળાઇ રહ્યા છે, તે આ છે—)
<poem>'''(મંચ પર ઝાંખું અજવાળું છે. પાર્શ્વભૂમિમાંથી કોઈ દેખાવકારો કે સરઘસના સ્પષ્ટ અવાજો આવી રહ્યા છે. ધીમે ધીમે એ અવાજો વધુ ને વધુ સ્પષ્ટ થતા જાય છે. દેખાવકારો નજીક આવતા હોય એવું લાગે છે, દેખાવકારો મંચ પર પ્રવેશે એ પહેલાં જે નારાઓ સ્પષ્ટપણે સંભળાઇ રહ્યા છે, તે આ છે—)'''
“નાર-એ -તકબીર1
“નાર-એ -તકબીર<ref>અલ્લાહ મહાન છે એવું પોકારીને કહેવું.</ref>
અલ્લાહો અકબર”
અલ્લાહો અકબર”
“લે કે રહેંગે.
“લે કે રહેંગે.
Line 202: Line 252:
“સીધા પૈર જુત્તી દા’
“સીધા પૈર જુત્તી દા’
(બીજું જૂથ જવાબ આપે છે.)
(બીજું જૂથ જવાબ આપે છે.)
“ખિઝિર પુત્તર કુત્તી દા2
“ખિઝિર પુત્તર કુત્તી દા<ref>પાકિસ્તાન બનતા પહેલાં પંજાબના મુખ્યમંત્રી ખિઝિર હયાત ખાઁ મુસ્લિમ લીગમાં ન હતા એટલે ‘ખિઝિર કૂતરીનો’ એવા નારા લગાવાય છે.</ref>
“ખિઝિર પુત્તર કુત્તી દા.....” (આની આ જ પંક્તિને ફરી ફરી બોલતા કેટલાક લોકો એના તાલે નાચવા માંડે છે, અને વારેવારે “કુત્તી દા” “કુત્તી દા” કહે છે)
“ખિઝિર પુત્તર કુત્તી દા.....” '''(આની આ જ પંક્તિને ફરી ફરી બોલતા કેટલાક લોકો એના તાલે નાચવા માંડે છે, અને વારેવારે “કુત્તી દા” “કુત્તી દા” કહે છે)'''
(ટોળું વળી નારો પોકારે છે) : ખિઝિર
(ટોળું વળી નારો પોકારે છે) : ખિઝિર
બીજું જૂથ કહે છે..... પુત્તર
બીજું જૂથ કહે છે..... પુત્તર
પછી બધા સાથે કહે છે : “કુત્તી દા”
પછી બધા સાથે કહે છે : “કુત્તી દા”
______________________
'''(અચાનક એક મુસ્લિમ લીગી દોડતો દોડતો મંચ પર આવે છે અને સરઘસના નેતાને કહે છે.)'''
1 અલ્લાહ મહાન છે એવું પોકારીને કહેવું.
2 પાકિસ્તાન બનતા પહેલાં પંજાબના મુખ્યમંત્રી ખિઝિર હયાત ખાઁ મુસ્લિમ લીગમાં ન હતા એટલે ‘ખિઝિર કૂતરીનો’ એવા નારા લગાવાય છે.
 
(અચાનક એક મુસ્લિમ લીગી દોડતો દોડતો મંચ પર આવે છે અને સરઘસના નેતાને કહે છે.)
મુસ્લિમ લીગી : અબે ફયાઝ..... ઓય ફયાઝ જરા થોભ..... કહું છું જરા ઊભો રહે........
મુસ્લિમ લીગી : અબે ફયાઝ..... ઓય ફયાઝ જરા થોભ..... કહું છું જરા ઊભો રહે........
(નારા પોકારનારા ઊભા રહી જાય છે. ચૂપકીદી છવાઈ જાય છે. મુસ્લિમ લીગી ફયાઝને મંચના એક ખૂણામાં લઈ જાય છે.)
'''(નારા પોકારનારા ઊભા રહી જાય છે. ચૂપકીદી છવાઈ જાય છે. મુસ્લિમ લીગી ફયાઝને મંચના એક ખૂણામાં લઈ જાય છે.)'''
મુસ્લિમ લીગી : (ફયાઝને) ઓયે ફયાઝ, તું આ નારા ના લગાવડાવ.
મુસ્લિમ લીગી : (ફયાઝને) ઓયે ફયાઝ, તું આ નારા ના લગાવડાવ.
ફયાઝ : કેમ ભાઈ? શું થયું?
ફયાઝ : કેમ ભાઈ? શું થયું?
Line 223: Line 269:
ફયાઝ : ખિઝિરે પુરવાર કરી દીધું કે એ મુસલમાન છે.
ફયાઝ : ખિઝિરે પુરવાર કરી દીધું કે એ મુસલમાન છે.
મુસ્લિમ લીગી : અરે ફયાઝ, મુસલમાનનું લોહી છે એટલે જોશ તો મારવાનું જ. જા હવે સરઘસને આગળ લઈ જા.
મુસ્લિમ લીગી : અરે ફયાઝ, મુસલમાનનું લોહી છે એટલે જોશ તો મારવાનું જ. જા હવે સરઘસને આગળ લઈ જા.
(ફયાઝ સરઘસ પાસે જાય છે. બે-ચાર માણસો સાથે વાતચીત કરે છે. અને પછી એક જૂથ જોરથી રાડ પાડે છે.)
'''(ફયાઝ સરઘસ પાસે જાય છે. બે-ચાર માણસો સાથે વાતચીત કરે છે. અને પછી એક જૂથ જોરથી રાડ પાડે છે.)'''
એક જૂથ : તાઝી ખબર આઈ હૈ .....
એક જૂથ : તાઝી ખબર આઈ હૈ .....
બીજું જૂથ : (કહે છે) ખિઝિર વડ્ડા (મોટા) ભાઈ હૈ .....
બીજું જૂથ : (કહે છે) ખિઝિર વડ્ડા (મોટા) ભાઈ હૈ .....
(આ ને આ નારો વારે વારે પોકારવામાં આવે છે. સરઘસ એકદમ તાનમાં આવી જાય છે.)
'''(આ ને આ નારો વારે વારે પોકારવામાં આવે છે. સરઘસ એકદમ તાનમાં આવી જાય છે.)'''
(વળી બીજા નારા પોકારાય છે અને સરઘસ ધીમે ધીમે આગળ વધે છે.)
'''(વળી બીજા નારા પોકારાય છે અને સરઘસ ધીમે ધીમે આગળ વધે છે.)'''


થોડાક લોકો : પાકિસ્તાન, પાકિસ્તાન
થોડાક લોકો : પાકિસ્તાન, પાકિસ્તાન
બીજું જૂથ : લેકે રહેંગે પાકિસ્તાન
બીજું જૂથ : લેકે રહેંગે પાકિસ્તાન
(મંચ પરની પ્રકાશ વ્યવસ્થા બદલાય છે. થોડોક સમય વીત્યો હોય એવો આભાસ થાય છે. સરઘસ મંચની એક બાજુથી બહાર નીકળી બીજી બાજુથી મંચ પર દાખલ થાય છે.)
'''(મંચ પરની પ્રકાશ વ્યવસ્થા બદલાય છે. થોડોક સમય વીત્યો હોય એવો આભાસ થાય છે. સરઘસ મંચની એક બાજુથી બહાર નીકળી બીજી બાજુથી મંચ પર દાખલ થાય છે.)'''
(“પાકિસ્તાન, પાકિસ્તાન’’ના નારા પોકારાતા રહે છે.)  
'''(“પાકિસ્તાન, પાકિસ્તાન’’ના નારા પોકારાતા રહે છે.)'''
(અચાનક પેલો મુસ્લિમ લીગી ફરીથી દોડતો દોડતો આવે છે. અને ફયાઝનું બાવડું પકડીને એને સરઘસથી દૂર ઘસડી જાય છે.)
'''(અચાનક પેલો મુસ્લિમ લીગી ફરીથી દોડતો દોડતો આવે છે. અને ફયાઝનું બાવડું પકડીને એને સરઘસથી દૂર ઘસડી જાય છે.)'''


મુસ્લિમ લીગી : અરે ફયાઝ એ ખબર તો ખોટી હતી.....
મુસ્લિમ લીગી : અરે ફયાઝ એ ખબર તો ખોટી હતી.....
Line 240: Line 286:
ફયાઝ : અરે ભાઈ આ શું ગોટાળો છે?
ફયાઝ : અરે ભાઈ આ શું ગોટાળો છે?
મુસ્લિમ લીગી : સાચી વાત છે ફયાઝ.... એકદમ સાચી.... જા સરઘસને આગળ લઈ જા....
મુસ્લિમ લીગી : સાચી વાત છે ફયાઝ.... એકદમ સાચી.... જા સરઘસને આગળ લઈ જા....
(ફયાઝ સરઘસ પાસે આવે છે. આઠ-દસ માણસો સાથે ગુપસુપ કરે છે. બધા એકદમ ચૂપ થઈ જાય છે. અચાનક એક જૂથ બરાડી ઉઠે છે.)
'''(ફયાઝ સરઘસ પાસે આવે છે. આઠ-દસ માણસો સાથે ગુપસુપ કરે છે. બધા એકદમ ચૂપ થઈ જાય છે. અચાનક એક જૂથ બરાડી ઉઠે છે.)'''


એક જૂથ : સીધા પૈર જૂત્તી દા
એક જૂથ : સીધા પૈર જૂત્તી દા
બીજું જૂથ : ખિઝિર પુત્તર કુત્તી દા
બીજું જૂથ : ખિઝિર પુત્તર કુત્તી દા
(આખું સરઘસ “ખિઝિર પુત્તર કુત્તી દા” કહેતું કહેતું ગાંડાની જેમ નાચવા લાગે છે. થોડીક વાર સુધી બધા નાચતા રહે છે. પછી પ્રકાશ અને અવાજો ધીરે ધીરે આછા થતા જાય છે. મંચ પર અંધારું છવાઈ જાય છે. થોડી વાર પછી ઝાંખું અજવાળું થાય છે અને લૂંટાઈ ગયેલા, બરબાદ થઈ ગયેલા શરણાર્થીઓનો કાફલો નજરે પડે છે. ધીરે ધીરે એ મંચ તરફ આગળ વધે છે. પાર્શ્વભૂમિમાંથી ગીત સંભળાય છે.)
'''(આખું સરઘસ “ખિઝિર પુત્તર કુત્તી દા” કહેતું કહેતું ગાંડાની જેમ નાચવા લાગે છે. થોડીક વાર સુધી બધા નાચતા રહે છે. પછી પ્રકાશ અને અવાજો ધીરે ધીરે આછા થતા જાય છે. મંચ પર અંધારું છવાઈ જાય છે. થોડી વાર પછી ઝાંખું અજવાળું થાય છે અને લૂંટાઈ ગયેલા, બરબાદ થઈ ગયેલા શરણાર્થીઓનો કાફલો નજરે પડે છે. ધીરે ધીરે એ મંચ તરફ આગળ વધે છે. પાર્શ્વભૂમિમાંથી ગીત સંભળાય છે.)'''
 
</poem>
અંતરાલ ગીત
{{Block center|<poem>{{gap|4em}}'''અંતરાલ ગીત'''
 
ઔર નતીજે મેં હિન્દોસ્તાં બંટ ગયા
ઔર નતીજે મેં હિન્દોસ્તાં બંટ ગયા
યે ઝમીં બંટ ગયી આસમાં બંટ ગયા
યે ઝમીં બંટ ગયી આસમાં બંટ ગયા
તર્ઝે તહરીર1, તર્ઝે બયાં2 બંટ ગયા
તર્ઝે તહરીર<ref>તર્જે તહરીર : લખવાની શૈલી</ref>, તર્ઝે બયાં<ref>તર્ઝે બયાં : વર્ણનશૈલી</ref> બંટ ગયા
શાખે ગુલ3 બંટ ગયી, આશ્યાં4 બંટ ગયા
શાખે ગુલ<ref>શાખેગુલ : ફૂલોની ડાળી</ref> બંટ ગયી, આશ્યાં<ref>આશ્યાં : માળો, ઘર</ref> બંટ ગયા
હમને દેખા થા જો ખ્વાબ હી ઔર થા
હમને દેખા થા જો ખ્વાબ હી ઔર થા
અબ જો દેખા તો પંજાબ હી ઔર થા
અબ જો દેખા તો પંજાબ હી ઔર થા</poem>}}
(શરણાર્થીઓનું જૂથ મંચ પરથી પસાર થાય છે.)
{{center|'''(શરણાર્થીઓનું જૂથ મંચ પરથી પસાર થાય છે.)'''}}
_____________
{{center|●}}
1 તર્જે તહરીર : લખવાની શૈલી
{{dhr}}{{page break|label=}}{{dhr}}
2 તર્ઝે બયાં : વર્ણનશૈલી
3 શાખેગુલ : ફૂલોની ડાળી
4 આશ્યાં : માળો, ઘર


 
<big>{{center|'''દૃશ્ય : બીજું'''}}</big>
દૃશ્ય : બીજું
 
(સિકંદર મિર્ઝા, જાવેદ, હમીદા બેગમ અને તન્નો સામાન ઉપાડીને મંચ પર આવે છે. આમ-તેમ નજર રાખે છે. કસ્ટોડિયન દ્વારા એમને એલોટ થયેલી હવેલીમાં તેઓ આવી પહોંચ્યાં છે. બધાના ચહેરા પર સંતોષ અને પ્રસન્નતાના ભાવ દેખાય છે. સિકંદર મિર્ઝા, જાવેદ તથા બેઉ સ્ત્રીઓ હાથમાં ઉપાડેલો સામાન નીચે મૂકી દે છે.)
{{Poem2Open}}
'''(સિકંદર મિર્ઝા, જાવેદ, હમીદા બેગમ અને તન્નો સામાન ઉપાડીને મંચ પર આવે છે. આમ-તેમ નજર રાખે છે. કસ્ટોડિયન દ્વારા એમને એલોટ થયેલી હવેલીમાં તેઓ આવી પહોંચ્યાં છે. બધાના ચહેરા પર સંતોષ અને પ્રસન્નતાના ભાવ દેખાય છે. સિકંદર મિર્ઝા, જાવેદ તથા બેઉ સ્ત્રીઓ હાથમાં ઉપાડેલો સામાન નીચે મૂકી દે છે.)'''
{{Poem2Close}}


<poem>
બેગમ : (હવેલી જોઈને) યા ખુદા, શુકર ગુજાર તારો..... તારો લાખ લાખ વાર શુકર ગુજાર.....
બેગમ : (હવેલી જોઈને) યા ખુદા, શુકર ગુજાર તારો..... તારો લાખ લાખ વાર શુકર ગુજાર.....
મિર્ઝા : કસ્ટોડિયન ઑફિસર ખોટું નો’તો કે’તો. ખરેખર જ હવેલી છે હવેલી !
મિર્ઝા : કસ્ટોડિયન ઑફિસર ખોટું નો’તો કે’તો. ખરેખર જ હવેલી છે હવેલી !
Line 271: Line 316:
બેગમ : આંગણાની હાલત તો જુવો ! એવી તો વેરાની છવાયેલી છે કે હૈયું કાંપી ઊઠે.
બેગમ : આંગણાની હાલત તો જુવો ! એવી તો વેરાની છવાયેલી છે કે હૈયું કાંપી ઊઠે.
મિર્ઝા : મહિનાઓથી જ્યાં કોઈ રહેતું જ ન હોય ત્યાં વેરાન ન લાગે તો બીજું શું થાય?
મિર્ઝા : મહિનાઓથી જ્યાં કોઈ રહેતું જ ન હોય ત્યાં વેરાન ન લાગે તો બીજું શું થાય?
બેગમ : હું તો સૌથી પહેલાં શુક્રિયા અદા કરવા બે રકાત૧ નમાઝ પડીશ. મેં મન્નત માની હતી..... આખરે અભાગિયા કેમ્પમાંથી છુટકારો તો થયો.....
બેગમ : હું તો સૌથી પહેલાં શુક્રિયા અદા કરવા બે રકાત<ref>રકાત : નમાજનો એક ભાગ, ઊભા થવાથી માથું ટેકવવાની પ્રક્રિયા</ref> નમાઝ પડીશ. મેં મન્નત માની હતી..... આખરે અભાગિયા કેમ્પમાંથી છુટકારો તો થયો.....
(હમીદા બેગમ શેતરંજી પાથરે છે અને નમાઝ પઢવા માટે તેના પર ઊભાં રહી જાય છે.)
'''(હમીદા બેગમ શેતરંજી પાથરે છે અને નમાઝ પઢવા માટે તેના પર ઊભાં રહી જાય છે.)'''
જાવેદ : અબ્બાજાન આ ઘર કોનું છે?
જાવેદ : અબ્બાજાન આ ઘર કોનું છે?
મિર્ઝા : હવે તો આપણું જ છે બેટા.
મિર્ઝા : હવે તો આપણું જ છે બેટા.
જાવેદ : મતલબ પહેલાં કોનું હતું?
જાવેદ : મતલબ પહેલાં કોનું હતું?
મિર્ઝા : બેટા, એ બધા સાથે આપણે શી લેવાદેવા? આપણે લખનૌમાં આપણી જે માલમિલકત છોડીને આવ્યા છીએ એની અવેજીમાં સમજને કે આપણને આ હવેલી મળી છે.
મિર્ઝા : બેટા, એ બધા સાથે આપણે શી લેવાદેવા? આપણે લખનૌમાં આપણી જે માલમિલકત છોડીને આવ્યા છીએ એની અવેજીમાં સમજને કે આપણને આ હવેલી મળી છે.
_______________
૧ રકાત : નમાજનો એક ભાગ, ઊભા થવાથી માથું ટેકવવાની પ્રક્રિયા
તન્નો  : આપણા ઘર કરતાં આ હવેલી બહુ મોટી છે.
તન્નો  : આપણા ઘર કરતાં આ હવેલી બહુ મોટી છે.
મિર્ઝા : નહીં બેટા, આપણા ઘરની તો વાત જ સાવ જુદી હતી. આપણા આંગણામાં મધુમાલતીની જે વેલ હતી તે અહીં ક્યાં છે ? ઓસરી પણ એટલી પહોળી નથી. જો વરસાદની મોસમમાં અહીં ખાટલા નાખીએ તો પાંગત તો ચોક્કસ જ ભીંજાઈ જાય.
મિર્ઝા : નહીં બેટા, આપણા ઘરની તો વાત જ સાવ જુદી હતી. આપણા આંગણામાં મધુમાલતીની જે વેલ હતી તે અહીં ક્યાં છે ? ઓસરી પણ એટલી પહોળી નથી. જો વરસાદની મોસમમાં અહીં ખાટલા નાખીએ તો પાંગત તો ચોક્કસ જ ભીંજાઈ જાય.
Line 290: Line 332:
તન્નો : ભાઈ, હું પણ તારી સાથે આવું?
તન્નો : ભાઈ, હું પણ તારી સાથે આવું?
મિર્ઝા : નહીં, તું જરા રસોડું સંભાળ. ભાઈ હવે ક્યાં સુધી હોટેલમાંથી મટન-રોટી આવશે? જો રસોડામાં બધી ચીજ-વસ્તુઓ હોય તો માશાલ્લાહ આછા પાતળા પરોઠા અને આમલેટ તો બનાવી જ શકાય. અને જાવેદ બેટા, તું જરાક લાઈટ ચાલુ કરીને જોઈ લે. પાણીનો નળ ખોલીને પણ જરા જોઈ લે.... ભાઈ જે કંઈ ખામીઓ હશે તે નોંધીને કસ્ટોડિયનવાળાઓને બતાવવી પડશે ને?
મિર્ઝા : નહીં, તું જરા રસોડું સંભાળ. ભાઈ હવે ક્યાં સુધી હોટેલમાંથી મટન-રોટી આવશે? જો રસોડામાં બધી ચીજ-વસ્તુઓ હોય તો માશાલ્લાહ આછા પાતળા પરોઠા અને આમલેટ તો બનાવી જ શકાય. અને જાવેદ બેટા, તું જરાક લાઈટ ચાલુ કરીને જોઈ લે. પાણીનો નળ ખોલીને પણ જરા જોઈ લે.... ભાઈ જે કંઈ ખામીઓ હશે તે નોંધીને કસ્ટોડિયનવાળાઓને બતાવવી પડશે ને?
(હમીદા બેગમ નમાજ પઢીને આવે છે)
'''(હમીદા બેગમ નમાજ પઢીને આવે છે)'''
બેગમ : મારું તો કાળજું કાંપે છે.
બેગમ : મારું તો કાળજું કાંપે છે.
મિર્ઝા : કાળજું કાંપે છે?
મિર્ઝા : કાળજું કાંપે છે?
બેગમ : ખબર નહીં કોની હવેલી છે? કેવાં અરમાનોથી બનાવી હશે એણે આ હવેલી?
બેગમ : ખબર નહીં કોની હવેલી છે? કેવાં અરમાનોથી બનાવી હશે એણે આ હવેલી?
મિર્ઝા : બેગમ તમે અર્થ વગરની વાતો ના કરો. આપણા પેઢી દર પેઢી જૂના ઘરમાં પણ આજે કોઈ શરણાર્થી નિરાંતે રહેતો જ હશે ને? આ જમાનો જ કંઈક એવો છે. વધારે પડતી શરમ, લાજ અને ચિંતા આપણને ક્યાંયના નહીં રહેવા દે..... મારો ને તમારો વિચાર ના કરીએ પણ તન્નો અને જાવેદના વિચારે પણ અહીં ઠરીઠામ તો થવું જ પડવાનું ને? શહેર લખનૌ છૂટ્યું તો શહેર લાહૌર મળ્યું..... બેઉમાં ‘લ’ તો એકસરખો જ છે ને? મનના તમામ વ્હેમ કાઢી નાખો અને આ ઘરને પોતાનું ઘર સમજીને બસ જામી પડો. બિસ્મિલ્લાહ..... આજે રાત્રે ઈશાંની નમાઝ પછી હું કુરાને પાક પડવા બેસીશ.  
મિર્ઝા : બેગમ તમે અર્થ વગરની વાતો ના કરો. આપણા પેઢી દર પેઢી જૂના ઘરમાં પણ આજે કોઈ શરણાર્થી નિરાંતે રહેતો જ હશે ને? આ જમાનો જ કંઈક એવો છે. વધારે પડતી શરમ, લાજ અને ચિંતા આપણને ક્યાંયના નહીં રહેવા દે..... મારો ને તમારો વિચાર ના કરીએ પણ તન્નો અને જાવેદના વિચારે પણ અહીં ઠરીઠામ તો થવું જ પડવાનું ને? શહેર લખનૌ છૂટ્યું તો શહેર લાહૌર મળ્યું..... બેઉમાં ‘લ’ તો એકસરખો જ છે ને? મનના તમામ વ્હેમ કાઢી નાખો અને આ ઘરને પોતાનું ઘર સમજીને બસ જામી પડો. બિસ્મિલ્લાહ..... આજે રાત્રે ઈશાંની નમાઝ પછી હું કુરાને પાક પડવા બેસીશ.  
(તન્નો દોડતી દોડતી આવે છે. એ ગભરાયેલી છે. હાંફી રહી છે.)
'''(તન્નો દોડતી દોડતી આવે છે. એ ગભરાયેલી છે. હાંફી રહી છે.)'''
બેગમ : શું થયું બેટા? શું થયું?
બેગમ : શું થયું બેટા? શું થયું?
તન્નો : આ હવેલીમાં કોઈક છે અમ્મા !
તન્નો : આ હવેલીમાં કોઈક છે અમ્મા !
Line 303: Line 345:
તન્નો : નહીં અબ્બા, હું સાચું કહું છું.
તન્નો : નહીં અબ્બા, હું સાચું કહું છું.
બેગમ : એ ડરી ગઈ છે. હું જઈને જોઉં છું.
બેગમ : એ ડરી ગઈ છે. હું જઈને જોઉં છું.
(હમીદા બેગમ મંચની જમણી તરફ જાય છે. ત્યાંથી જ એમનો અવાજ સંભળાય છે)
'''(હમીદા બેગમ મંચની જમણી તરફ જાય છે. ત્યાંથી જ એમનો અવાજ સંભળાય છે)'''
બેગમ : અહીં તો કોઈ નથી..... તું ઉપર કઈ બાજુ ગઈ હતી?  
બેગમ : અહીં તો કોઈ નથી..... તું ઉપર કઈ બાજુ ગઈ હતી?  
તન્નો : પેલી બાજુ જે દાદરો છે ને ત્યાં.....
તન્નો : પેલી બાજુ જે દાદરો છે ને ત્યાં.....
(બેગમ દાદરા તરફ જાય છે. તન્નો અને મિર્ઝા મંચની જમણી તરફ જાય છે. ત્યાં લોખંડના સળિયાવાળો દરવાજો બંધ હતો. બરાબર એ જ વખતે હમીદા બેગમની ચીસ સંભળાય છે.)
'''(બેગમ દાદરા તરફ જાય છે. તન્નો અને મિર્ઝા મંચની જમણી તરફ જાય છે. ત્યાં લોખંડના સળિયાવાળો દરવાજો બંધ હતો. બરાબર એ જ વખતે હમીદા બેગમની ચીસ સંભળાય છે.)'''
હમીદાબેગમ : અરે આ તો કોઈ..... જુવો તો કોઈ દાદરો ઊતરી રહ્યું છે.
હમીદાબેગમ : અરે આ તો કોઈ..... જુવો તો કોઈ દાદરો ઊતરી રહ્યું છે.
(મિર્ઝા ઝડપભેર જમણી તરફ જાય છે. ત્યાં સુધીમાં સફેદ કપડાં પહેરેલી એક ડોશી દાદર ઊતરીને દરવાજા પાસે આવીને ઊભી રહી જાય છે.)
'''(મિર્ઝા ઝડપભેર જમણી તરફ જાય છે. ત્યાં સુધીમાં સફેદ કપડાં પહેરેલી એક ડોશી દાદર ઊતરીને દરવાજા પાસે આવીને ઊભી રહી જાય છે.)'''
સિકંદર મિર્ઝા  : તમે કોણ છો?
સિકંદર મિર્ઝા  : તમે કોણ છો?
રતનની મા : વાહ રે વાહ ! તારી ભલી થાય !..... હું કોણ છું? તમે બોલો તમે બધા કોણ છો જે પૂછ્યાગાછ્યા વગર મારા ઘરમાં ઘૂસી આવ્યા છો?
રતનની મા : વાહ રે વાહ ! તારી ભલી થાય !..... હું કોણ છું? તમે બોલો તમે બધા કોણ છો જે પૂછ્યાગાછ્યા વગર મારા ઘરમાં ઘૂસી આવ્યા છો?
સિકંદર મિર્ઝા : ઘૂસી આવ્યા? અરે તમે એવું કઈ રીતે કહી શકો કે અમે ઘરમાં ઘૂસી આવ્યા? મોહતરમા૧ આ ઘર અમને કસ્ટોડિયનવાળાઓએ એલોટ કર્યું છે.
સિકંદર મિર્ઝા : ઘૂસી આવ્યા? અરે તમે એવું કઈ રીતે કહી શકો કે અમે ઘરમાં ઘૂસી આવ્યા? મોહતરમા<ref>મોહતરમા : સ્ત્રી માટે માનાર્થે વપરાતો શબ્દ.</ref> આ ઘર અમને કસ્ટોડિયનવાળાઓએ એલોટ કર્યું છે.
રતનની મા : એ તારા એલોટ-ફેલોટમાં મેં નહીં જાણદી..... હું તો એટલું જાણું છું કે આ મારું ઘર છે.....
રતનની મા : એ તારા એલોટ-ફેલોટમાં મેં નહીં જાણદી..... હું તો એટલું જાણું છું કે આ મારું ઘર છે.....
સિકંદર મિર્ઝા : એવું બની જ કેવી રીતે શકે?
સિકંદર મિર્ઝા : એવું બની જ કેવી રીતે શકે?
Line 319: Line 361:
સિકંદર મિર્ઝા : (ગભરાઈ જાય છે) જુવો, જે કંઈ થયું એનો અમને બહુ અફસોસ છે. પણ તમને એ તો ખબર જ હશે કે હવે પાકિસ્તાન બની ચૂક્યું છે. લાહૌર પાકિસ્તાનના ભાગે આવ્યું છે..... તમારા લોકો માટે હવે અહીં કોઈ જગ્યા નથી. અમે તમને શરણાર્થી કેમ્પમાં મૂકી આવીએ. કેમ્પવાળાઓ તમને હિંદુસ્તાન લઈ જશે.
સિકંદર મિર્ઝા : (ગભરાઈ જાય છે) જુવો, જે કંઈ થયું એનો અમને બહુ અફસોસ છે. પણ તમને એ તો ખબર જ હશે કે હવે પાકિસ્તાન બની ચૂક્યું છે. લાહૌર પાકિસ્તાનના ભાગે આવ્યું છે..... તમારા લોકો માટે હવે અહીં કોઈ જગ્યા નથી. અમે તમને શરણાર્થી કેમ્પમાં મૂકી આવીએ. કેમ્પવાળાઓ તમને હિંદુસ્તાન લઈ જશે.
રતનની મા  : મૈં કિદરી નઈ જાણાં.
રતનની મા  : મૈં કિદરી નઈ જાણાં.
____________
૧ મોહતરમા : સ્ત્રી માટે માનાર્થે વપરાતો શબ્દ.
સિકંદર મિર્ઝા : તમે આ શું કહી રહ્યાં છો?..... તમારું કહેવું છે કે મકાન.....
સિકંદર મિર્ઝા : તમે આ શું કહી રહ્યાં છો?..... તમારું કહેવું છે કે મકાન.....
રતનની મા : આ મકાન મારું છે.
રતનની મા : આ મકાન મારું છે.
Line 349: Line 388:
બેગમ : તો બુવા આટઆટલું વીત્યા પછી હવે તો સમજો.... હિંદુસ્તાન જતાં રહો. તમારા પોતાના લોકો વચ્ચે જઈને રહો....
બેગમ : તો બુવા આટઆટલું વીત્યા પછી હવે તો સમજો.... હિંદુસ્તાન જતાં રહો. તમારા પોતાના લોકો વચ્ચે જઈને રહો....
રતનની મા : દેવનો દીધેલો મારો દીકરો જ ના રહ્યો. પછી હું ક્યાં જવાની?
રતનની મા : દેવનો દીધેલો મારો દીકરો જ ના રહ્યો. પછી હું ક્યાં જવાની?
(મિર્ઝા પાણી પીને ઊભો થાય છે.)
'''(મિર્ઝા પાણી પીને ઊભો થાય છે.)'''
મિર્ઝા : લ્યો ત્યારે બેગમ હું જાઉં છું.
મિર્ઝા : લ્યો ત્યારે બેગમ હું જાઉં છું.
જાવેદ : હું પણ આવું તમારી સાથે?
જાવેદ : હું પણ આવું તમારી સાથે?
Line 355: Line 394:
રતનની મા : રબની સોગંદ મારા સિવાય અહીં બીજું કોઈ નથી.
રતનની મા : રબની સોગંદ મારા સિવાય અહીં બીજું કોઈ નથી.
મિર્ઝા : ના બેટા, તું અહીં જ રહે.....
મિર્ઝા : ના બેટા, તું અહીં જ રહે.....
(મિર્ઝા જાય છે)
'''(મિર્ઝા જાય છે)'''
હમીદા બેગમ : ખુદા હાફિઝ.
હમીદા બેગમ : ખુદા હાફિઝ.
(હમીદા બેગમ, જાવેદ અને તન્નો મંચની જમણી બાજુથી ખસી જાય છે.)
'''(હમીદા બેગમ, જાવેદ અને તન્નો મંચની જમણી બાજુથી ખસી જાય છે.)'''
મિર્ઝા : ખુદા હાફિઝ.
મિર્ઝા : ખુદા હાફિઝ.
બેગમ : તન્નો તેં રાંધણિયું જોયું?
બેગમ : તન્નો તેં રાંધણિયું જોયું?
Line 367: Line 406:
હમીદા બેગમ : તો પછી શું રાખ રાંધીશું?
હમીદા બેગમ : તો પછી શું રાખ રાંધીશું?
રતનની મા : દીકરી, ઓસરીના ડાબા હાથ તરફની નાની ઓરડી આખી લાકડાંથી ઠાંસીને ભરી છે. કાઢી લે તારે જોઈએ એટલાં.....
રતનની મા : દીકરી, ઓસરીના ડાબા હાથ તરફની નાની ઓરડી આખી લાકડાંથી ઠાંસીને ભરી છે. કાઢી લે તારે જોઈએ એટલાં.....
(હમીદા અને તન્નો બેઉ એકમેક સામે નવાઈના માર્યા ખુશખુશાલ નજરે જોઈ રહે છે.)
'''(હમીદા અને તન્નો બેઉ એકમેક સામે નવાઈના માર્યા ખુશખુશાલ નજરે જોઈ રહે છે.)'''
 
</poem>
અંતરાલ ગીત
<center>'''અંતરાલ ગીત'''</center>
(અભિનેતા મંચ પર આવીને ગાય છે.)
<center>'''(અભિનેતા મંચ પર આવીને ગાય છે.)'''</center>
{{Block center|<poem>
દિલ મેં લહર સી ઊઠી હૈ અભી
દિલ મેં લહર સી ઊઠી હૈ અભી
કોઈ તાઝા હવા ચલી હૈ અભી
કોઈ તાઝા હવા ચલી હૈ અભી
શોર બરપા1 હૈ ખાન-એ-દિલ 2 મેં
શોર બરપા<ref>શોર બરપા : અવાજ થવો</ref> હૈ ખાન-એ-દિલ<ref>ખાન-એ-દિલ : હૈયામાં</ref> મેં
કોઈ દીવાર-સી, ગિરી હૈ અભી
કોઈ દીવાર-સી, ગિરી હૈ અભી
ભરી દુનિયા મેં જી નહીં લગતા
ભરી દુનિયા મેં જી નહીં લગતા
જાને કિસ ચીઝ કી કમી હૈ અભી
જાને કિસ ચીઝ કી કમી હૈ અભી
વક્ત અચ્છા ભી આયેગા ‘નાસિર’
વક્ત અચ્છા ભી આયેગા ‘નાસિર’
ગમ ન કર જિંદગી પડી હૈ અભી
ગમ ન કર જિંદગી પડી હૈ અભી</poem>}}
{{center|●}}
{{dhr}}{{page break|label=}}{{dhr}}


¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬_____________________
<big>{{center|'''દૃશ્ય : ત્રણ'''}}</big>
1. શોર બરપા : અવાજ થવો
2. ખાન-એ-દિલ : હૈયામાં
 
 
દૃશ્ય : ત્રણ
{{Poem2Open}}
 
 
(કસ્ટોડિયન ઑફિસનું કાર્યાલય..... બે-ચાર ટેબલ પર કારકૂનો બેઠા છે. કાર્યાલયના બારણા પર ‘કસ્ટોડિયન ઑફિસર’નું પાટિયું લાગેલું છે. દરવાજા પાસે ચોકીદાર લાગે એવો પટાવાળો બેઠો છે. ઑફિસમાં હૈયેહૈયું દળાય એવી ગિર્દી છે. સિકંદર મિર્ઝા કોઈ કારકૂન સાથે વાતચીત કરી રહ્યા છે. અચાનક જ એ કારકૂન ખડખડાટ હસી પડે છે. બીજા કારકૂન ચોંકીને એની તરફ જોવા લાગે છે.)
(કસ્ટોડિયન ઑફિસનું કાર્યાલય..... બે-ચાર ટેબલ પર કારકૂનો બેઠા છે. કાર્યાલયના બારણા પર ‘કસ્ટોડિયન ઑફિસર’નું પાટિયું લાગેલું છે. દરવાજા પાસે ચોકીદાર લાગે એવો પટાવાળો બેઠો છે. ઑફિસમાં હૈયેહૈયું દળાય એવી ગિર્દી છે. સિકંદર મિર્ઝા કોઈ કારકૂન સાથે વાતચીત કરી રહ્યા છે. અચાનક જ એ કારકૂન ખડખડાટ હસી પડે છે. બીજા કારકૂન ચોંકીને એની તરફ જોવા લાગે છે.)
{{Poem2Close}}
<poem>
પહેલો કારકૂન : હા..... હા..... હા.... આ તો કમાલ થઈ ગઈ.... (બીજા કારકૂનોને) અરે યારો.... કામ તો થતું જ આવ્યું છે અને થતું જ રહેશે.... જરાક આરામ પણ કરી લો. આ ભાઈજાન બહુ મોટી મુસીબતમાં ફસાયા છે. એમની જરાક મદદ કરો.
પહેલો કારકૂન : હા..... હા..... હા.... આ તો કમાલ થઈ ગઈ.... (બીજા કારકૂનોને) અરે યારો.... કામ તો થતું જ આવ્યું છે અને થતું જ રહેશે.... જરાક આરામ પણ કરી લો. આ ભાઈજાન બહુ મોટી મુસીબતમાં ફસાયા છે. એમની જરાક મદદ કરો.
બીજો કારકૂન : બાવીસ ઓરડાની હવેલી એલોટ કરાવ્યા પછી પણ મુસીબતમાં ફસાયા છે?
બીજો કારકૂન : બાવીસ ઓરડાની હવેલી એલોટ કરાવ્યા પછી પણ મુસીબતમાં ફસાયા છે?
ત્રીજો કારકૂન : અરે એ બાવીસ ઓરડાનો ભંગાર જ નીલામ કરેને તો પણ એમની તમામ મુશ્કેલીઓ છૂ થઈ જાય.
ત્રીજો કારકૂન : અરે એ બાવીસ ઓરડાનો ભંગાર જ નીલામ કરેને તો પણ એમની તમામ મુશ્કેલીઓ છૂ થઈ જાય.
(કારકૂનો હસે છે)
'''(કારકૂનો હસે છે)'''
પહેલો કારકૂન : મિયાં, આ બિચારાનો જીવ જાય છે અને તમે બધા હસો છો?
પહેલો કારકૂન : મિયાં, આ બિચારાનો જીવ જાય છે અને તમે બધા હસો છો?
બીજો કારકૂન : અરે મિયાં જે હોય તે સ્પષ્ટ શબ્દોમાં કહો.... આમ ગોળ ગોળ વાતો કેમ કરો છો?
બીજો કારકૂન : અરે મિયાં જે હોય તે સ્પષ્ટ શબ્દોમાં કહો.... આમ ગોળ ગોળ વાતો કેમ કરો છો?
Line 410: Line 450:
પહેલો કારકૂન : તો તમે એ બાબતની અરજી કસ્ટમ ઑફિસરને કરો ને !
પહેલો કારકૂન : તો તમે એ બાબતની અરજી કસ્ટમ ઑફિસરને કરો ને !
સિકંદર મિર્ઝા : જનાબ, હું અરજી સાથે જ લાવ્યો છું.
સિકંદર મિર્ઝા : જનાબ, હું અરજી સાથે જ લાવ્યો છું.
(ખિસ્સામાંથી અરજી કાઢે છે.)
'''(ખિસ્સામાંથી અરજી કાઢે છે.)'''
પ્રથમ કારકૂન : મિર્ઝા સાહેબ તમે જાણો છો અમારા કસ્ટોડિયન ઑફિસર જનાબ અલી મુહમ્મદ સાહેબ શું આદેશ ફરમાવશે?
પ્રથમ કારકૂન : મિર્ઝા સાહેબ તમે જાણો છો અમારા કસ્ટોડિયન ઑફિસર જનાબ અલી મુહમ્મદ સાહેબ શું આદેશ ફરમાવશે?
સિકંદર મિર્ઝા : શું?
સિકંદર મિર્ઝા : શું?
Line 425: Line 465:
પ્રથમ કારકૂન : શું ઉંમર કહી તમે?
પ્રથમ કારકૂન : શું ઉંમર કહી તમે?
સિકંદર મિર્ઝા : પાંસઠની ઉપર છે.
સિકંદર મિર્ઝા : પાંસઠની ઉપર છે.
બીજો કારકૂન : અરે જનાબ તો પછી એ ડોશી કંઈ આબેહયાત1 પીને તો નહીં જ આવી હોય ને?  બે-ચાર વરસમાં તો એ જહન્નમમાં સિધાવી જશે પછી તો આખી હવેલી પર તમારો કબ્જો થઈ જશે ને? પછી નિરાંતે રહેજો તમે. ખુદાની કસમ તમે વગર કારણે જ મૂંઝાઈ રહ્યા છો.
બીજો કારકૂન : અરે જનાબ તો પછી એ ડોશી કંઈ આબેહયાત<ref>આબેહયાત : અમૃત. સાદી ભાષામાં કહીએ તો અમરપટ્ટો લખાવીને તો નહીં જ આવી હોય ને?</ref> પીને તો નહીં જ આવી હોય ને?  બે-ચાર વરસમાં તો એ જહન્નમમાં સિધાવી જશે પછી તો આખી હવેલી પર તમારો કબ્જો થઈ જશે ને? પછી નિરાંતે રહેજો તમે. ખુદાની કસમ તમે વગર કારણે જ મૂંઝાઈ રહ્યા છો.
સિકંદર મિર્ઝા : સાચું કહો છો તમે .... કેમ્પમાં વિતાવેલા બે મહિના યાદ આવી જાય છે ત્યારે રૂંવાડાં ઊભાં થઈ જાય છે. ખુદા ખેર કરે. હવે તો કોઈ સંજોગોમાં હું હવેલી નહીં જ છોડું.
સિકંદર મિર્ઝા : સાચું કહો છો તમે .... કેમ્પમાં વિતાવેલા બે મહિના યાદ આવી જાય છે ત્યારે રૂંવાડાં ઊભાં થઈ જાય છે. ખુદા ખેર કરે. હવે તો કોઈ સંજોગોમાં હું હવેલી નહીં જ છોડું.
_________________
1 આબેહયાત : અમૃત. સાદી ભાષામાં કહીએ તો અમરપટ્ટો લખાવીને તો નહીં જ આવી હોય ને?
બીજો કારકૂન : અરે મિર્ઝા સાહેબ ! એક ડોહલીને ઠેકાણે ન લાવી શકો તો પછી હદ જ થઈ ગઈ ને?
બીજો કારકૂન : અરે મિર્ઝા સાહેબ ! એક ડોહલીને ઠેકાણે ન લાવી શકો તો પછી હદ જ થઈ ગઈ ને?
સિકંદર મિર્ઝા : આવી જશે ઠેકાણે .... આવી જશે.... જરાક સમય લાગશે.
સિકંદર મિર્ઝા : આવી જશે ઠેકાણે .... આવી જશે.... જરાક સમય લાગશે.
પહેલો કારકૂન : અરે સાહેબ બીજું કંઈ ન સૂઝે તો યાકૂબ સાહેબ સાથે જરા વાત કરી લેજો.... યાકૂબખાં એક ઝટકામાં તમારું કામ પતાવી આપશે....
પહેલો કારકૂન : અરે સાહેબ બીજું કંઈ ન સૂઝે તો યાકૂબ સાહેબ સાથે જરા વાત કરી લેજો.... યાકૂબખાં એક ઝટકામાં તમારું કામ પતાવી આપશે....
(ગર્દન પર આંગળી રાખી ગર્દન કાપવાનો ડચકારો કરે છે)
'''(ગર્દન પર આંગળી રાખી ગર્દન કાપવાનો ડચકારો કરે છે)'''
 
</poem>
અંતરાલ ગીત
<center>'''અંતરાલ ગીત'''</center>
(અભિનેતાઓની ટોળી મંચ પર આવીને ગાય છે)
<center>'''(અભિનેતાઓની ટોળી મંચ પર આવીને ગાય છે)'''</center>
{{Block center|<poem>
શહર સુનસાન હૈ કિધર જાયેં
શહર સુનસાન હૈ કિધર જાયેં
ખાક હોકર કહીં બિખર જાયેં.
ખાક હોકર કહીં બિખર જાયેં.
Line 442: Line 480:
ઈતની હિમ્મત નહીં કી ઘર જાયેં.
ઈતની હિમ્મત નહીં કી ઘર જાયેં.
ઉન ઉજાલોં કી ધૂન મેં ફિરતા હૂં
ઉન ઉજાલોં કી ધૂન મેં ફિરતા હૂં
છબ1 દિખાતે હી જો ગુઝર જાયેં.
છબ<ref>છબ : છટા, સૌન્દર્ય, છબિ</ref> દિખાતે હી જો ગુઝર જાયેં.
રૈન2 અંધેરી હૈ ઔર કિનારા દૂર
રૈન<ref>રૈન : રાત્રિ</ref> અંધેરી હૈ ઔર કિનારા દૂર
ચાંદ નિકલે તો પાર ઊતર જાયેં.
ચાંદ નિકલે તો પાર ઊતર જાયેં.</poem>}}
__________________
{{center|●}}
1 છબ : છટા, સૌન્દર્ય, છબિ
{{dhr}}{{page break|label=}}{{dhr}}
2 રૈન : રાત્રિ


<big>{{center|'''દૃશ્ય : ચાર'''}}</big>


 
{{Poem2Open}}
દૃશ્ય : ચાર
'''(સિકંદર મિર્ઝા, હમીદા બેગમ, તન્નો અને જાવેદ ચૂપચાપ બેઠાં છે. બધાં વિચારમાં છે)'''
 
{{Poem2Close}}
 
<poem>
(સિકંદર મિર્ઝા, હમીદા બેગમ, તન્નો અને જાવેદ ચૂપચાપ બેઠાં છે. બધાં વિચારમાં છે)
હમીદા બેગમ : કસ્ટોડિયનવાળા મુવાએ કહ્યું શું?
હમીદા બેગમ : કસ્ટોડિયનવાળા મુવાએ કહ્યું શું?
સિકંદર મિર્ઝા : અરે ભાઈ, એ જ જે મેં તમને કહ્યું. એમણે કહ્યું કે આખા મામલાને તમે પોતાની રીતે ઉકેલી લો એમાં જ તમારો ફાયદો છે. કેમ કે જો તમે એની ફરિયાદ કરશો તો કસ્ટોડિયન અધિકારી તમારી પાસેથી આ મકાન છીનવી લઈ એના કોઈ ઓળખીતા સિંધીને આપી દેશે.
સિકંદર મિર્ઝા : અરે ભાઈ, એ જ જે મેં તમને કહ્યું. એમણે કહ્યું કે આખા મામલાને તમે પોતાની રીતે ઉકેલી લો એમાં જ તમારો ફાયદો છે. કેમ કે જો તમે એની ફરિયાદ કરશો તો કસ્ટોડિયન અધિકારી તમારી પાસેથી આ મકાન છીનવી લઈ એના કોઈ ઓળખીતા સિંધીને આપી દેશે.
Line 473: Line 510:
તન્નો : અમ્મા, હું એમને શું કહીને બોલાવું? બડીબી કહીને બોલાવું?
તન્નો : અમ્મા, હું એમને શું કહીને બોલાવું? બડીબી કહીને બોલાવું?
હમીદા બેગમ : અરે દીકરી, આપણે આપણું કામ કઢાવવાનું છે. દાદી કહીને જ બૂમ પાડને.... ડોશી રાજી થઈ જશે.
હમીદા બેગમ : અરે દીકરી, આપણે આપણું કામ કઢાવવાનું છે. દાદી કહીને જ બૂમ પાડને.... ડોશી રાજી થઈ જશે.
(તન્નો લોઢાના સળિયાવાળા દરવાજા પાસે જઈને બૂમ મારે છે.)
'''(તન્નો લોઢાના સળિયાવાળા દરવાજા પાસે જઈને બૂમ મારે છે.)'''
તન્નો : દાદી .... દાદી.... સાંભળો દાદી.....
તન્નો : દાદી .... દાદી.... સાંભળો દાદી.....
(ઉપરથી ડોશીનો કાંપતો અવાજ આવે છે.)
'''(ઉપરથી ડોશીનો કાંપતો અવાજ આવે છે.)'''
રતનની મા : કોણ છે? કોણ બોલાવે છે?
રતનની મા : કોણ છે? કોણ બોલાવે છે?
તન્નો : એ તો હું છું દાદી.... તન્નો .... જરા નીચે આવો ને.....
તન્નો : એ તો હું છું દાદી.... તન્નો .... જરા નીચે આવો ને.....
રતનની મા : આવું છું દીકરી, આવું છું.
રતનની મા : આવું છું દીકરી, આવું છું.
(રતનની મા દરવાજા પર આવી જાય છે)
'''(રતનની મા દરવાજા પર આવી જાય છે)'''
રતનની મા : આજે કેટલા દિવસો પછી હવેલીમાંથી ‘દાદી.... દાદી’ની બૂમ સંભળાઈ છે. (ધ્રૂજતા અવાજે) મારી પોતરી રાધાની યાદ આવી ગઈ.
રતનની મા : આજે કેટલા દિવસો પછી હવેલીમાંથી ‘દાદી.... દાદી’ની બૂમ સંભળાઈ છે. (ધ્રૂજતા અવાજે) મારી પોતરી રાધાની યાદ આવી ગઈ.
તન્નો : (ગભરાઈ જઈને) દાદી, અબ્બા અને અમ્મા તમારી સાથે કશીક વાત કરવા માગે છે.
તન્નો : (ગભરાઈ જઈને) દાદી, અબ્બા અને અમ્મા તમારી સાથે કશીક વાત કરવા માગે છે.
(રતનની મા બારણું ખોલીને બહાર આવે છે અને સિકંદર મિર્ઝા અને હમીદા બેગમ બેઠાં છે ત્યાં સુધી તન્નોની સાથે ચાલતાં ચાલતાં જાય છે.)
'''(રતનની મા બારણું ખોલીને બહાર આવે છે અને સિકંદર મિર્ઝા અને હમીદા બેગમ બેઠાં છે ત્યાં સુધી તન્નોની સાથે ચાલતાં ચાલતાં જાય છે.)'''
સિકંદર મિર્ઝા : આદાબ અર્ઝ.... આવો, બેસો અહીં....
સિકંદર મિર્ઝા : આદાબ અર્ઝ.... આવો, બેસો અહીં....
હમીદા બેગમ : આવો બેસો.
હમીદા બેગમ : આવો બેસો.
Line 488: Line 525:
સિકંદર મિર્ઝા : માફ કરજો. અમારે તમારા દિલને ઠેસ નો’તી પહોંચાડવી. અમે તમને દુઃખી કરવા નો’તા માગતા.
સિકંદર મિર્ઝા : માફ કરજો. અમારે તમારા દિલને ઠેસ નો’તી પહોંચાડવી. અમે તમને દુઃખી કરવા નો’તા માગતા.
રતનની મા : અરે ના.... ના.... મને ક્યાં દુઃખ લાગ્યું છે? એણે તો મને રાજીના રેડ કરી દીધી.....
રતનની મા : અરે ના.... ના.... મને ક્યાં દુઃખ લાગ્યું છે? એણે તો મને રાજીના રેડ કરી દીધી.....
સિકંદર મિર્ઝા : જુવો, તમે અમારી મજબૂરીને સમજવાની કોશિશ કરો. અમે ત્યાંથી બધું ગુમાવીને આવ્યા છીએ. માલમિલકત બધી લૂંટાઈ ગઈ. મહિનાઓ સુધી કોઈની પણ ઓથ કે મદદ વગર અમે અહીંના કેમ્પમાં પડ્યા રહ્યા. ન ખાવાપીવાનાં ઠેકાણાં.... ન સૂવાનાં ઠેકાણાં.... હવે ખુદા ખુદા કરીને1 અમને આ મકાન એલોટ થયું છે. અમારા માટે નહીં પણ આ બાળકો માટે થઈને ય અમારે હવે લાહૌરમાં ઠરીઠામ થવું જ પડશે. લખનૌમાં મારું ચિકનનું કારખાનું હતું. જોઈએ અહીં ખુદા કઈ રીતે રોજીરોટી આપે છે .....
સિકંદર મિર્ઝા : જુવો, તમે અમારી મજબૂરીને સમજવાની કોશિશ કરો. અમે ત્યાંથી બધું ગુમાવીને આવ્યા છીએ. માલમિલકત બધી લૂંટાઈ ગઈ. મહિનાઓ સુધી કોઈની પણ ઓથ કે મદદ વગર અમે અહીંના કેમ્પમાં પડ્યા રહ્યા. ન ખાવાપીવાનાં ઠેકાણાં.... ન સૂવાનાં ઠેકાણાં.... હવે ખુદા ખુદા કરીને<ref>ખુદા ખુદા કરીને : માંડ માંડ</ref> અમને આ મકાન એલોટ થયું છે. અમારા માટે નહીં પણ આ બાળકો માટે થઈને ય અમારે હવે લાહૌરમાં ઠરીઠામ થવું જ પડશે. લખનૌમાં મારું ચિકનનું કારખાનું હતું. જોઈએ અહીં ખુદા કઈ રીતે રોજીરોટી આપે છે .....
હમીદા બેગમ : અમ્મા, અમે બહુ તકલીફો વેઠી છે. એટલાં દુઃખ વેઠ્યાં છે કે હવે રડવા માટે આંખમાં આસું પણ નથી.
હમીદા બેગમ : અમ્મા, અમે બહુ તકલીફો વેઠી છે. એટલાં દુઃખ વેઠ્યાં છે કે હવે રડવા માટે આંખમાં આસું પણ નથી.
રતનની મા : પુત્તર, તુસી ફિકર ના કર.... મારાથી જે કંઈ થઈ શકતું હશે તે હું કરીશ.
રતનની મા : પુત્તર, તુસી ફિકર ના કર.... મારાથી જે કંઈ થઈ શકતું હશે તે હું કરીશ.
હમીદા બેગમ : જુવો અમારી તમને એક જ વિનંતી છે કે આ હવેલી અમને એલોટ થઈ ચૂકી છે.... અને પાકિસ્તાન બની ચૂક્યું છે. તમે હિંદુ છો.... તમારું અહીં પાકિસ્તાનમાં રહેવું ઠીક પણ નથી.... તમે..... મારા કહેવાનો મતલબ છે કે.....
હમીદા બેગમ : જુવો અમારી તમને એક જ વિનંતી છે કે આ હવેલી અમને એલોટ થઈ ચૂકી છે.... અને પાકિસ્તાન બની ચૂક્યું છે. તમે હિંદુ છો.... તમારું અહીં પાકિસ્તાનમાં રહેવું ઠીક પણ નથી.... તમે..... મારા કહેવાનો મતલબ છે કે.....
1 ખુદા ખુદા કરીને : માંડ માંડ
સિકંદર મિર્ઝા : મૂળિયાં વગરનું ઝાડવું ક્યાં સુધી લીલુંછમ રહી શકે? તમારાં સગાં-વહાલાં, મહોલ્લાવાળા બધા હિંદુસ્તાન જઈ ચૂક્યા છે. હવે એ જ તમારો મુલક છે. તમે ક્યાં સુધી અહીં રહેશો?
સિકંદર મિર્ઝા : મૂળિયાં વગરનું ઝાડવું ક્યાં સુધી લીલુંછમ રહી શકે? તમારાં સગાં-વહાલાં, મહોલ્લાવાળા બધા હિંદુસ્તાન જઈ ચૂક્યા છે. હવે એ જ તમારો મુલક છે. તમે ક્યાં સુધી અહીં રહેશો?
હમીદા બેગમ : હજી સુધી તો ઠીક છે.... પણ સાંભળ્યું છે કે પાકિસ્તાનમાં જેટલા પણ ગેરમુસ્લિમ રહી જશે એ બધાને બળજબરીથી મુસલમાન બનાવવામાં આવશે એટલે તમે........
હમીદા બેગમ : હજી સુધી તો ઠીક છે.... પણ સાંભળ્યું છે કે પાકિસ્તાનમાં જેટલા પણ ગેરમુસ્લિમ રહી જશે એ બધાને બળજબરીથી મુસલમાન બનાવવામાં આવશે એટલે તમે........
Line 502: Line 536:
સિકંદર મિર્ઝા : (ગુસ્સામાં) જુવો તમે અમને અણગમતાં પગલાં ભરવા મજબૂર ના કરો.
સિકંદર મિર્ઝા : (ગુસ્સામાં) જુવો તમે અમને અણગમતાં પગલાં ભરવા મજબૂર ના કરો.
રતનની મા : હવે જો તમારી એવી જ સમજ હોય તો પછી તમે મરજીમાં આવે તે કરો.
રતનની મા : હવે જો તમારી એવી જ સમજ હોય તો પછી તમે મરજીમાં આવે તે કરો.
(રતનની મા ઊભાં થઈને દાદર તરફ જતાં રહે છે)
'''(રતનની મા ઊભાં થઈને દાદર તરફ જતાં રહે છે)'''
હમીદા બેગમ : એકદમ સખતદિલ ઓરત છે, ડાકણ.
હમીદા બેગમ : એકદમ સખતદિલ ઓરત છે, ડાકણ.
તન્નો : કોઈ વાતે માનતી જ નથી.
તન્નો : કોઈ વાતે માનતી જ નથી.
Line 509: Line 543:
હમીદા બેગમ : પણ જોખમ ના ખેડતો બેટા.....
હમીદા બેગમ : પણ જોખમ ના ખેડતો બેટા.....
જાવેદ : (હસીને) જોખમ?
જાવેદ : (હસીને) જોખમ?
 
</poem>
અંતરાલ ગીત
<center>'''અંતરાલ ગીત'''</center>
(અભિનેતા મંચ પર આવીને ગાય છે.)
<center>'''(અભિનેતા મંચ પર આવીને ગાય છે.)'''</center>
{{Block center|<poem>
ફૂલ ખુશ્બૂ સે જુદા હૈ અબ કે
ફૂલ ખુશ્બૂ સે જુદા હૈ અબ કે
યારોં યે કૈસી હવા હૈ અબ કે
યારોં યે કૈસી હવા હૈ અબ કે
પત્તિયાં રોતી હૈં સિર પીટતી હૈં
પત્તિયાં રોતી હૈં સિર પીટતી હૈં
કત્લે ગુલ1 આમ હુઆ હૈ અબ કે
કત્લે ગુલ<ref>કત્લે ગુલ : ફૂલોની કતલ</ref> આમ હુઆ હૈ અબ કે
મંઝરે2 ઝખ્મે વફા3 કિસકો દિખાયેં
મંઝરે<ref>મંઝર : દૃશ્ય</ref> ઝખ્મે વફા<ref>ઝખ્મે વફા : વફાના ઘા, બેવફાઈ</ref> કિસકો દિખાયેં
શહર મેં કહતે વફા હૈ અબ કે
શહર મેં કહતે વફા હૈ અબ કે
વો તો ફિર ગૈર થે લેકિન યારોં
વો તો ફિર ગૈર થે લેકિન યારોં
કામ અપનોં સે પડા હૈ અબ કે.
કામ અપનોં સે પડા હૈ અબ કે.</poem>}}


1 કત્લે ગુલ : ફૂલોની કતલ
{{center|●}}
2 મંઝર : દૃશ્ય
{{dhr}}{{page break|label=}}{{dhr}}
3 ઝખ્મે વફા : વફાના ઘા, બેવફાઈ


 
<big>{{center|'''દૃશ્ય :  પાંચ'''}}</big>
 
<poem>
 
'''(ચાની દુકાન. અલીમુદ્દીન ચાવાળો, જાવેદ મિર્ઝા, પહેલવાન, અનવાર, સિરાજ, રઝા, નાસિર કાઝમી. અલીમુદ્દીન ચા બનાવી રહ્યો છે. પહેલવાન, અનવાર, સિરાજ અને રઝા ચા પી રહ્યા છે.....)'''
દૃશ્ય :  પાંચ
 
 
(ચાની દુકાન. અલીમુદ્દીન ચાવાળો, જાવેદ મિર્ઝા, પહેલવાન, અનવાર, સિરાજ, રઝા, નાસિર કાઝમી. અલીમુદ્દીન ચા બનાવી રહ્યો છે. પહેલવાન, અનવાર, સિરાજ અને રઝા ચા પી રહ્યા છે.....)
પહેલવાન : અરે અલીમા, આ બાજુ કેટલાં મકાન એલોટ થઈ ગયાં?
પહેલવાન : અરે અલીમા, આ બાજુ કેટલાં મકાન એલોટ થઈ ગયાં?
અલીમ : પહેલવાન સમજોને કે આ બાજુ તો આખી ને આખી ગલી જ એલોટ થઈ ગઈ છે.
અલીમ : પહેલવાન સમજોને કે આ બાજુ તો આખી ને આખી ગલી જ એલોટ થઈ ગઈ છે.
Line 555: Line 585:
પહેલવાન : અરે તું મુન્ડે કો હી બુલા .... જા....
પહેલવાન : અરે તું મુન્ડે કો હી બુલા .... જા....
રઝા : સારું પહેલવાન, બોલાવું છું.  
રઝા : સારું પહેલવાન, બોલાવું છું.  
(રજા જાય છે.)
'''(રજા જાય છે.)'''
પહેલવાન : હજી દહીંને વધુ વલોવવામાં આવશે.... હજી વધુ ઘી નીકળશે.....
પહેલવાન : હજી દહીંને વધુ વલોવવામાં આવશે.... હજી વધુ ઘી નીકળશે.....
અનવાર : લાગે છે તો એવું જ ઉસ્તાદ.....
અનવાર : લાગે છે તો એવું જ ઉસ્તાદ.....
પહેલવાન : ઓયે લાગે છે નહીં.... પક્કી ગલ્લ હૈ....  
પહેલવાન : ઓયે લાગે છે નહીં.... પક્કી ગલ્લ હૈ....  
(નાસિર કાઝમી આવે છે. પહેલવાન એની તરફ શંકાશીલ નજરે જુવે છે.)
'''(નાસિર કાઝમી આવે છે. પહેલવાન એની તરફ શંકાશીલ નજરે જુવે છે.)'''
અલીમ : અસ્સલામ અલૈકુમ કાઝમી સાહેબ.....
અલીમ : અસ્સલામ અલૈકુમ કાઝમી સાહેબ.....
નાસિર : વાલેકુમ અસ્સલામ.... શું છે ભાઈ ! કંઈ ચા-બા મળશે કે નહીં?
નાસિર : વાલેકુમ અસ્સલામ.... શું છે ભાઈ ! કંઈ ચા-બા મળશે કે નહીં?
અલીમ : હા, હા..... બેસો કાઝમી સાહેબ. બસ ભઠ્ઠી સળગી જ રહી છે.
અલીમ : હા, હા..... બેસો કાઝમી સાહેબ. બસ ભઠ્ઠી સળગી જ રહી છે.
(નાસિર બેંચ પર બેસી જાય છે.)
'''(નાસિર બેંચ પર બેસી જાય છે.)'''
પહેલવાન : તમારી તારીફ?
પહેલવાન : તમારી તારીફ?
નાસિર : વક્ત કે સાથ હમ ભી એ નાસિર  
નાસિર : વક્ત કે સાથ હમ ભી એ નાસિર  
ખાર-ઓ-ખસ1 કી તરહ બહાયે ગયે....
ખાર-ઓ-ખસ<ref>ખાર-ઓ-ખસ : તણખલું</ref> કી તરહ બહાયે ગયે....
(ચાની ચૂસ્કી લઈને પહેલવાનને પૂછે છે) તમારી તારીફ?
'''(ચાની ચૂસ્કી લઈને પહેલવાનને પૂછે છે)''' તમારી તારીફ?
પહેલવાન : (શેખી મારતા અવાજે) હું તો કોમનો સેવક છું.
પહેલવાન : (શેખી મારતા અવાજે) હું તો કોમનો સેવક છું.
નાસિર : તો તો તમારાથી ડરવું  જોઈએ.
નાસિર : તો તો તમારાથી ડરવું  જોઈએ.
Line 577: Line 607:
નાસિર : ભાઈ મીર કહી ગયા છે કે –
નાસિર : ભાઈ મીર કહી ગયા છે કે –
હમકો શાયર ન કહો ‘મીર’ કે હમને સાહબ
હમકો શાયર ન કહો ‘મીર’ કે હમને સાહબ
રંજોગમ2 કિતને જમા કિએ કિ દીવાન3 કિયા.
રંજોગમ<ref>રંજોગમ : દુઃખ</ref> કિતને જમા કિએ કિ દીવાન<ref>દીવાન : કાવ્યસંગ્રહ</ref> કિયા.
એટલે ભાઈ, એ તો એવું છે ને કે જ્યારે તાર પર આંગળી પડે ત્યારે પછી ગીત આપોઆપ જ ફૂટવાનું.
એટલે ભાઈ, એ તો એવું છે ને કે જ્યારે તાર પર આંગળી પડે ત્યારે પછી ગીત આપોઆપ જ ફૂટવાનું.
(રઝા જાવેદની સાથે આવે છે)
'''(રઝા જાવેદની સાથે આવે છે)'''
પહેલવાન : અસ્સલામ અલૈકુમ.....
પહેલવાન : અસ્સલામ અલૈકુમ.....
જાવેદ : વાલેકુમ અસ્સલામ
જાવેદ : વાલેકુમ અસ્સલામ
Line 585: Line 615:
જાવેદ : જી હા, થઈ છે....
જાવેદ : જી હા, થઈ છે....
પહેલવાન : સાંભળ્યું છે કે એમાં કંઈ લોચો છે?
પહેલવાન : સાંભળ્યું છે કે એમાં કંઈ લોચો છે?
1 ખાર-ઓ-કસ : તણખલું
2 રંજોગમ : દુઃખ
3 દીવાન : કાવ્યસંગ્રહ
જાવેદ : તમે કોણ છો ? (પહેલવાન અટ્ટહાસી ઊઠે છે)
જાવેદ : તમે કોણ છો ? (પહેલવાન અટ્ટહાસી ઊઠે છે)
અલમ : પહેલવાનને અહીં નાનું છોકરું પણ ઓળખે છે. આખા મહોલ્લાનાં સુખદુઃખના એ સાથીદાર છે. જે કામ કોઈથી ન થાય એ કામ પહેલવાન કરી આપે.
અલમ : પહેલવાનને અહીં નાનું છોકરું પણ ઓળખે છે. આખા મહોલ્લાનાં સુખદુઃખના એ સાથીદાર છે. જે કામ કોઈથી ન થાય એ કામ પહેલવાન કરી આપે.
Line 607: Line 632:
જાવેદ : તો શું કરીએ?
જાવેદ : તો શું કરીએ?
પહેલવાન : તું કશું નહીં કરી શકે. જે કરી શકે એમ છે તે કરશે.
પહેલવાન : તું કશું નહીં કરી શકે. જે કરી શકે એમ છે તે કરશે.
(નાસિર ઊભા થઈને ચાલવા માંડે છે)
'''(નાસિર ઊભા થઈને ચાલવા માંડે છે)'''
જાવેદ : તમે કહેવા શું માગો છો?
જાવેદ : તમે કહેવા શું માગો છો?
પહેલવાન : મારી વાત ધ્યાનથી સાંભળ. જ્યાં સુધી ડોશી જીવે છે ત્યાં સુધી હવેલી પર તમારો કબજો નહીં થઈ શકે. અને એ ડોશીને તમે નહીં પહોંચી વળો. એને અમે ઠેકાણે પાડી શકીએ..... પણ હા..... એય કંઈ એટલું આસાન નથી..... પહેલાં જે કામ મફતમાં થઈ જતાં હતાં તેના હવે પૈસા બેસે છે.... કંઈ સમજ પડી?
પહેલવાન : મારી વાત ધ્યાનથી સાંભળ. જ્યાં સુધી ડોશી જીવે છે ત્યાં સુધી હવેલી પર તમારો કબજો નહીં થઈ શકે. અને એ ડોશીને તમે નહીં પહોંચી વળો. એને અમે ઠેકાણે પાડી શકીએ..... પણ હા..... એય કંઈ એટલું આસાન નથી..... પહેલાં જે કામ મફતમાં થઈ જતાં હતાં તેના હવે પૈસા બેસે છે.... કંઈ સમજ પડી?
જાવેદ : હા, સમજી ગયો.....
જાવેદ : હા, સમજી ગયો.....
પહેલવાન : તો જા, જઈને તારા અબ્બાને કહે.... બે -ચાર હજાર રૂપિયા ઢીલા કરે.... એને કહેજે કે બે-ચાર હજારની લાલચમાં ક્યાંક લાખોની હવેલીથી હાથ ન ધોવા પડે.
પહેલવાન : તો જા, જઈને તારા અબ્બાને કહે.... બે -ચાર હજાર રૂપિયા ઢીલા કરે.... એને કહેજે કે બે-ચાર હજારની લાલચમાં ક્યાંક લાખોની હવેલીથી હાથ ન ધોવા પડે.
 
</poem>
અંતરાલ ગીત
{{center|'''અંતરાલ ગીત'''}}
(અભિનેતા મંચ પર આવીને ગાય છે.)
{{center|'''(અભિનેતા મંચ પર આવીને ગાય છે.)'''}}
શહર દર શહર ઘર જલાએ ગએ
{{Block center|<poem>શહર દર શહર ઘર જલાએ ગએ
યૂઁ ભી જશ્ને તરબ1 મનાએ ગએ
યૂઁ ભી જશ્ને તરબ<ref>તરબ : પ્રસન્નતા</ref> મનાએ ગએ
એક તરફ ઝૂમ કર બહાર આઈ
એક તરફ ઝૂમ કર બહાર આઈ
એક તરફ આશયાઁ જલાએ ગએ.
એક તરફ આશયાઁ જલાએ ગએ.
ક્યા કહૂં કિસ તરહ સરે બાઝાર
ક્યા કહૂં કિસ તરહ સરે બાઝાર
અસ્મતો2 કે દિએ બુઝાએ ગએ.
અસ્મતો<ref>અસ્મત : આબરુ</ref> કે દિએ બુઝાએ ગએ.
આહ તો ખિલવતોં કે સરમાએ3
આહ તો ખિલવતોં કે સરમાએ<ref>ખિલવતોં કે સરમાએ : એકાંતની મૂડી</ref>
મજમ-એ-આમ4 મેં લુટાએ ગએ.
મજમ-એ-આમ<ref>મજમ –એ-આમ : વધુ લોકો ભેગા થયા હોય એવું સ્થળ, જાહેરમાં</ref> મેં લુટાએ ગએ.
વક્ત કે સાથ હમ ભી એ નાસિર
વક્ત કે સાથ હમ ભી એ નાસિર
ખાર-ઓ-ખસ5 કી તરહ બહાએ ગએ.
ખાર-ઓ-ખસ<ref>ખાર-ઓ-ખસ : તણખલું</ref> કી તરહ બહાએ ગએ.</poem>}}
1 તરબ : પ્રસન્નતા
{{center|●}}
2 અસ્મત : આબરુ
{{dhr}}{{page break|label=}}{{dhr}}
3 ખિલવતોં કે સરમાએ : એકાંતની મૂડી
4 મજમ –એ-આમ : વધુ લોકો ભેગા થયા હોય એવું સ્થળ, જાહેરમાં
5 ખાર-ઓ-ખસ : તણખલું


<big>{{center|'''દૃશ્ય : છ'''}}</big>


 
<poem>
 
'''(હમીદા બેગમ બેઠાં બેઠાં શાક સમારે છે. તન્નો આવે છે)'''
દૃશ્ય : છ
 
(હમીદા બેગમ બેઠાં બેઠાં શાક સમારે છે. તન્નો આવે છે)
તન્નો : અમ્મા, બેગમ હિદાયત હુસૈન કહે છે કે એમનો નોકર દુકાને કોલસા લેવા ગયો હતો. પણ ત્યાં કોલસા જ નથી. એ કહે છે કે ‘અમને એક ટોપલી કોલસા ઉછીના આપો. કાલે પાછા આપી દેશે.’
તન્નો : અમ્મા, બેગમ હિદાયત હુસૈન કહે છે કે એમનો નોકર દુકાને કોલસા લેવા ગયો હતો. પણ ત્યાં કોલસા જ નથી. એ કહે છે કે ‘અમને એક ટોપલી કોલસા ઉછીના આપો. કાલે પાછા આપી દેશે.’
હમીદા બેગમ : અરે બેટા, જરા સમજી વિચારીને તો બોલ. બીજાઓની વસ્તુઓ ઉધાર દેવાનો આપણને શો હક્ક છે? કોલસા તો રતનની અમ્માના છે.
હમીદા બેગમ : અરે બેટા, જરા સમજી વિચારીને તો બોલ. બીજાઓની વસ્તુઓ ઉધાર દેવાનો આપણને શો હક્ક છે? કોલસા તો રતનની અમ્માના છે.
તન્નો : અમ્મા, હિદાયત સાહેબે કેટલાક લોકોને જમવા બોલાવ્યા છે. બિચારી ભાભીજાન એકદમ મૂંઝાયેલી છે. ઘરમાં ન તો લાકડાં છે ન કોલસા..... રાંધે તો શાના પર રાંધે બિચારી?
તન્નો : અમ્મા, હિદાયત સાહેબે કેટલાક લોકોને જમવા બોલાવ્યા છે. બિચારી ભાભીજાન એકદમ મૂંઝાયેલી છે. ઘરમાં ન તો લાકડાં છે ન કોલસા..... રાંધે તો શાના પર રાંધે બિચારી?
હમીદા : તો એમાં હું શું કરું કહે જોઈએ.... રતનની અમ્માને પૂછી લે.... એ જો હા પાડે તો એક શું ચાર ટોપલા દઈ દેજે.... મારું શું જાય છે?
હમીદા : તો એમાં હું શું કરું કહે જોઈએ.... રતનની અમ્માને પૂછી લે.... એ જો હા પાડે તો એક શું ચાર ટોપલા દઈ દેજે.... મારું શું જાય છે?
(તન્નો દાદરા તરફ જાય છે અને સાદ પાડે છે)
'''(તન્નો દાદરા તરફ જાય છે અને સાદ પાડે છે)'''
તન્નો : દાદી.... દાદીમા.... સાંભળો તો દાદીમા.....
તન્નો : દાદી.... દાદીમા.... સાંભળો તો દાદીમા.....
રતનની મા : આવું છું બેટા .... આવું છું.... તું જુગ જુગ જીવે..... (આવે છે) હું જ્યારે પણ તારો સાદ સાંભળું છું ત્યારે મને લાગે છે કે હું જીવતી છું.
રતનની મા : આવું છું બેટા .... આવું છું.... તું જુગ જુગ જીવે..... (આવે છે) હું જ્યારે પણ તારો સાદ સાંભળું છું ત્યારે મને લાગે છે કે હું જીવતી છું.
Line 650: Line 670:
તન્નો : હા, અમ્માના કાનમાં જ દુઃખતું હતું.
તન્નો : હા, અમ્માના કાનમાં જ દુઃખતું હતું.
રતનની મા : તો પછી મારી પાસેથી દવા લઈ લેવી હતીને? આવા નાના-મોટા ઇલાજ તો હું જાતે જ કરી લઉં છું.
રતનની મા : તો પછી મારી પાસેથી દવા લઈ લેવી હતીને? આવા નાના-મોટા ઇલાજ તો હું જાતે જ કરી લઉં છું.
(રતનની મા ચાલતાં ચાલતાં હમીદા બેગમ બેઠાં હતાં ત્યાં આવે છે)
'''(રતનની મા ચાલતાં ચાલતાં હમીદા બેગમ બેઠાં હતાં ત્યાં આવે છે)'''
હમીદા બેગમ : આદાબ બુવા.
હમીદા બેગમ : આદાબ બુવા.
રતનની મા : બેટા, તું મારી પુત્તર બરાબર છે.... તું મને માજી કહીને બોલાવ.....
રતનની મા : બેટા, તું મારી પુત્તર બરાબર છે.... તું મને માજી કહીને બોલાવ.....
હમીદા બેગમ : બેસો માજી.
હમીદા બેગમ : બેસો માજી.
(રતનની મા બેસી જાય છે.)
'''(રતનની મા બેસી જાય છે.)'''
રતનની મા : હું કહેતી હતી કે નાની-મોટી બીમારીઓની દવા તો હું મારી પાસે જ રાખું છું. અધરાતે મધરાતે ક્યારેક જરૂર પડી જાય તો માગતાં શરમાતા નહીં.
રતનની મા : હું કહેતી હતી કે નાની-મોટી બીમારીઓની દવા તો હું મારી પાસે જ રાખું છું. અધરાતે મધરાતે ક્યારેક જરૂર પડી જાય તો માગતાં શરમાતા નહીં.
તન્નો : દાદી, પડોશના મકાનવાળા હિદાયત હુસૈન સાહેબ છે ને?
તન્નો : દાદી, પડોશના મકાનવાળા હિદાયત હુસૈન સાહેબ છે ને?
Line 660: Line 680:
તન્નો : હા, એમની બેગમને એક ટોપલી કોલસાની જરૂર છે. કાલે પાછા આપી જશે. જો તમે હા પાડો તો....
તન્નો : હા, એમની બેગમને એક ટોપલી કોલસાની જરૂર છે. કાલે પાછા આપી જશે. જો તમે હા પાડો તો....
રતનની મા : (એની વાત કાપીને) લે ભલા એ તે કંઈ પૂછવાની વાત છે? એક ટોપલી નહીં બે ટોપલી દે ને તું તારે....
રતનની મા : (એની વાત કાપીને) લે ભલા એ તે કંઈ પૂછવાની વાત છે? એક ટોપલી નહીં બે ટોપલી દે ને તું તારે....
હમીદા બેગમ : માજી એક વાત પૂછું? અહીં લાહૌરમાં ચીભડાં નથી મળતાં? અમારા લખનૌમાં તો ચીભડાંની જ મૌસમ .... સરસવનું તેલ અને અથાણાના મસાલામાં રાંધીએ તો એટલા તો લઝીઝ1 લાગે ને !
હમીદા બેગમ : માજી એક વાત પૂછું? અહીં લાહૌરમાં ચીભડાં નથી મળતાં? અમારા લખનૌમાં તો ચીભડાંની જ મૌસમ .... સરસવનું તેલ અને અથાણાના મસાલામાં રાંધીએ તો એટલા તો લઝીઝ<ref>લઝીઝ : સ્વાદિષ્ટ</ref> લાગે ને !
રતનની મા : ચીભડાં? એ વળી કેવાં હોય? દીકરી મને જરાક સમજાવ.... એને પંજાબીમાં શું કહેતા હશે તે હું જાણું તો કહું ને?
રતનની મા : ચીભડાં? એ વળી કેવાં હોય? દીકરી મને જરાક સમજાવ.... એને પંજાબીમાં શું કહેતા હશે તે હું જાણું તો કહું ને?
હમીદા બેગમ : માજી કાકડીથી થોડાંક લાંબાં.... લીલાં અને ધોળાં હોય .... ચીકણાં હોય છે.
હમીદા બેગમ : માજી કાકડીથી થોડાંક લાંબાં.... લીલાં અને ધોળાં હોય .... ચીકણાં હોય છે.
1 લઝીઝ : સ્વાદિષ્ટ
રતનની મા : લે ભલા, નથી કેમ થતાં? ઢગલે ઢગલા થાય છે. એને અહીં પંજાબીમાં ખિરાટા કહે છે. તારા દીકરાને કહેજે કે શાક બજારમાં જાય ત્યારે રહીમની દુકાને પૂછી લે.... ત્યાંથી મળી જશે.
રતનની મા : લે ભલા, નથી કેમ થતાં? ઢગલે ઢગલા થાય છે. એને અહીં પંજાબીમાં ખિરાટા કહે છે. તારા દીકરાને કહેજે કે શાક બજારમાં જાય ત્યારે રહીમની દુકાને પૂછી લે.... ત્યાંથી મળી જશે.
હમીદા બેગમ : માજી અમને તો આ શહેર સમજાતું જ નથી. અહીં.... વાલામૂઈ સમનક ક્યાં મળે છે?
હમીદા બેગમ : માજી અમને તો આ શહેર સમજાતું જ નથી. અહીં.... વાલામૂઈ સમનક ક્યાં મળે છે?
Line 673: Line 690:
હમીદા બેગમ : માજી અહીં લાહૌરમાં રૂ ક્યાં મળે છે?
હમીદા બેગમ : માજી અહીં લાહૌરમાં રૂ ક્યાં મળે છે?
રતનની મા : રૂ? અરે રૂની અહીં બહુ મોટી બજાર છે. જો જાવેદને કહેજે કે અહીંથી નીકળી રેસિડેંસી રોડ જાય ત્યારે હરીઓમવાળી ગલીમાં વળી જાય. ત્યાં અકબરખાં ચોકમાં પહોંચશે. ત્યાં એક ડાબે અને એક જમણે એમ બે ગલીઓ દેખાશે.... એમાં એક રૂની ગલી છે. ત્યાં સેંકડો રૂની દુકાનો છે.
રતનની મા : રૂ? અરે રૂની અહીં બહુ મોટી બજાર છે. જો જાવેદને કહેજે કે અહીંથી નીકળી રેસિડેંસી રોડ જાય ત્યારે હરીઓમવાળી ગલીમાં વળી જાય. ત્યાં અકબરખાં ચોકમાં પહોંચશે. ત્યાં એક ડાબે અને એક જમણે એમ બે ગલીઓ દેખાશે.... એમાં એક રૂની ગલી છે. ત્યાં સેંકડો રૂની દુકાનો છે.
(સિકંદર મિર્ઝા અંદર આવે છે. રતનની માને જોઈને મોઢું કટાણું કરે છે)
'''(સિકંદર મિર્ઝા અંદર આવે છે. રતનની માને જોઈને મોઢું કટાણું કરે છે)'''
રતનની મા : જીવતો રહે પુત્તર.... કેમ છે?  
રતનની મા : જીવતો રહે પુત્તર.... કેમ છે?  
સિકંદર મિર્ઝા : આપની દુવા છે અને અલ્લાહની મહેરબાની છે.........
સિકંદર મિર્ઝા : આપની દુવા છે અને અલ્લાહની મહેરબાની છે.........
રતનની મા : (ઊભા થતાં) બેટા લાહૌરમાં બધું જ મળે છે. કંઈ ન મળે, કંઈ તકલીફ હોય તો મને પૂછી લેજે.... લાહૌરની ગલીએ ગલીથી હું વાકેફ છું. ચાલ ત્યારે જીવતી રહે.... હું જાઉં (જાય છે).
રતનની મા : (ઊભા થતાં) બેટા લાહૌરમાં બધું જ મળે છે. કંઈ ન મળે, કંઈ તકલીફ હોય તો મને પૂછી લેજે.... લાહૌરની ગલીએ ગલીથી હું વાકેફ છું. ચાલ ત્યારે જીવતી રહે.... હું જાઉં '''(જાય છે).'''
સિકંદર મિર્ઝા : (ગુસ્સે થઈને) બેગમ આ શી મશ્કરી માંડી છે? હું એનાથી પીછો છોડાવવા મથી રહ્યો છું અને તમે છો તે એને ગળે વળગાડતાં ફરો છો.........
સિકંદર મિર્ઝા : (ગુસ્સે થઈને) બેગમ આ શી મશ્કરી માંડી છે? હું એનાથી પીછો છોડાવવા મથી રહ્યો છું અને તમે છો તે એને ગળે વળગાડતાં ફરો છો.........
હમીદા બેગમ : અરે! ખુદા ના કરે એવું.... હું શું કામ એને ગળે વળગાડું ? હિદાયત હુસૈન સાહેબને જરૂર ના હોત તો હું એ ડોશી સાથે બે વાત પણ ના કરત.
હમીદા બેગમ : અરે! ખુદા ના કરે એવું.... હું શું કામ એને ગળે વળગાડું ? હિદાયત હુસૈન સાહેબને જરૂર ના હોત તો હું એ ડોશી સાથે બે વાત પણ ના કરત.
Line 685: Line 702:
સિકંદર મિર્ઝા : બેગમ આપણે જો આ જ રીતે દબાતા રહીશું તો હવેલી હાથમાંથી નીકળી જશે........
સિકંદર મિર્ઝા : બેગમ આપણે જો આ જ રીતે દબાતા રહીશું તો હવેલી હાથમાંથી નીકળી જશે........
(શાકભાજી સમારી રહેલી તન્નોને કહે છે).....તન્નો તું જરાક વાર માટે અહીંથી જા જોઈએ, મારે તારી અમ્મા સાથે થોડીક જરૂરી વાતો કરવી છે.
(શાકભાજી સમારી રહેલી તન્નોને કહે છે).....તન્નો તું જરાક વાર માટે અહીંથી જા જોઈએ, મારે તારી અમ્મા સાથે થોડીક જરૂરી વાતો કરવી છે.
(તન્નો જાય છે)
'''(તન્નો જાય છે)'''
સિકંદર મિર્ઝા : (રહસ્યમય અવાજમાં) જાવેદે વાત કરી લીધી છે. આ ડોશીથી પીછો છોડાવી લેવો એ જ બહેતર ઉપાય છે. કાલે આનો કોઈ સગો આવી પહોંચે તો ભારે પડી જાય.
સિકંદર મિર્ઝા : (રહસ્યમય અવાજમાં) જાવેદે વાત કરી લીધી છે. આ ડોશીથી પીછો છોડાવી લેવો એ જ બહેતર ઉપાય છે. કાલે આનો કોઈ સગો આવી પહોંચે તો ભારે પડી જાય.
હમીદા બેગમ : પણ તમે પીછો છોડાવશો કઈ રીતે?
હમીદા બેગમ : પણ તમે પીછો છોડાવશો કઈ રીતે?
Line 702: Line 719:
સિકંદર મિર્ઝા : બેગમ આ એક કાંટો છે. જો આ કાંટો નીકળી જાય તો પછી આખી જિંદગી આરામ જ આરામ.
સિકંદર મિર્ઝા : બેગમ આ એક કાંટો છે. જો આ કાંટો નીકળી જાય તો પછી આખી જિંદગી આરામ જ આરામ.
હમીદા બેગમ : હાય મારા અલ્લા! આટલો મોટો ગુનો? જ્યારે આપણે કોઈને જિંદગી આપી નથી શકતા તો કોઈની જિંદગી ઝૂંટવી લેવાનો આપણને શો અધિકાર છે?
હમીદા બેગમ : હાય મારા અલ્લા! આટલો મોટો ગુનો? જ્યારે આપણે કોઈને જિંદગી આપી નથી શકતા તો કોઈની જિંદગી ઝૂંટવી લેવાનો આપણને શો અધિકાર છે?
સિકંદર મિર્ઝા : બેગમ એ તો એક કાફિર૧ ઓરત છે.
સિકંદર મિર્ઝા : બેગમ એ તો એક કાફિર<ref>કાફિર : વિધર્મી, જે અલ્લાહમાં નથી માનતો તે, નાસ્તિક.</ref> ઓરત છે.
હમીદા બેગમ : એનો અર્થ એવો તો હરગિઝ નથી કે એને મારી નાખવામાં આવે. હું તો એ માટે જરાક પણ તૈયાર નથી.
હમીદા બેગમ : એનો અર્થ એવો તો હરગિઝ નથી કે એને મારી નાખવામાં આવે. હું તો એ માટે જરાક પણ તૈયાર નથી.
સિકંદર મિર્ઝા : તો પછી તમે જાણો.....
સિકંદર મિર્ઝા : તો પછી તમે જાણો.....
હમીદા બેગમ : નહીં નહીં.... તમને બેઉં છોકરાંવના સોગંદ..... પણ આવું નહીં કરાવતા........
હમીદા બેગમ : નહીં નહીં.... તમને બેઉં છોકરાંવના સોગંદ..... પણ આવું નહીં કરાવતા........
 
</poem>
અંતરાલ ગીત
{{center|'''અંતરાલ ગીત'''}}
(અભિનેતા મંચ પર આવીને ગાય છે.)
{{center|'''(અભિનેતા મંચ પર આવીને ગાય છે.)'''}}
દિલ મેં ઈક લહર-સી ઊઠી હૈ અભી
{{Block center|<poem>દિલ મેં ઈક લહર-સી ઊઠી હૈ અભી
કોઈ તાઝા હવા ચલી હૈ અભી  
કોઈ તાઝા હવા ચલી હૈ અભી  
શોર બરપા હૈ ખાન-એ-દિલ1 મેં
શોર બરપા હૈ ખાન-એ-દિલ<ref>ખાન-એ-દિલ : હૈયામાં</ref> મેં
કોઈ દીવાર-સી ગિરી હૈ અભી
કોઈ દીવાર-સી ગિરી હૈ અભી
ભરી દુનિયા મેં જી નહીં લગતા
ભરી દુનિયા મેં જી નહીં લગતા
જાને કિસ ચીઝ કી કમી હૈ અભી
જાને કિસ ચીઝ કી કમી હૈ અભી
શહર કી બે ચિરાગ2 ગલિયોં મેં
શહર કી બે ચિરાગ<ref>બે ચિરાગ : અંધારી, દીવા વગરની</ref> ગલિયોં મેં
ઝિંદગી તુઝકો ઢૂંઢતી હૈ અભી
ઝિંદગી તુઝકો ઢૂંઢતી હૈ અભી
વક્ત અચ્છા ભી આએગા ‘નાસિર’
વક્ત અચ્છા ભી આએગા ‘નાસિર’
ગમ ન કર ઝિંદગી પડી હૈ અભી.
ગમ ન કર ઝિંદગી પડી હૈ અભી.</poem>}}


૧ કાફિર : વિધર્મી, જે અલ્લાહમાં નથી માનતો તે, નાસ્તિક.
{{center|●}}
1 ખાન-એ-દિલ : હૈયામાં
{{dhr}}{{page break|label=}}{{dhr}}
2 બે ચિરાગ : અંધારી, દીવા વગરની


<big>{{center|'''દૃશ્ય : સાત'''}}</big>


 
{{Poem2Open}}
 
'''(સિકંદર મિર્ઝા છાપું વાંચતા બેઠા છે. કોઈ દરવાજો ખખડાવે છે.)'''
દૃશ્ય : સાત
{{Poem2Close}}
 
<poem>
(સિકંદર મિર્ઝા છાપું વાંચતા બેઠા છે. કોઈ દરવાજો ખખડાવે છે.)
સિકંદર મિર્ઝા : આવો ભાઈ.... આવો
સિકંદર મિર્ઝા : આવો ભાઈ.... આવો
(યાકૂબ પહેલવાનની સાથે અનવાર, સિરાજ, રઝા અને મુહમ્મદ શાહ અંદર આવે છે.)
(યાકૂબ પહેલવાનની સાથે અનવાર, સિરાજ, રઝા અને મુહમ્મદ શાહ અંદર આવે છે.)
બધા એક સાથે : સલામ અલૈકુમ.....
બધા એક સાથે : સલામ અલૈકુમ.....
સિકંદર મિર્ઝા : વાલેકુમ સલામ.... આવો બેસો.
સિકંદર મિર્ઝા : વાલેકુમ સલામ.... આવો બેસો.
(બધા બેસે છે)
'''(બધા બેસે છે)'''
પહેલવાન : તારું નામ સિકંદર મિર્ઝા છે ને?
પહેલવાન : તારું નામ સિકંદર મિર્ઝા છે ને?
સિકંદર મિર્ઝા : જી હા.
સિકંદર મિર્ઝા : જી હા.
Line 766: Line 782:
સિકંદર મિર્ઝા : સલાહ બદલ શુક્રિયા.
સિકંદર મિર્ઝા : સલાહ બદલ શુક્રિયા.
પહેલવાન : મિર્ઝા પછી એ નહીં બને જે તું ચાહે છે. કોઈ કાફરનું અહીં હોવું અમે ચલાવી નહીં લઈએ.
પહેલવાન : મિર્ઝા પછી એ નહીં બને જે તું ચાહે છે. કોઈ કાફરનું અહીં હોવું અમે ચલાવી નહીં લઈએ.
(ઊભો થતાં બધાને કહે છે)
'''(ઊભો થતાં બધાને કહે છે)'''
ચાલો.....
ચાલો.....
(સિકંદર મિર્ઝા નવાઈ અને ડરના માર્યા એ બધાને જોઈ રહે છે.)
'''(સિકંદર મિર્ઝા નવાઈ અને ડરના માર્યા એ બધાને જોઈ રહે છે.)'''
(એ બધા જતા રહે છે. થોડીક વાર પછી હમીદા બેગમ અંદર આવે છે)
'''(એ બધા જતા રહે છે. થોડીક વાર પછી હમીદા બેગમ અંદર આવે છે)'''
હમીદા બેગમ : મિર્ઝા સાહેબ શું છે આ બધું? કોણ હતા એ લોકો? કેમ બરાડા પાડીને બોલતા હતા?
હમીદા બેગમ : મિર્ઝા સાહેબ શું છે આ બધું? કોણ હતા એ લોકો? કેમ બરાડા પાડીને બોલતા હતા?
સિકંદર મિર્ઝા : આ એ જ બદમાશ હતા જેની સાથે જાવેદે વાત કરી હતી.
સિકંદર મિર્ઝા : આ એ જ બદમાશ હતા જેની સાથે જાવેદે વાત કરી હતી.
Line 789: Line 805:
સિકંદર મિર્ઝા : રાતે બારીબારણાં બરાબર બંધ કરીને સૂજો.
સિકંદર મિર્ઝા : રાતે બારીબારણાં બરાબર બંધ કરીને સૂજો.
હમીદા બેગમ : સાંભળો, ‘એમને’ કહું કે ના કહું?
હમીદા બેગમ : સાંભળો, ‘એમને’ કહું કે ના કહું?
(સિકંદર મિર્ઝા વિચારમાં પડી જાય છે.)
'''(સિકંદર મિર્ઝા વિચારમાં પડી જાય છે.)'''
હમીદા બેગમ : એમને જાણ કરવી એ આપણી ફરજ છે.
હમીદા બેગમ : એમને જાણ કરવી એ આપણી ફરજ છે.
સિકંદર મિર્ઝા : પણ ‘એ’ ક્યાંક એવું ના સમજે કે આ બધી આપણી ચાલ છે !
સિકંદર મિર્ઝા : પણ ‘એ’ ક્યાંક એવું ના સમજે કે આ બધી આપણી ચાલ છે !
Line 796: Line 812:
હમીદા બેગમ : એવું કઈ રીતે શક્ય બને?
હમીદા બેગમ : એવું કઈ રીતે શક્ય બને?
સિકંદર મિર્ઝા : એ જ તો વિચારવાનું છે.
સિકંદર મિર્ઝા : એ જ તો વિચારવાનું છે.
હમીદા બેગમ : હાય અલ્લા..... આ બધું શું થઈ રહ્યું છે? શું હું ફરિયાદી માતમ1 પડું?
હમીદા બેગમ : હાય અલ્લા..... આ બધું શું થઈ રહ્યું છે? શું હું ફરિયાદી માતમ<ref>ફરિયાદી માતમ : ફરિયાદ કરતો મરસિયો.</ref> પડું?
__________________
૧ ફરિયાદી માતમ : ફરિયાદ કરતો મરસિયો.
 
સિકંદર મિર્ઝા : ઈમામવાડો ક્યાં છે હવે? ઘરમાં..... ઠીક છે જુવો..... એ એકલાં રહે છે. એમની સાથે કોઈ મર્દનું રહેવું..... જરૂરી...
સિકંદર મિર્ઝા : ઈમામવાડો ક્યાં છે હવે? ઘરમાં..... ઠીક છે જુવો..... એ એકલાં રહે છે. એમની સાથે કોઈ મર્દનું રહેવું..... જરૂરી...
હમીદા બેગમ  : એટલે તમે.....
હમીદા બેગમ  : એટલે તમે.....
Line 816: Line 829:
સિકંદર મિર્ઝા : સારું સારું..... જુવો એમને કહેજોકે.....
સિકંદર મિર્ઝા : સારું સારું..... જુવો એમને કહેજોકે.....
હમીદા બેગમ : અરે એમને શું કહેવાનું છે..... શું નથી કહેવાનું તેની મને સમજ પડે છે.
હમીદા બેગમ : અરે એમને શું કહેવાનું છે..... શું નથી કહેવાનું તેની મને સમજ પડે છે.
 
</poem>
અંતરાલ ગીત
{{center|'''અંતરાલ ગીત'''}}
(અભિનેતા ગાય છે.)
{{center|'''(અભિનેતા ગાય છે.)'''}}
મૈં હૂઁ રાત કા એક બજા હૈ  
{{Block center|<poem>મૈં હૂઁ રાત કા એક બજા હૈ  
ખાલી રાસ્તા બોલ રહા હૈ
ખાલી રાસ્તા બોલ રહા હૈ
આજ તો યૂં ખામોશ હૈ દુનિયા
આજ તો યૂં ખામોશ હૈ દુનિયા
Line 828: Line 841:
સુખ દેકર દુઃખ મોલ લિયા હૈ
સુખ દેકર દુઃખ મોલ લિયા હૈ
મૈં હૂં રાત કા એક બજા હૈ
મૈં હૂં રાત કા એક બજા હૈ
ખાલી રસ્તા બોલ રહા હૈ.
ખાલી રસ્તા બોલ રહા હૈ.</poem>}}


{{center|●}}
{{dhr}}{{page break|label=}}{{dhr}}


<big>{{center|'''દૃશ્ય : આઠ'''}}</big>


 
{{Poem2Open}}
 
'''(મસ્જિદમાં મૌલા ઈકરામુદ્દીન નમાઝ પઢી રહ્યા છે, પહેલવાન અને અનવાર અંદર આવે છે. મૌલાનાને નમાઝ પઢતા જોઇને જરાક દૂર ઊભા રહી જાય છે, મૌલાના નમાઝ પઢીને પાછળ જુવે છે.)'''
દૃશ્ય : આઠ
{{Poem2Close}}
 
<poem>
(મસ્જિદમાં મૌલા ઈકરામુદ્દીન નમાઝ પઢી રહ્યા છે, પહેલવાન અને અનવાર અંદર આવે છે. મૌલાનાને નમાઝ પઢતા જોઇને જરાક દૂર ઊભા રહી જાય છે, મૌલાના નમાઝ પઢીને પાછળ જુવે છે.)
પહેલવાન : અસ્સલામ આલૈકુમ મૌલવી સાહેબ.........
પહેલવાન : અસ્સલામ આલૈકુમ મૌલવી સાહેબ.........
મૌલવી  : વાલેકુમ અસ્સલામ.....
મૌલવી  : વાલેકુમ અસ્સલામ.....
(પહેલવાન અને અનવાર નજીક જઇને મૌલાના સાથે હાથ મિલાવે છે અને એમના હાથ ચૂમે છે.)
'''(પહેલવાન અને અનવાર નજીક જઇને મૌલાના સાથે હાથ મિલાવે છે અને એમના હાથ ચૂમે છે.)'''
મૌલવી : અલ્લાહ તારા હૈયાને એના નૂર1થી રોશન રાખે..... આવો બેસો.....
મૌલવી : અલ્લાહ તારા હૈયાને એના નૂર<ref>નૂર : તેજ</ref>થી રોશન રાખે..... આવો બેસો.....
(ત્રણેય મસ્જિદની ચટાઇ પર બેસી જાય છે)
'''(ત્રણેય મસ્જિદની ચટાઇ પર બેસી જાય છે)'''
મૌલવી  : બોલો બધું બરાબર તો છે ને?
મૌલવી  : બોલો બધું બરાબર તો છે ને?  
પહેલવાન : હાજી હાજી.... બધું બરાબર છે.
પહેલવાન : હાજી હાજી.... બધું બરાબર છે.
(આમ તેમ જુવે છે. મસ્જિદમાં જરા અંધારું છે. પ્રકાશ ઓછો છે. ગોખલામાં એક દીવો બળી રહ્યો છે.)
'''(આમ તેમ જુવે છે. મસ્જિદમાં જરા અંધારું છે. પ્રકાશ ઓછો છે. ગોખલામાં એક દીવો બળી રહ્યો છે.)'''
પહેલવાન :  હું એક પેટ્રોમેક્સ લઇ આવીશ.
પહેલવાન :  હું એક પેટ્રોમેક્સ લઇ આવીશ.
મૌલવી : ખુદાનું ઘર તો રોઝા-નમાઝથી રોશન થાય છે. પહેલવાન તુસી નમાઝ પઢન આયા કરો.....
મૌલવી : ખુદાનું ઘર તો રોઝા-નમાઝથી રોશન થાય છે. પહેલવાન તુસી નમાઝ પઢન આયા કરો.....
Line 851: Line 866:
પહેલવાન  : જી વાત એમ છે કે........ (અટકી જાય છે)
પહેલવાન  : જી વાત એમ છે કે........ (અટકી જાય છે)
મૌલવી : તમે અલ્લાહના ઘરમાં બેઠા છો. અલ્લાહના ઘરમાં ગભરાવું કંઈ સારું નથી લાગતું..... જે હોય તે કહો.....
મૌલવી : તમે અલ્લાહના ઘરમાં બેઠા છો. અલ્લાહના ઘરમાં ગભરાવું કંઈ સારું નથી લાગતું..... જે હોય તે કહો.....
_____________
પહેલવાન : જી..... વાત એમ છે કે ઈત્થે કુફ્ર<ref>કુફ્ર : અધર્મ, નાસ્તિકતા</ref> ફૈલ રિયા સી....
1 નૂર : તેજ
 
પહેલવાન : જી..... વાત એમ છે કે ઈત્થે કુફ્ર1 ફૈલ રિયા સી....
મૌલવી : પુત્તર કયો કુફ્ર?
મૌલવી : પુત્તર કયો કુફ્ર?
પહેલવાન : અરે ભારે કુફ્ર ફેલાઈ રહ્યો છે જી.
પહેલવાન : અરે ભારે કુફ્ર ફેલાઈ રહ્યો છે જી.
Line 872: Line 884:
મૌલવી : વાન્ને અહઝ મનઉલ મુશરકીન અસ્ત આદક ફાર્જિદા..... એટલે કે ખુદાનો હુકમ છે કે કોઈ ગેરમુસલમાન પણ જો તારી પાસે આશરો માગે તો એને આશરો આપવો.  
મૌલવી : વાન્ને અહઝ મનઉલ મુશરકીન અસ્ત આદક ફાર્જિદા..... એટલે કે ખુદાનો હુકમ છે કે કોઈ ગેરમુસલમાન પણ જો તારી પાસે આશરો માગે તો એને આશરો આપવો.  
પહેલવાન : અરે અમે આપણા મુસલમાન ભાઈઓની કત્લેઆમ જોઈ છે. અમારા હૈયામાં બદલાની આગ સળગી રહી છે.
પહેલવાન : અરે અમે આપણા મુસલમાન ભાઈઓની કત્લેઆમ જોઈ છે. અમારા હૈયામાં બદલાની આગ સળગી રહી છે.
___________________
1 કુફ્ર : અધર્મ, નાસ્તિકતા
મૌલવી : પુત્તર જુલમને જુલમથી ખતમ નથી કરી શકાતો. નેકી, શરાફત, ઈમાનદારીથી જુલમ ખતમ થઈ શકે છે. જનાવર પણ પ્રેમ જોઈને પાલતુ બની જાય છે. તમે માણસ પર જુલમ કરીને ખુદાને શું મોઢું દેખાડશો? ઇસ્લામ જુલમની ખિલાફ છે. જે જુલમ કરે છે તે મુસલમાન નથી. સમજ્યા કે?..... ફરમાવાયું છે કે તમે જમીનવાળાઓ પર રહેમ કરો..... આસમાનવાળો તમારા પર રહેમ કરશે.
મૌલવી : પુત્તર જુલમને જુલમથી ખતમ નથી કરી શકાતો. નેકી, શરાફત, ઈમાનદારીથી જુલમ ખતમ થઈ શકે છે. જનાવર પણ પ્રેમ જોઈને પાલતુ બની જાય છે. તમે માણસ પર જુલમ કરીને ખુદાને શું મોઢું દેખાડશો? ઇસ્લામ જુલમની ખિલાફ છે. જે જુલમ કરે છે તે મુસલમાન નથી. સમજ્યા કે?..... ફરમાવાયું છે કે તમે જમીનવાળાઓ પર રહેમ કરો..... આસમાનવાળો તમારા પર રહેમ કરશે.
(પહેલવાન અને અનવાર ચૂપ થઈ જાય છે અને માથાં નમાવી લે છે)
'''(પહેલવાન અને અનવાર ચૂપ થઈ જાય છે અને માથાં નમાવી લે છે)'''
પહેલવાન : હિંદુઓએ આપણાવાળાઓ પર બહુ જુલમ કર્યા છે મૌલવી સાહેબ. અમે ભૂલી શકીએ એમ નથી. આખેઆખી ગાડીઓની ગાડીઓ કાપી કાપીને મોકલી છે. ઓરતો અને છોકરીઓને ગાજર મૂળાની જેમ કાપી નાખી છે.
પહેલવાન : હિંદુઓએ આપણાવાળાઓ પર બહુ જુલમ કર્યા છે મૌલવી સાહેબ. અમે ભૂલી શકીએ એમ નથી. આખેઆખી ગાડીઓની ગાડીઓ કાપી કાપીને મોકલી છે. ઓરતો અને છોકરીઓને ગાજર મૂળાની જેમ કાપી નાખી છે.
મૌલવી : તમે પણ એ જ કરવા માગો છો?
મૌલવી : તમે પણ એ જ કરવા માગો છો?
પહેલવાન  : હા, બદલો લેવા.....
પહેલવાન  : હા, બદલો લેવા.....
મૌલવી : તો પછી તું કેવી રીતે કહી શકે કે તું મુસલમાન છે અને તારો ધરમ દયા-માયા શીખવે છે?
મૌલવી : તો પછી તું કેવી રીતે કહી શકે કે તું મુસલમાન છે અને તારો ધરમ દયા-માયા શીખવે છે?
(બેઉનાં મોં પડી જાય છે)
'''(બેઉનાં મોં પડી જાય છે)'''
પહેલવાન : રતનલાલની મા ભારત ચાલી જાય તો ત્યાં કોઈ મુસલમાન બિરાદર રહી શકે ને?
પહેલવાન : રતનલાલની મા ભારત ચાલી જાય તો ત્યાં કોઈ મુસલમાન બિરાદર રહી શકે ને?
મૌલવી : મુસલમાન બિરાદર પોતાની તાકાત પર બીજે કશે નથી રહી શકતો? એને આ ડોશીનું ઘર જ જોઈએ?  
મૌલવી : મુસલમાન બિરાદર પોતાની તાકાત પર બીજે કશે નથી રહી શકતો? એને આ ડોશીનું ઘર જ જોઈએ?  
(વળી બેઉનાં મોં પડી જાય છે)
'''(વળી બેઉનાં મોં પડી જાય છે)'''
મૌલવી : લડવું જ હોય તો પોતાના અવગુણો સામે લડો. એ જ સૌથી મોટી જેહાદ છે..... સ્વાર્થીપણું, લાલચ, વૈભવ-વિલાસ સામે લડો..... એ બાપડી એકલી બુઢ્ઢી ઓરત સાથે લડવું એ ઇસ્લામ નથી.
મૌલવી : લડવું જ હોય તો પોતાના અવગુણો સામે લડો. એ જ સૌથી મોટી જેહાદ છે..... સ્વાર્થીપણું, લાલચ, વૈભવ-વિલાસ સામે લડો..... એ બાપડી એકલી બુઢ્ઢી ઓરત સાથે લડવું એ ઇસ્લામ નથી.
 
</poem>
અંતરાલ ગીત
{{center|'''અંતરાલ ગીત'''}}
ઐસા ભી કોઈ સપના જાગે
{{Block center|<poem>ઐસા ભી કોઈ સપના જાગે
સાથ મેરે ઈક દુનિયા જાગે
સાથ મેરે ઈક દુનિયા જાગે
વો જાગે જિસે નીંદ ન આયે
વો જાગે જિસે નીંદ ન આયે
Line 895: Line 904:
નાવ ચલે તો નદિયા જાગે
નાવ ચલે તો નદિયા જાગે
ઐસા ભી કોઈ સપના જાગે
ઐસા ભી કોઈ સપના જાગે
સાથ મેરે ઈક દુનિયા જાગે
સાથ મેરે ઈક દુનિયા જાગે</poem>}}
{{center|●}}
{{dhr}}{{page break|label=}}{{dhr}}


<big>{{center|'''દૃશ્ય : નવ'''}}</big>


 
{{Poem2Open}}
 
 
દૃશ્ય : નવ
 
(સવારનો સમય છે. અલીમ એની ચાની દુકાનમાં ભઠ્ઠી સળગાવવામાં વ્યસ્ત છે. એ જ વખતે નાસિર કાઝમી અને એની પાછળ પાછળ ઘોડાગાડીવાળો હમીદ હાથમાં ચાબૂક લઈને અંદર આવે છે.)
(સવારનો સમય છે. અલીમ એની ચાની દુકાનમાં ભઠ્ઠી સળગાવવામાં વ્યસ્ત છે. એ જ વખતે નાસિર કાઝમી અને એની પાછળ પાછળ ઘોડાગાડીવાળો હમીદ હાથમાં ચાબૂક લઈને અંદર આવે છે.)
{{Poem2Close}}
<poem>
નાસિર : હમીદ મિયાં બેસો..... રોજની જેમ આજે પણ અલીમ રાત આખી ઘોરતો રહ્યો છે એટલે ભઠ્ઠી ટાઢીબોળ પડી રહી છે.
નાસિર : હમીદ મિયાં બેસો..... રોજની જેમ આજે પણ અલીમ રાત આખી ઘોરતો રહ્યો છે એટલે ભઠ્ઠી ટાઢીબોળ પડી રહી છે.
અલીમ : તમે બહુ વહેલા આવી ગયા નાસિર સાહેબ.....!!
અલીમ : તમે બહુ વહેલા આવી ગયા નાસિર સાહેબ.....!!
નાસિર : ભાઈ, જે રાતે સૂઈ જાય છે એના માટે સવાર પડે છે ને?
નાસિર : ભાઈ, જે રાતે સૂઈ જાય છે એના માટે સવાર પડે છે ને?
(ખડખડાટ હસે છે)
'''(ખડખડાટ હસે છે)'''
અલીમ : શું તમે આખી રાત નથી સૂતા?
અલીમ : શું તમે આખી રાત નથી સૂતા?
નાસિર : હા મિયાં, આખી રાત અહીં તહીં રખડતો રહ્યો ને પાંચ શે’રની ગઝલ રચાઈ ગઈ.
નાસિર : હા મિયાં, આખી રાત અહીં તહીં રખડતો રહ્યો ને પાંચ શે’રની ગઝલ રચાઈ ગઈ.
Line 917: Line 927:
નાસિર : એનો એ અર્થ તો નથી ને કે ચા નહીં પીવડાવે?
નાસિર : એનો એ અર્થ તો નથી ને કે ચા નહીં પીવડાવે?
અલીમ : અરે ચોક્કસ પીવડાવીશ..... બસ બે મિનિટમાં તૈયાર થઈ જશે.
અલીમ : અરે ચોક્કસ પીવડાવીશ..... બસ બે મિનિટમાં તૈયાર થઈ જશે.
(ભઠ્ઠી સળગાવવામાં લાગી જાય છે)
'''(ભઠ્ઠી સળગાવવામાં લાગી જાય છે)'''
અલીમ : નાસિર સાહેબ કંઈ નોકરી બોકરીનો મેળ પડ્યો કે નહીં?
અલીમ : નાસિર સાહેબ કંઈ નોકરી બોકરીનો મેળ પડ્યો કે નહીં?
નાસિર : નોકરી? અરે ભાઈ, શાયરીથી મોટી કોઈ નોકરી છે ખરી?
નાસિર : નોકરી? અરે ભાઈ, શાયરીથી મોટી કોઈ નોકરી છે ખરી?
અલીમ : (હસીને) શાયરી નોકરી થોડી જ કહેવાય નાસિર સાહેબ !
અલીમ : (હસીને) શાયરી નોકરી થોડી જ કહેવાય નાસિર સાહેબ !
નાસિર : ભાઈ જો, લોકો આઠ કલાકની નોકરી કરે છે. કેટલાક લોકો દસ કલાક કામ કરે છે. કેટલાક બિચારાઓ પાસે તો બાર-બાર કલાક કામ કરાવાય છે પણ અમે શાયરો તો ચોવીસ કલાકની નોકરી કરીએ છીએ.  
નાસિર : ભાઈ જો, લોકો આઠ કલાકની નોકરી કરે છે. કેટલાક લોકો દસ કલાક કામ કરે છે. કેટલાક બિચારાઓ પાસે તો બાર-બાર કલાક કામ કરાવાય છે પણ અમે શાયરો તો ચોવીસ કલાકની નોકરી કરીએ છીએ.  
(નાસિર ખડખડાટ હસે છે. હમીદ એની સાથે હસે છે)
'''(નાસિર ખડખડાટ હસે છે. હમીદ એની સાથે હસે છે)'''
હમીદ : આખી રાત તમે ‘પછી’ ‘પછી’ કરીને મને ટાળ્યો. હવે તો એકાદ-બે શે’ર સંભળાવો નાસિર સાહેબ.....  
હમીદ : આખી રાત તમે ‘પછી’ ‘પછી’ કરીને મને ટાળ્યો. હવે તો એકાદ-બે શે’ર સંભળાવો નાસિર સાહેબ.....  
(પહેલવાન, અનવાર, સિરાજ અને રઝા અંદર આવે છે)
(પહેલવાન, અનવાર, સિરાજ અને રઝા અંદર આવે છે)
Line 951: Line 961:
પહેલવાન : જી..... જી..... જી.... ફરક છે.... કંઈક ને કંઈક ફરક તો છે જ.
પહેલવાન : જી..... જી..... જી.... ફરક છે.... કંઈક ને કંઈક ફરક તો છે જ.
નાસિર : પણ ફરક હોય તો બતાવોને?  
નાસિર : પણ ફરક હોય તો બતાવોને?  
(પહેલવાન ચૂપ થઈ જાય છે)
'''(પહેલવાન ચૂપ થઈ જાય છે)'''
અનવાર  : અરે એ બુઢ્ઢી તો કોઈથી ડરતી પણ નથી.
અનવાર  : અરે એ બુઢ્ઢી તો કોઈથી ડરતી પણ નથી.
નાસિર : પણ એ કોઈથી ડરે શા માટે? શું એણે ચોરી કરી છે? કોઈને ત્યાં ધાડ પાડી છે? કોઈની કતલ કરી છે?
નાસિર : પણ એ કોઈથી ડરે શા માટે? શું એણે ચોરી કરી છે? કોઈને ત્યાં ધાડ પાડી છે? કોઈની કતલ કરી છે?
Line 959: Line 969:
નાસિર : શું તમે ઠેકો લીધો છે લોકોને અહીંથી ત્યાં મોકલી આપવાનો? આ એમની મરજી છે. એ ઇચ્છે તો અહીં રહે..... ઈચ્છે તો ભારત જાય.
નાસિર : શું તમે ઠેકો લીધો છે લોકોને અહીંથી ત્યાં મોકલી આપવાનો? આ એમની મરજી છે. એ ઇચ્છે તો અહીં રહે..... ઈચ્છે તો ભારત જાય.
પહેલવાન : (એના ચેલાઓને) ચાલો અહીંથી જઈએ.
પહેલવાન : (એના ચેલાઓને) ચાલો અહીંથી જઈએ.
(પહેલવાન ગુસ્સે થઈને નાસિરને જુવે છે)
'''(પહેલવાન ગુસ્સે થઈને નાસિરને જુવે છે)'''
નાસિર : હૈ યહી એહલે વફા દિલ ન કિસીકા દુખા  
નાસિર : હૈ યહી એહલે વફા દિલ ન કિસીકા દુખા  
અપને ભલે કે લિએ સબકા ભલા ચાહિએ.  
અપને ભલે કે લિએ સબકા ભલા ચાહિએ.  
(પહેલવાન ઊભો થઈ જાય છે. એના ચેલાઓ પણ એની સાથે જ બહાર નીકળી જાય છે.)
'''(પહેલવાન ઊભો થઈ જાય છે. એના ચેલાઓ પણ એની સાથે જ બહાર નીકળી જાય છે.)'''
નાસિર : યાર અલીમ એક વાત કહે……
નાસિર : યાર અલીમ એક વાત કહે……
અલીમ : પૂછો નાસિર સાહેબ.....
અલીમ : પૂછો નાસિર સાહેબ.....
Line 978: Line 988:
હમીદ : લોહી વહેવડાવવું તો બિલકુલ જ વાજબી નથી નાસિર સાહેબ.
હમીદ : લોહી વહેવડાવવું તો બિલકુલ જ વાજબી નથી નાસિર સાહેબ.
નાસિર : અરે તો પછી સમજાવોને આ પહેલવાનો ને..... લાવ દોસ્ત લાવ..... એક પ્યાલી ચાની લાવ..... સાલાએ મૂડ બગાડી દીધો.
નાસિર : અરે તો પછી સમજાવોને આ પહેલવાનો ને..... લાવ દોસ્ત લાવ..... એક પ્યાલી ચાની લાવ..... સાલાએ મૂડ બગાડી દીધો.
</poem>
{{center|'''અંતરાલ ગીત'''}}
{{Block center|<poem>સાઝે હસ્તી<ref>હસ્તી : અસ્તિત્વ, હયાતી</ref> કી સદા<ref>સદા : અવાજ, ધ્વનિ</ref> ગૌર સે સુન
ક્યોં હૈ યે શોર બરપા<ref>શોર બરપા : અવાજ થવો</ref> ગૌર સે સુન


અંતરાલ ગીત
ઈસી મંઝિલ મેં હૈ સબ હિજ્રો<ref>હિજ્ર : વિયોગ, જુદાઈ, વિરહ</ref> -વિસાલ<ref>વિસાલ : મિલન, સંયોગ</ref>
સાઝે હસ્તી૧ કી સદા૨ ગૌર સે સુન
રહવરે<ref>રહવરે : મુસાફરી, યાત્રા</ref> આબ્લા પા<ref>આબ્લા પા : જેના પગમાં છાલાં પડી ગયા હોય તે</ref> ગૌર સે સુન
ક્યોં હૈ યે શોર બરપા૩ ગૌર સે સુન


ઈસી મંઝિલ મેં હૈ સબ હિજ્રો૪ -વિસાલ૫
ઈસી ગોશે<ref>ગોશે : ખૂણામાં</ref> મેં હૈ સબ દૈર<ref>દૈર : મંદિર</ref>-ઓ-હરમ<ref>હરમ : ખુદાનું ઘર, કાબા શરીફ</ref>
રહવરે૬ આબ્લા પા૭ ગૌર સે સુન
 
ઈસી ગોશે૮ મેં હૈ સબ દૈર૯-ઓ-હરમ૧0
દિલ સનમ હૈ કે ખુદા ગૌર સે સુન
દિલ સનમ હૈ કે ખુદા ગૌર સે સુન


કાબા૧૧ સુનસાન હૈ ક્યોં એ વાયઝ૧૨
કાબા<ref> કાબા : કાબા શરીફ</ref> સુનસાન હૈ ક્યોં એ વાયઝ<ref> વાયઝ : ધાર્મિક પ્રવચન કરનાર, ઉપદેશક</ref>
કાન હાથોં સે ઉઠા ગૌર સે સુન
કાન હાથોં સે ઉઠા ગૌર સે સુન</poem>}}
૧ હસ્તી : અસ્તિત્વ, હયાતી
૨ સદા : અવાજ, ધ્વનિ
૩ શોર બરપા : અવાજ થવો
૪ હિજ્ર : વિયોગ, જુદાઈ, વિરહ
૫ વિસાલ : મિલન, સંયોગ
૬ રહવરે : મુસાફરી, યાત્રા
૭ આબ્લા પા : જેના પગમાં છાલાં પડી ગયા હોય તે
૮ ગોશે : ખૂણામાં
૯ દૈર : મંદિર
૧૦ હરમ : ખુદાનું ઘર, કાબા શરીફ
૧૧ કાબા : કાબા શરીફ
૧૨. વાયઝ : ધાર્મિક પ્રવચન કરનાર, ઉપદેશક


{{center|●}}
{{dhr}}{{page break|label=}}{{dhr}}


<big>{{center|'''દૃશ્ય : દસ'''}}</big>


 
{{Poem2Open}}
 
દૃશ્ય : દસ
 
(હમીદા બેગમના ઘરમાં પડોશની ઓરતોની મહેફિલ જામેલી છે. રતનની મા જમીન પર બેસીને કંઈક ગૂંથી રહ્યાં છે. એમની બરાબર સામે તન્નો બેઠી છે. તન્નોની બાજુમાં એક ૧૮-૧૯ વર્ષની છોકરી સાજિદા બેઠી છે. સામે હમીદા બેગમ બેઠાં છે. એમની સામે પાનપેટી ખૂલી પડી છે. હમીદા બેગમની બાજુમાં બેગમ હિદાયત હુસૈન બેઠાં છે)
(હમીદા બેગમના ઘરમાં પડોશની ઓરતોની મહેફિલ જામેલી છે. રતનની મા જમીન પર બેસીને કંઈક ગૂંથી રહ્યાં છે. એમની બરાબર સામે તન્નો બેઠી છે. તન્નોની બાજુમાં એક ૧૮-૧૯ વર્ષની છોકરી સાજિદા બેઠી છે. સામે હમીદા બેગમ બેઠાં છે. એમની સામે પાનપેટી ખૂલી પડી છે. હમીદા બેગમની બાજુમાં બેગમ હિદાયત હુસૈન બેઠાં છે)
{{Poem2Close}}
<poem>
હમીદા બેગમ : (બેગમ હિદાયત હુસૈનને) અરે બેન, અહીં તો આંખમાં આંજવા જેટલાં પાન પણ નથી મળતાં. અને પાન વગર કાથા-ચૂનામાં કંઈ મજા નથી આવતી.
હમીદા બેગમ : (બેગમ હિદાયત હુસૈનને) અરે બેન, અહીં તો આંખમાં આંજવા જેટલાં પાન પણ નથી મળતાં. અને પાન વગર કાથા-ચૂનામાં કંઈ મજા નથી આવતી.
બેગમ હિદાયત : અરે બાઈ, આ પાન અહીં કેમ નહીં થતાં હોય?
બેગમ હિદાયત : અરે બાઈ, આ પાન અહીં કેમ નહીં થતાં હોય?
Line 1,022: Line 1,022:
સાજિદા : દાદી તમારી પંજાબી અમને તો જરાય નથી સમજાતી.
સાજિદા : દાદી તમારી પંજાબી અમને તો જરાય નથી સમજાતી.
રતનની મા : પુત્તર હવે આ ઉંમરે હું થોડી જ બીજી કોઈ જબાન શીખવાની હતી? હા મારા દીકરા રતનને ઉર્દૂ આવડતી હતી.  
રતનની મા : પુત્તર હવે આ ઉંમરે હું થોડી જ બીજી કોઈ જબાન શીખવાની હતી? હા મારા દીકરા રતનને ઉર્દૂ આવડતી હતી.  
(આંખોમાં આવેલાં આંસુ લૂછે છે)
'''(આંખોમાં આવેલાં આંસુ લૂછે છે)'''
હમીદા બેગમ : માઈ એવું બની શકે ને કે તમારો દીકરો અને એનાં બાલ-બચ્ચાં ભારતમાં સાજાંનરવાં હોય?
હમીદા બેગમ : માઈ એવું બની શકે ને કે તમારો દીકરો અને એનાં બાલ-બચ્ચાં ભારતમાં સાજાંનરવાં હોય?
રતનની મા : પુત્તર આટલો વખત વીતી ગયો. જો એ જીવતાં હોત તો એ લોકો મારી તપાસ જરૂર કરાવત.
રતનની મા : પુત્તર આટલો વખત વીતી ગયો. જો એ જીવતાં હોત તો એ લોકો મારી તપાસ જરૂર કરાવત.
Line 1,042: Line 1,042:
હમીદા બેગમ : માઈ, તમે કદી પણ અમારા પર બોજ નહીં બનો. અમે ખુશી ખુશી તમારી ખિદમત કરીશું.
હમીદા બેગમ : માઈ, તમે કદી પણ અમારા પર બોજ નહીં બનો. અમે ખુશી ખુશી તમારી ખિદમત કરીશું.
બેગમ હિદાયત : અચ્છા ત્યારે ખુદા હાફિઝ.
બેગમ હિદાયત : અચ્છા ત્યારે ખુદા હાફિઝ.
(બેગમ હિદાયત જાય છે)
'''(બેગમ હિદાયત જાય છે)'''
રતનની મા : આજે મારે આફતાબ સાહેબના ઘરે જવાનું છે. એમના મોટા છોકરાને માતા નીકળ્યાં છે. એ બિચારી બહુ મૂંઝાયેલી છે. એક તો છોકરો માંદો, એમાં ઘરનાં બધાં કામકાજ કરવાનાં..... હું એના છોકરા પાસે બેસીશ તો એ બિચારી રાંધીચીંધી લેશે.....
રતનની મા : આજે મારે આફતાબ સાહેબના ઘરે જવાનું છે. એમના મોટા છોકરાને માતા નીકળ્યાં છે. એ બિચારી બહુ મૂંઝાયેલી છે. એક તો છોકરો માંદો, એમાં ઘરનાં બધાં કામકાજ કરવાનાં..... હું એના છોકરા પાસે બેસીશ તો એ બિચારી રાંધીચીંધી લેશે.....
(સિકંદર મિર્ઝા આવે છે)
'''(સિકંદર મિર્ઝા આવે છે)'''
સિકંદર મિર્ઝા : માઈ આદાબ અર્ઝ.
સિકંદર મિર્ઝા : માઈ આદાબ અર્ઝ.
રતનની મા : જીન્દા રહ પુત્તર.
રતનની મા : જીન્દા રહ પુત્તર.
સિકંદર મિર્ઝા : માઈ આપણે રહીએ છીએ એક જ ઘરમાં પણ તમારી મુલાકાત એ રીતે થાય છે જાણે આપણે અલગ-અલગ મહોલ્લામાં ના રહેતા હોઈએ?
સિકંદર મિર્ઝા : માઈ આપણે રહીએ છીએ એક જ ઘરમાં પણ તમારી મુલાકાત એ રીતે થાય છે જાણે આપણે અલગ-અલગ મહોલ્લામાં ના રહેતા હોઈએ?
હમીદા બેગમ : પણ માઈ ઘરમાં રહે છે જ ક્યાં? વહેલી સવારે રાવીમાં નહાવા જતાં રહે છે. એ પછી સવારે ક્યારેક અકીલ સાહેબને ત્યાં વડીઓ પાડતાં હોય તો ક્યારેક નફીસાને દવાખાને લઈ જતાં હોય, ક્યારેક બેગમ આફતાબના છોકરાની સારવાર કરે તો સાંજે વળી સકીનાને અથાણાં નાખતાં શીખવાડે. છેક રાતે દસ વાગે ઘરે આવે છે..... પછી આપણા બધા સાથે મુલાકાત થાય તો ક્યાંથી થાય?
હમીદા બેગમ : પણ માઈ ઘરમાં રહે છે જ ક્યાં? વહેલી સવારે રાવીમાં નહાવા જતાં રહે છે. એ પછી સવારે ક્યારેક અકીલ સાહેબને ત્યાં વડીઓ પાડતાં હોય તો ક્યારેક નફીસાને દવાખાને લઈ જતાં હોય, ક્યારેક બેગમ આફતાબના છોકરાની સારવાર કરે તો સાંજે વળી સકીનાને અથાણાં નાખતાં શીખવાડે. છેક રાતે દસ વાગે ઘરે આવે છે..... પછી આપણા બધા સાથે મુલાકાત થાય તો ક્યાંથી થાય?
સિકંદર મિર્ઝા : જઝાકલ્લાહ?1
સિકંદર મિર્ઝા : જઝાકલ્લાહ?<ref>જઝાકલ્લાહ : શાબાશ..... અથવા ખુદા નેકીનો બદલો આપે, આભાર.</ref>
હમીદા બેગમ : મહોલ્લામાં બચ્ચા બચ્ચાની જબાન પર આજકાલ માઈનું નામ રહે છે. જાણે બધા રોગની દવા છે માઈ.
હમીદા બેગમ : મહોલ્લામાં બચ્ચા બચ્ચાની જબાન પર આજકાલ માઈનું નામ રહે છે. જાણે બધા રોગની દવા છે માઈ.
રતનની મા : દીકરી બેઠાં બેઠાં કરવાનું શું? બધાને મળીને દિલને પણ જરા સારું લાગે છે. હાથ-પગ ચાલતા રહે છે. મારે બીજું શું જોઈએ? અચ્છા પુત્તર મારે તને એક વાત પૂછવી છે.
રતનની મા : દીકરી બેઠાં બેઠાં કરવાનું શું? બધાને મળીને દિલને પણ જરા સારું લાગે છે. હાથ-પગ ચાલતા રહે છે. મારે બીજું શું જોઈએ? અચ્છા પુત્તર મારે તને એક વાત પૂછવી છે.
Line 1,056: Line 1,056:
સિકંદર મિર્ઝા : અરે માઈ, આ પણ કંઈ પૂછવાની વાત છે? તમે જે કંઈ કરતાં હતાં તે ખુશીથી કરો..... અમને કંઈ વાંધો નથી. કેમ બેગમ?
સિકંદર મિર્ઝા : અરે માઈ, આ પણ કંઈ પૂછવાની વાત છે? તમે જે કંઈ કરતાં હતાં તે ખુશીથી કરો..... અમને કંઈ વાંધો નથી. કેમ બેગમ?
હમીદા બેગમ : બેશક
હમીદા બેગમ : બેશક
_______________________
</poem>
1 જઝાકલ્લાહ : શાબાશ..... અથવા ખુદા નેકીનો બદલો આપે, આભાર.


અંતરાલ ગીત
{{center|'''અંતરાલ ગીત'''}}
કહીં ઉજડી-ઉજડી સી મન્ઝિલેં, કહીં ટૂટે ફૂટે સે બામો-દર૧
{{Block center|<poem>કહીં ઉજડી-ઉજડી સી મન્ઝિલેં, કહીં ટૂટે ફૂટે સે બામો-દર<ref>બામ-વ-દર : બામ = અગાશી, દર = દરવાજો</ref>
યે વહી દયાર૨ હૈ દોસ્તોં જહા લોગ ફિરતે થે રાતભર.....
યે વહી દયાર<ref>દયાર : પ્રવેશ, ઉંબરો</ref> હૈ દોસ્તોં જહા લોગ ફિરતે થે રાતભર.....


મૈં ભટકતા ફિરતા હૂઁ દેર સે યૂં હી શહર-શહર નગર-નગર
મૈં ભટકતા ફિરતા હૂઁ દેર સે યૂં હી શહર-શહર નગર-નગર
કહાઁ ખો ગયા મેરા કાફલા, કહાઁ રહ ગયે મેરે હમસફર
કહાઁ ખો ગયા મેરા કાફલા, કહાઁ રહ ગયે મેરે હમસફર


મેરી બેકસી૩ કા ન ગમ કરો મગર અપના ફાયદા સોચ લો
મેરી બેકસી<ref>બેકસી : તકલીફ, લાચારી</ref> કા ન ગમ કરો મગર અપના ફાયદા સોચ લો
તુમ્હેં જિસ કી છાંવ અઝીઝ૪ હૈ, મૈં ઉસી દરખ્ત૫ કા હૂં સમર૬ !
તુમ્હેં જિસ કી છાંવ અઝીઝ<ref>અઝીઝ : પ્રિય</ref> હૈ, મૈં ઉસી દરખ્ત<ref>દરખ્ત : વૃક્ષ</ref> કા હૂં સમર<ref>સમર : ફળ, પરિણામ</ref> !</poem>}}
{{center|●}}
{{dhr}}{{page break|label=}}{{dhr}}


૧ બામ-વ-દર : બામ = અગાશી, દર = દરવાજો
<big>{{center|'''દૃશ્ય : અગિયાર'''}}</big>
૨ દયાર : પ્રવેશ, ઉંબરો
૩ બેકસી : તકલીફ, લાચારી
૪ અઝીઝ : પ્રિય
૫ દરખ્ત : વૃક્ષ
6 સમર : ફળ, પરિણામ
 
 
 
 
દૃશ્ય : અગિયાર


{{Poem2Open}}
(રતનની મા હવેલીમાં દીવા સળગાવી રહી છે. તન્તો અને જાવેદ એને મદદ કરી રહ્યાં છે. હમીદા બેગમ એક ખૂણામાં બેઠાં બેઠાં દીવા જોઈ રહ્યાં છે. જ્યારે બધી બાજુ દીવા સળગી રહે છે ત્યારે માઈ ડાબી બાજુએ પૂજા કરવાની જગ્યા પર બેસી જાય છે. તન્નો અને જાવેદ એમની મા પાસે બેસી જાય છે. રતનની મા પૂજા શરૂ કરે છે.)
(રતનની મા હવેલીમાં દીવા સળગાવી રહી છે. તન્તો અને જાવેદ એને મદદ કરી રહ્યાં છે. હમીદા બેગમ એક ખૂણામાં બેઠાં બેઠાં દીવા જોઈ રહ્યાં છે. જ્યારે બધી બાજુ દીવા સળગી રહે છે ત્યારે માઈ ડાબી બાજુએ પૂજા કરવાની જગ્યા પર બેસી જાય છે. તન્નો અને જાવેદ એમની મા પાસે બેસી જાય છે. રતનની મા પૂજા શરૂ કરે છે.)
{{Poem2Close}}
<poem>
તન્નો : અમ્મા, આ બધું કેમ થયું?
તન્નો : અમ્મા, આ બધું કેમ થયું?
હમીદા બેગમ : શું બેટા?
હમીદા બેગમ : શું બેટા?
Line 1,092: Line 1,086:
તન્નો : તો પછી પાકિસ્તાન કેમ બન્યું?
તન્નો : તો પછી પાકિસ્તાન કેમ બન્યું?
હમીદા બેગમ : એ તું તારા અબ્બાને પૂછજે.....
હમીદા બેગમ : એ તું તારા અબ્બાને પૂછજે.....
(પૂજા પૂરી કરીને માઈ ઊભાં થાય છે અને થાળીમાં રાખેલી મીઠાઈ બધાની સામે ધરે છે)
'''(પૂજા પૂરી કરીને માઈ ઊભાં થાય છે અને થાળીમાં રાખેલી મીઠાઈ બધાની સામે ધરે છે)'''
હમીદા બેગમ : દિવાળી મુબારક માઈ.....
હમીદા બેગમ : દિવાળી મુબારક માઈ.....
રતનની મા : તમને બધાને પણ દિવાળી મુબારક..... (બોલતાં અટકી જાય છે, પછી કાંપતા અવાજે) ખબર નહીં મારો રતન ક્યાં દિવાળી મનાવતો હશે?
રતનની મા : તમને બધાને પણ દિવાળી મુબારક..... (બોલતાં અટકી જાય છે, પછી કાંપતા અવાજે) ખબર નહીં મારો રતન ક્યાં દિવાળી મનાવતો હશે?
હમીદા બેગમ : માઈ, આજે તહેવારના દિવસે ના રડો. અલ્લાહની મરજી હશે તો રતન જરૂર દિલ્હીમાં હશે અને તમને જલ્દી જ મળશે.
હમીદા બેગમ : માઈ, આજે તહેવારના દિવસે ના રડો. અલ્લાહની મરજી હશે તો રતન જરૂર દિલ્હીમાં હશે અને તમને જલ્દી જ મળશે.
(રતનની મા આંસુ લૂછી નાખે છે.)
'''(રતનની મા આંસુ લૂછી નાખે છે.)'''
(દરવાજો ખખડાવવાનો અવાજ આવે છે)
'''(દરવાજો ખખડાવવાનો અવાજ આવે છે)'''
તન્નો : કોણ છે?
તન્નો : કોણ છે?
નાસિર : હું છું નાસિર કાઝમી. હું અને હમીદ સાહેબ માઈને દિવાળીની મુબારકબાદ આપવા આવ્યા છીએ.  
નાસિર : હું છું નાસિર કાઝમી. હું અને હમીદ સાહેબ માઈને દિવાળીની મુબારકબાદ આપવા આવ્યા છીએ.  
(તન્નો અને હમીદા બેગમ અંદર ચાલ્યાં જાય છે. મંચ પર એકલાં માઈ રહી જાય છે)
'''(તન્નો અને હમીદા બેગમ અંદર ચાલ્યાં જાય છે. મંચ પર એકલાં માઈ રહી જાય છે)'''
રતનની મા : આવો..... આવો..... અંદર આવો.....
રતનની મા : આવો..... આવો..... અંદર આવો.....
નાસિર : માઈ, આદાબ.
નાસિર : માઈ, આદાબ.
Line 1,109: Line 1,103:
નાસિર : અમે પણ તમારા જેવા થઈએ એવી દુવા.....
નાસિર : અમે પણ તમારા જેવા થઈએ એવી દુવા.....
રતનની મા : અરે હટ..... મજાક કરે છે મારી? લે મીઠાઈ ખા.....  
રતનની મા : અરે હટ..... મજાક કરે છે મારી? લે મીઠાઈ ખા.....  
(બેઉ મીઠાઈ ખાય છે)
'''(બેઉ મીઠાઈ ખાય છે)'''
રતનની મા : મેં બહુ ધૂમધામથી દિવાળી ના મનાવી... બસ એમ જ જરાક...
રતનની મા : મેં બહુ ધૂમધામથી દિવાળી ના મનાવી... બસ એમ જ જરાક...
હમીદ : કેમ માઈ? ધૂમધામથી દિવાળી કેમ ના મનાવી?
હમીદ : કેમ માઈ? ધૂમધામથી દિવાળી કેમ ના મનાવી?
Line 1,117: Line 1,111:
રતનની મા : તમારા લોકોના સહારે જ તો હું અહીં ટકી છું પુત્તર હમીદ.
રતનની મા : તમારા લોકોના સહારે જ તો હું અહીં ટકી છું પુત્તર હમીદ.
હમીદ : માઈ, અમે બધા તમારા સહારે અહીં છીએ. વીતેલા વખતનો જે તાંતણો અમારા હાથમાંથી છૂટી રહ્યો છે એને તમારા વડે જ તો અમે ઝાલીને બેઠા છીએ.  
હમીદ : માઈ, અમે બધા તમારા સહારે અહીં છીએ. વીતેલા વખતનો જે તાંતણો અમારા હાથમાંથી છૂટી રહ્યો છે એને તમારા વડે જ તો અમે ઝાલીને બેઠા છીએ.  
(સિકંદર મિર્ઝા અંદર આવે છે.)
'''(સિકંદર મિર્ઝા અંદર આવે છે.)'''
સિકંદર મિર્ઝા : સલામ અલૈકુમ..... માઈ આદાબ.
સિકંદર મિર્ઝા : સલામ અલૈકુમ..... માઈ આદાબ.
રતનની મા : જીવતો રહે પુત્તર.
રતનની મા : જીવતો રહે પુત્તર.
Line 1,127: Line 1,121:
નાસિર : તમે શાયર છો, માઈ શાયર છે અને.....
નાસિર : તમે શાયર છો, માઈ શાયર છે અને.....
રતનની મા : (વાત કાપીને) લે પુત્તર મીઠાઈ ખા.  
રતનની મા : (વાત કાપીને) લે પુત્તર મીઠાઈ ખા.  
(સિકંદર મિર્ઝા મીઠાઈ ખાય છે)
'''(સિકંદર મિર્ઝા મીઠાઈ ખાય છે)'''
(કોઈ જોર જોરથી દરવાજાની સાંકળ ખખડાવતું ને સાથે ગુસ્સામાં બરાડતું હોય એવો અવાજ આવે છે)
(કોઈ જોર જોરથી દરવાજાની સાંકળ ખખડાવતું ને સાથે ગુસ્સામાં બરાડતું હોય એવો અવાજ આવે છે)
અવાજ : સિકંદર મિર્ઝા સાહેબ........................ સિકંદર મિર્ઝા.....
અવાજ : સિકંદર મિર્ઝા સાહેબ........................ સિકંદર મિર્ઝા.....
સિકંદર મિર્ઝા : ભાઈ કોણ છે? અંદર આવો ને.....
સિકંદર મિર્ઝા : ભાઈ કોણ છે? અંદર આવો ને.....
(પહેલવાન અને એના ચમચા ધડધડ કરતા અંદર ઘૂસી જાય છે. એ બધાને જોઈને માઈ અંદર ચાલ્યાં જાય છે)  
(પહેલવાન અને એના ચમચા ધડધડ કરતા અંદર ઘૂસી જાય છે. એ બધાને જોઈને માઈ અંદર ચાલ્યાં જાય છે)  
(પહેલવાન દીવા અને પૂજાની થાળી જુવે છે.)
'''(પહેલવાન દીવા અને પૂજાની થાળી જુવે છે.)'''
પહેલવાન : (અનવારને) અહીં શું થઈ રહ્યું છે એ તેં જોયું ને? ખુદાની કસમ..... મારું તો લોહી ઊકળી રહ્યું છે.
પહેલવાન : (અનવારને) અહીં શું થઈ રહ્યું છે એ તેં જોયું ને? ખુદાની કસમ..... મારું તો લોહી ઊકળી રહ્યું છે.
નાસિર : શું વાત છે પહેલવાન સાહેબ ! બહુ ગુસ્સામાં લાગો છો
નાસિર : શું વાત છે પહેલવાન સાહેબ ! બહુ ગુસ્સામાં લાગો છો
પહેલવાન : ગુસ્સે દેખાઉં છું એવું નથી..... હું છું જ ગુસ્સામાં.
પહેલવાન : ગુસ્સે દેખાઉં છું એવું નથી..... હું છું જ ગુસ્સામાં.
નાસિર : અરે તો પાકિસ્તાનના વઝીરેઆઝમ૧ ને એક કાગળ લખી નાખો ને?
નાસિર : અરે તો પાકિસ્તાનના વઝીરેઆઝમ<ref>વઝીરેઆઝમ : વડાપ્રધાન</ref> ને એક કાગળ લખી નાખો ને?
પહેલવાન : મજાક કેમ કરો છો નાસિર સાહેબ?
પહેલવાન : મજાક કેમ કરો છો નાસિર સાહેબ?
નાસિર : અરે ભાઈ, હું મજાક ક્યાં કરું છું? અમે શાયર લોકો તો જ્યારે બહુ ગુસ્સે થઈએ ત્યારે એવું જ કરીએ છીએ.
નાસિર : અરે ભાઈ, હું મજાક ક્યાં કરું છું? અમે શાયર લોકો તો જ્યારે બહુ ગુસ્સે થઈએ ત્યારે એવું જ કરીએ છીએ.
Line 1,145: Line 1,139:
પહેલવાન : તમે એ હિંદુ કાફરને માઈ કહો છો?
પહેલવાન : તમે એ હિંદુ કાફરને માઈ કહો છો?
નાસિર : જનાબ હું તો દિવસને દિવસ અને રાતને રાત જ કહેવાનો. તમે જેને જે મન થાય તે કહો.....  
નાસિર : જનાબ હું તો દિવસને દિવસ અને રાતને રાત જ કહેવાનો. તમે જેને જે મન થાય તે કહો.....  
(પહેલવાન ખૂંખાર નજરે ઘૂરકે છે)
'''(પહેલવાન ખૂંખાર નજરે ઘૂરકે છે)'''
પહેલવાન : (ચમચાઓને) હવે તો ચૂપ નથી બેસી શકાતું. મને એ નથી સમજાતું કે મિર્ઝા સાહેબે એ ડોકરીને દીવા સળગાવવાની રજા કેમની આપી?
પહેલવાન : (ચમચાઓને) હવે તો ચૂપ નથી બેસી શકાતું. મને એ નથી સમજાતું કે મિર્ઝા સાહેબે એ ડોકરીને દીવા સળગાવવાની રજા કેમની આપી?
સિકંદર મિર્ઝા : રજા? તમે કેવી વાત કરો છો પહેલવાન? માઈ..... હવેલી માઈની છે..... એમણે મને હવેલીમાં રહેવાની રજા આપેલી છે અને.....
સિકંદર મિર્ઝા : રજા? તમે કેવી વાત કરો છો પહેલવાન? માઈ..... હવેલી માઈની છે..... એમણે મને હવેલીમાં રહેવાની રજા આપેલી છે અને.....
પહેલવાન : પાકિસ્તાનમાં હવે એનું કશું જ નથી. મને નવાઈ તો એ લાગે છે કે આટલું ગેરઇસ્લામી કામ થયું તોય લોકોનું એક રૂવાંડુંયે ના ફરક્યું?
પહેલવાન : પાકિસ્તાનમાં હવે એનું કશું જ નથી. મને નવાઈ તો એ લાગે છે કે આટલું ગેરઇસ્લામી કામ થયું તોય લોકોનું એક રૂવાંડુંયે ના ફરક્યું?
નાસિર : ભાઈ તમે માઈના દિવાળી મનાવવાને ગેરઇસ્લામી કહી રહ્યા છો તે તમારા હિસાબે કહી રહ્યા છો. માઈ હિંદુ છે અને એમને પૂરો હક્ક છે પોતાના મઝહબ પ્રમાણે પૂજા પાઠ કરવાનો.
નાસિર : ભાઈ તમે માઈના દિવાળી મનાવવાને ગેરઇસ્લામી કહી રહ્યા છો તે તમારા હિસાબે કહી રહ્યા છો. માઈ હિંદુ છે અને એમને પૂરો હક્ક છે પોતાના મઝહબ પ્રમાણે પૂજા પાઠ કરવાનો.
_______________
૧ વઝીરેઆઝમ : વડાપ્રધાન
પહેલવાન  : બધા તારા જેવા થઈ જાય ને તો ઇસ્લામી શાસનની તો મા જ અણાઈ જાય.... જનાબ આજે એ પૂજા કરે છે. કાલે મંદિર બંધાવશે.... પરમ દિવસે લોકોને હિંદુ મઝહબની વાતો શીખવાડશે.
પહેલવાન  : બધા તારા જેવા થઈ જાય ને તો ઇસ્લામી શાસનની તો મા જ અણાઈ જાય.... જનાબ આજે એ પૂજા કરે છે. કાલે મંદિર બંધાવશે.... પરમ દિવસે લોકોને હિંદુ મઝહબની વાતો શીખવાડશે.
નાસિર : તો એથી શું?
નાસિર : તો એથી શું?
Line 1,166: Line 1,158:
પહેલવાન : અને હવે અમે ચૂપ રહી શકીએ એમ નથી.
પહેલવાન : અને હવે અમે ચૂપ રહી શકીએ એમ નથી.
નાસિર : ખેર.... ચૂપ તો તમે આમ પણ કદી ક્યાં રહ્યા છો?
નાસિર : ખેર.... ચૂપ તો તમે આમ પણ કદી ક્યાં રહ્યા છો?
 
</poem>
અંતરાલ ગીત
{{center|'''અંતરાલ ગીત'''}}
સાઝે હસ્તી કી સદા ગૌર સે સુન
{{Block center|<poem>સાઝે હસ્તી કી સદા ગૌર સે સુન
ક્યોં હૈ યે શોર બરપા ગૌર સે સુન
ક્યોં હૈ યે શોર બરપા ગૌર સે સુન


ચઢતે સૂરજ કી અદા કો પહચાન
ચઢતે સૂરજ કી અદા કો પહચાન
ડૂબતે દિન કી નિદા1 ગૌર સે સુન
ડૂબતે દિન કી નિદા<ref>નિદા : પોકાર, બોલાવવું,</ref> ગૌર સે સુન


ઈસી મંઝિલ મેં હૈ સબ હિજ્રો-વિસાલ
ઈસી મંઝિલ મેં હૈ સબ હિજ્રો-વિસાલ
Line 1,181: Line 1,173:


કાબા સુનસાન હૈ ક્યોં યે વાયઝ
કાબા સુનસાન હૈ ક્યોં યે વાયઝ
હાથ કાનોં સે ઉઠા ગૌર સે સુન.
હાથ કાનોં સે ઉઠા ગૌર સે સુન.</poem>}}
____________________
{{center|●}}
1 નિદા : પોકાર, બોલાવવું,
{{dhr}}{{page break|label=}}{{dhr}}


<big>{{center|'''દૃશ્ય : બાર'''}}</big>


 
{{Poem2Open}}
 
'''(મૌલાના મસ્જિદમાં બેઠા બેઠા તસ્બી<ref>તસ્બી : માળા</ref> પઢી રહ્યા છે. પહેલવાન એકદમ ગુસ્સામાં અંદર આવે છે. એની પાછળ અનવાર અને સિરાજ છે. એની પાછળ નાસિર કાઝમી, હમીદ હુસૈન, સિકંદર મિર્ઝા આવે છે.)'''
 
{{Poem2Close}}
 
<poem>
 
 
દૃશ્ય : બાર
 
(મૌલાના મસ્જિદમાં બેઠા બેઠા તસ્બી૧ પઢી રહ્યા છે. પહેલવાન એકદમ ગુસ્સામાં અંદર આવે છે. એની પાછળ અનવાર અને સિરાજ છે. એની પાછળ નાસિર કાઝમી, હમીદ હુસૈન, સિકંદર મિર્ઝા આવે છે.)
પહેલવાન : (ગુસ્સામાં બરાડો પાડીને) જુવો, મૌલાના જુવો, અહીં શું થઈ રહ્યું છે?
પહેલવાન : (ગુસ્સામાં બરાડો પાડીને) જુવો, મૌલાના જુવો, અહીં શું થઈ રહ્યું છે?
(મૌલાના કંઈ બોલતા નથી. થોડીક વાર ચૂપચાપ રહે છે. પહેલવાન ગુસ્સામાં રાતોપીળો થતો ઊભો રહે છે)
(મૌલાના કંઈ બોલતા નથી. થોડીક વાર ચૂપચાપ રહે છે. પહેલવાન ગુસ્સામાં રાતોપીળો થતો ઊભો રહે છે)
મૌલાના : (ટાઢા બોળ અવાજે) પુત્તર ગુસ્સો અક્કલનો દુશ્મન છે. તારે જે વાત કહેવી હોય તે જરા શાંતિથી કહે.....
મૌલાના : (ટાઢા બોળ અવાજે) પુત્તર ગુસ્સો અક્કલનો દુશ્મન છે. તારે જે વાત કહેવી હોય તે જરા શાંતિથી કહે.....
પહેલવાન : (ગુસ્સામાં) હવે કહેવાનું બાકી શું રહ્યું? સિકંદર મિર્ઝા સાહેબના ઘરમાં પૂજા થઈ, બુતપરસ્તી૨ થઈ..... આ કૂફ્ર૩ નથી તો શું છે?
પહેલવાન : (ગુસ્સામાં) હવે કહેવાનું બાકી શું રહ્યું? સિકંદર મિર્ઝા સાહેબના ઘરમાં પૂજા થઈ, બુતપરસ્તી<ref>બુતપરસ્તી : મૂર્તિપૂજા</ref> થઈ..... આ કૂફ્ર<ref>કૂફ્ર : અધર્મ, નાસ્તિકતા</ref> નથી તો શું છે?
મૌલવી : (સિકંદર મિર્ઝાને) મિર્ઝા સાહેબ વાત શી છે?
મૌલવી : (સિકંદર મિર્ઝાને) મિર્ઝા સાહેબ વાત શી છે?
પહેલવાન : અરે એ શું કહેવાના? હું જ કહું છું.
પહેલવાન : અરે એ શું કહેવાના? હું જ કહું છું.
Line 1,205: Line 1,193:
સિકંદર મિર્ઝા : સારું સારું..... ભાઈ તમે હકીકત કહો બસ..... હું ચૂપ બેઠો છું.
સિકંદર મિર્ઝા : સારું સારું..... ભાઈ તમે હકીકત કહો બસ..... હું ચૂપ બેઠો છું.
પહેલવાન : હજૂર, એમના ઘરમાં બુતપરસ્તી થઈ છે. કાલે તો ખુલ્લેઆમ પૂજા કરવામાં આવેલી..... પેલું બધું પણ કરવામાં આવ્યું..... પેલું..... શું કહે છે એને? હા, હવન વગેરે પણ કર્યું. અને પછી દીવા કરવામાં આવેલા કારણ કે કાલે દિવાળી હતી. મીઠાઈ બનાવીને બધાને વહેંચવામાં આવી.
પહેલવાન : હજૂર, એમના ઘરમાં બુતપરસ્તી થઈ છે. કાલે તો ખુલ્લેઆમ પૂજા કરવામાં આવેલી..... પેલું બધું પણ કરવામાં આવ્યું..... પેલું..... શું કહે છે એને? હા, હવન વગેરે પણ કર્યું. અને પછી દીવા કરવામાં આવેલા કારણ કે કાલે દિવાળી હતી. મીઠાઈ બનાવીને બધાને વહેંચવામાં આવી.
___________________
૧ તસ્બી : માળા
૨ બુતપરસ્તી : મૂર્તિપૂજા
3 કૂફ્ર : અધર્મ, નાસ્તિકતા
મૌલાના : હવે જો તું રજા આપે તો હું મિર્ઝા સાહેબને પણ કંઈક પૂછું?
મૌલાના : હવે જો તું રજા આપે તો હું મિર્ઝા સાહેબને પણ કંઈક પૂછું?
(પહેલવાન કંઈ બોલતો નથી)
'''(પહેલવાન કંઈ બોલતો નથી)'''
મૌલાના : મિર્ઝા સાહેબ શું વાત છે?
મૌલાના : મિર્ઝા સાહેબ શું વાત છે?
સિકંદર મિર્ઝા : જનાબ આપ તો જાણો જ છો કે મારી હવેલીમાં ઉપલા માળે માઈ રહે છે. આ હવેલીના અસલ માલિક રતનલાલ ઝવેરીનાં એ મા છે. એમણે મને કહ્યું કે મારો તહેવાર આવે છે મને તહેવાર ઊજવવાની રજા આપો. ભલા હું કોઈને એમનો તહેવાર ઊજવતાં શા માટે રોકું? મેં એમને કહ્યું..... જરૂર ઊજવો..... ને એ બિચારાંએ તહેવાર ઊજવ્યો. બસ વાત આટલી જ છે.
સિકંદર મિર્ઝા : જનાબ આપ તો જાણો જ છો કે મારી હવેલીમાં ઉપલા માળે માઈ રહે છે. આ હવેલીના અસલ માલિક રતનલાલ ઝવેરીનાં એ મા છે. એમણે મને કહ્યું કે મારો તહેવાર આવે છે મને તહેવાર ઊજવવાની રજા આપો. ભલા હું કોઈને એમનો તહેવાર ઊજવતાં શા માટે રોકું? મેં એમને કહ્યું..... જરૂર ઊજવો..... ને એ બિચારાંએ તહેવાર ઊજવ્યો. બસ વાત આટલી જ છે.
પહેલવાન : ઘંટડીઓનો અવાજ મેં મારા પોતાના કાને સાંભળ્યો છે.
પહેલવાન : ઘંટડીઓનો અવાજ મેં મારા પોતાના કાને સાંભળ્યો છે.
મૌલાના : ઊભા રહો ભાઈ, મૂળમાં વાત એ છે ને કે હિંદુ ડોશીએ ઈબાદત૧ કરી અને.....
મૌલાના : ઊભા રહો ભાઈ, મૂળમાં વાત એ છે ને કે હિંદુ ડોશીએ ઈબાદત<ref>ઈબાદત : પૂજા</ref> કરી અને.....
પહેલવાન : ઈબાદત? એની એ પૂજા અને ઘંટડીઓ વગાડવાને તમે ઈબાદત કહો છો?
પહેલવાન : ઈબાદત? એની એ પૂજા અને ઘંટડીઓ વગાડવાને તમે ઈબાદત કહો છો?
મૌલાના : (હસીને) તો પછી એના માટે કોઈ યોગ્ય શબ્દ તમે જ સુઝાડોને ભાઈ!
મૌલાના : (હસીને) તો પછી એના માટે કોઈ યોગ્ય શબ્દ તમે જ સુઝાડોને ભાઈ!
પહેલવાન  : પૂજા.
પહેલવાન  : પૂજા.
મૌલાના : હા જી, પણ પૂજાનો અર્થ ઈબાદત જ થાય..... એટલે એણે ઈબાદત કરી ખરું ને?
મૌલાના : હા જી, પણ પૂજાનો અર્થ ઈબાદત જ થાય..... એટલે એણે ઈબાદત કરી ખરું ને?
(થોડીક વાર માટે ચૂપકીદી છવાઈ જાય છે)
'''(થોડીક વાર માટે ચૂપકીદી છવાઈ જાય છે)'''
મૌલાના : પણ એણે ઈબાદત કરી તો શું થઈ ગયું? દરેકને પોતપોતાની રીતે ઈબાદત કરવાનો અને પોતપોતાના ખુદાઓને યાદ કરવાનો અધિકાર છે.
મૌલાના : પણ એણે ઈબાદત કરી તો શું થઈ ગયું? દરેકને પોતપોતાની રીતે ઈબાદત કરવાનો અને પોતપોતાના ખુદાઓને યાદ કરવાનો અધિકાર છે.
પહેલવાન : એવું કઈ રીતે મૌલાના સાહેબ?
પહેલવાન : એવું કઈ રીતે મૌલાના સાહેબ?
______________________
૧ ઈબાદત : પૂજા
મૌલાના : ભાઈ હદીસમાં તો ફરમાવ્યું છે કે તમે બીજાના ખુદાઓને ખરાબ ના કહો જેથી એ તમારા ખુદાને ખરાબ ના કહે, તમે બીજાના મઝહબને ઉતારી ના પાડો જેથી એ તમારા મઝહબને ન ભાંડે.....
મૌલાના : ભાઈ હદીસમાં તો ફરમાવ્યું છે કે તમે બીજાના ખુદાઓને ખરાબ ના કહો જેથી એ તમારા ખુદાને ખરાબ ના કહે, તમે બીજાના મઝહબને ઉતારી ના પાડો જેથી એ તમારા મઝહબને ન ભાંડે.....
(પહેલવાનનું મોં પડી જાય છે. પછી અચાનક જોશમાં આવી જાય છે)
'''(પહેલવાનનું મોં પડી જાય છે. પછી અચાનક જોશમાં આવી જાય છે)'''
પહેલવાન  : ધારી લો કે આવતીકાલે આ ડોકરી અહીં મંદિર બનાવશે તો?
પહેલવાન  : ધારી લો કે આવતીકાલે આ ડોકરી અહીં મંદિર બનાવશે તો?
મૌલાના : મંદિરોને બનવા ન દેવાં કે મંદિરોને તોડવાં ઇસ્લામ નથી પુત્તર........
મૌલાના : મંદિરોને બનવા ન દેવાં કે મંદિરોને તોડવાં ઇસ્લામ નથી પુત્તર........
Line 1,234: Line 1,214:
પહેલવાન : એ બધું તો ઠીક છે મૌલવી સાહેબ, પણ એ હિંદુ ઓરત...
પહેલવાન : એ બધું તો ઠીક છે મૌલવી સાહેબ, પણ એ હિંદુ ઓરત...
સિકંદર મિર્ઝા : (એની વાત વચ્ચેથી કાપીને) હજૂર એ હિંદુ ઓરત વિધવા છે.
સિકંદર મિર્ઝા : (એની વાત વચ્ચેથી કાપીને) હજૂર એ હિંદુ ઓરત વિધવા છે.
મૌલાના : આપણા ધર્મમાં વિધવાનું સ્થાન તો બહુ ઊંચું છે. ફરમાવાયું છે કે વિધવા અને ગરીબ માટે દોડાદોડી કરવાવાળા એટલા જ સવાબ૧ના હક્કદાર છે જેટલો સવાબ આખા દિવસના રોજા રાખનાર અને રાતભર નમાજ પઢનારને મળે છે.
મૌલાના : આપણા ધર્મમાં વિધવાનું સ્થાન તો બહુ ઊંચું છે. ફરમાવાયું છે કે વિધવા અને ગરીબ માટે દોડાદોડી કરવાવાળા એટલા જ સવાબ<ref>સવાબ : પુણ્ય</ref> ના હક્કદાર છે જેટલો સવાબ આખા દિવસના રોજા રાખનાર અને રાતભર નમાજ પઢનારને મળે છે.
(પહેલવાનનું મોઢું પડી જાય છે. પણ વળી પાછું એ માથું ઊંચકે છે.)
'''(પહેલવાનનું મોઢું પડી જાય છે. પણ વળી પાછું એ માથું ઊંચકે છે.)'''
પહેલવાન : વિધવા હિંદુ હોય કે મુસલમાન તો પણ?
પહેલવાન : વિધવા હિંદુ હોય કે મુસલમાન તો પણ?
મૌલાના  : પુત્તર, ઇસ્લામે એવા ઘણા બધા અધિકારો દર્શાવ્યા છે જે તમામ ઈન્સાનો માટે છે..... એમાં ધર્મ, રંગ, જાતિ અને જ્ઞાતિના કોઈ ભેદભાવ કરવામાં નથી આવ્યા.
મૌલાના  : પુત્તર, ઇસ્લામે એવા ઘણા બધા અધિકારો દર્શાવ્યા છે જે તમામ ઈન્સાનો માટે છે..... એમાં ધર્મ, રંગ, જાતિ અને જ્ઞાતિના કોઈ ભેદભાવ કરવામાં નથી આવ્યા.
સિકંદર મિર્ઝા : મૌલાના એ બિચારાં બહુ દુઃખી છે. હેરાન-પરેશાન છે. અમારા સૌની એટલી બધી ખિદમત૨ કરે છે કે શબ્દોમાં વર્ણવી ન શકાય.
સિકંદર મિર્ઝા : મૌલાના એ બિચારાં બહુ દુઃખી છે. હેરાન-પરેશાન છે. અમારા સૌની એટલી બધી ખિદમત<ref>ખિદમત : મદદ, સેવા</ref> કરે છે કે શબ્દોમાં વર્ણવી ન શકાય.
_______________
૧ સવાબ : પુણ્ય
૨ ખિદમત : મદદ, સેવા
 
મૌલાના : પુત્તર, અલ્લા એ વ્યક્તિ પર બહુ ખુશ થાય છે જે કોઈ દુ:ખી વ્યક્તિના દુઃખમાં ભાગીદાર બને અથવા કોઈ જુલમનો ભોગ બનનારની મદદ કરે.
મૌલાના : પુત્તર, અલ્લા એ વ્યક્તિ પર બહુ ખુશ થાય છે જે કોઈ દુ:ખી વ્યક્તિના દુઃખમાં ભાગીદાર બને અથવા કોઈ જુલમનો ભોગ બનનારની મદદ કરે.
નાસિર : હૈ યહી એહલે વફા દિલ ન કિસી કા દુઃખા  
નાસિર : હૈ યહી એહલે વફા દિલ ન કિસી કા દુઃખા  
Line 1,252: Line 1,228:
મૌલાના : (હસીને) પુત્તર આપણે તો એના (આસમાન તરફ આંગળી ઊંચી કરીને) ગુલામ છીએ. કુરાને પાકમાં લખ્યું છે કે....
મૌલાના : (હસીને) પુત્તર આપણે તો એના (આસમાન તરફ આંગળી ઊંચી કરીને) ગુલામ છીએ. કુરાને પાકમાં લખ્યું છે કે....
પહેલવાન : (એકદમ ગુસ્સે થઈ, આવેશમાં જઈને) : બસ..... બસ..... બહુ થઈ ગયું. એટલો ઇસ્લામ તો અમે પણ જાણીએ છીએ કે મુસલમાન હિંદુથી સારો જ હોય છે. અને જે એવું નથી માનતા તે મુસલમાનોના દુશ્મન છે..... અને મુલ્લા અમે તો તારી સાતેય પેઢીને ઓળખીએ છીએ..... આ બધા બહારથી આવેલાને તો શું ખબર હોય? તારો બાપ..... તારો બાપ બીજાઓની બકરીઓ ચરાવતો ફરતો..... બકરીઓ..... સમજયો? લોકોનાં ઊતરેલાં કપડાં પહેરતો હતો. અને તને તો મહોલ્લાવાળાઓએ ફાળો કરીને ભણાવ્યો હતો એ ભૂલી ગયો?
પહેલવાન : (એકદમ ગુસ્સે થઈ, આવેશમાં જઈને) : બસ..... બસ..... બહુ થઈ ગયું. એટલો ઇસ્લામ તો અમે પણ જાણીએ છીએ કે મુસલમાન હિંદુથી સારો જ હોય છે. અને જે એવું નથી માનતા તે મુસલમાનોના દુશ્મન છે..... અને મુલ્લા અમે તો તારી સાતેય પેઢીને ઓળખીએ છીએ..... આ બધા બહારથી આવેલાને તો શું ખબર હોય? તારો બાપ..... તારો બાપ બીજાઓની બકરીઓ ચરાવતો ફરતો..... બકરીઓ..... સમજયો? લોકોનાં ઊતરેલાં કપડાં પહેરતો હતો. અને તને તો મહોલ્લાવાળાઓએ ફાળો કરીને ભણાવ્યો હતો એ ભૂલી ગયો?
(પહેલવાનનો ગુસ્સો વધતો જ જાય છે..... બધા લોકો હેરતથી એને જોઈ રહે છે. પહેલવાન આવેશમાં તડાતડી બોલાવ્યે જ જાય છે)
'''(પહેલવાનનો ગુસ્સો વધતો જ જાય છે..... બધા લોકો હેરતથી એને જોઈ રહે છે. પહેલવાન આવેશમાં તડાતડી બોલાવ્યે જ જાય છે)'''
તારા બાપના ઘરમાં બબ્બે દા’ડા ચૂલો નો’તો સળગતો.....
તારા બાપના ઘરમાં બબ્બે દા’ડા ચૂલો નો’તો સળગતો.....
મૌલાના : અલ્લાહ તને સદ્બુદ્ધિ આપે..... યાકૂબ.....
મૌલાના : અલ્લાહ તને સદ્બુદ્ધિ આપે..... યાકૂબ.....
અંતરાલ ગીત
</poem>
તૂ અસીરે બઝમ૧ હૈ હમ સુખન૨ તુઝે ઝૌકે નાલ-એ-નૈ નહીં૩
{{center|'''અંતરાલ ગીત'''}}
તેરા દિલ ગુદાઝ૪ હો કિસ તરહ યે તેરે મિઝાજ કી લૈ નહીં
{{Block center|<poem>તૂ અસીરે બઝમ<ref>અસીરે બઝમ : મહેફિલોનો રસિયો-ટેવવાળો</ref> હૈ હમ સુખન<ref>હમ સુખન : એકસરખા વિચારોવાળો-મિત્ર</ref> તુઝે ઝૌકે નાલ-એ-નૈ નહીં<ref>ઝૌકે નાલ-એ-નૈ : ઝૌક = ઇચ્છા કે રુચિ, નાલ = રુદન, નૈ = વાંસળી, વાંસળીનું રુદન સાંભળવાની ઇચ્છા</ref>
તેરા દિલ ગુદાઝ<ref>ગુદાઝ : મુલાયમ</ref> હો કિસ તરહ યે તેરે મિઝાજ કી લૈ નહીં


તેરા હર કમાલ હૈ ઝાહિરી૫, તેરા હર ખ્યાલ હૈ સરસરી૬
તેરા હર કમાલ હૈ ઝાહિરી<ref>ઝાહિરી : જાહેર</ref>, તેરા હર ખ્યાલ હૈ સરસરી<ref>સરસરી : સપાટી પરના, ઉપરછલ્લા</ref>
કોઈ દિલ કી બાત કરું તો ક્યા, તેરે દિલમેં આગ તો હૈ નહીં
કોઈ દિલ કી બાત કરું તો ક્યા, તેરે દિલમેં આગ તો હૈ નહીં


જિસે સુન કે રુહ મહક ઊઠે,  જિસે પી કે દર્દ ચહક ઊઠે  
જિસે સુન કે રુહ મહક ઊઠે,  જિસે પી કે દર્દ ચહક ઊઠે  
તેરે સાજ મેં વો સદા નહીં, તેરે મૈકદે મેં વો મય નહીં૭
તેરે સાજ મેં વો સદા નહીં, તેરે મૈકદે મેં વો મય નહીં<ref>મૈકદે મેં વો મય નહીં : તારા શરાબખાનામાં એ શરાબ નથી</ref>


યહી શેર હૈ મેરે સલ્તનત, ઈસી ફલ મેં હૈ મુઝે આફિયત૮
યહી શેર હૈ મેરે સલ્તનત, ઈસી ફલ મેં હૈ મુઝે આફિયત<ref>આફિયત : સંતુષ્ટિ, પરિતોષ, સુખ ચેન, શાંતિ</ref>
મેરે કાસ૯-એ-શબો રોઝ૧0 મેં, તેરે કામ કો કોઈ શય૧૧ નહીં.
મેરે કાસ<ref>કાસ : પ્યાલો</ref>-એ-શબો રોઝ<ref>શબો રોઝ : દિવસ રાત</ref> મેં, તેરે કામ કો કોઈ શય<ref>શય : સાધન</ref> નહીં.</poem>}}
{{center|●}}
{{dhr}}{{page break|label=}}{{dhr}}


૧ અસીરે બઝમ : મહેફિલોનો રસિયો-ટેવવાળો
<big>{{center|'''દૃશ્ય : તેર'''}}</big>
૨ હમ સુખન : એકસરખા વિચારોવાળો-મિત્ર
૩ ઝૌકે નાલ-એ-નૈ : ઝૌક = ઇચ્છા કે રુચિ, નાલ = રુદન, નૈ = વાંસળી, વાંસળીનું રુદન સાંભળવાની ઇચ્છા
૪ ગુદાઝ : મુલાયમ
૫ ઝાહિરી : જાહેર
૬ સરસરી : સપાટી પરના, ઉપરછલ્લા
૭ મૈકદે મેં વો મય નહીં : તારા શરાબખાનામાં એ શરાબ નથી
૮ આફિયત : સંતુષ્ટિ, પરિતોષ, સુખ ચેન, શાંતિ
૯ કાસ : પ્યાલો
૧૦ શબો રોઝ : દિવસ રાત
૧૧ શય : સાધન


 
{{Poem2Open}}
 
'''(અલીમની ચાની દુકાન છે. રાતનો વખત છે. દુકાન પર હમીદ અલીમની સાથે બેઠેલો છે. અલીમ સગડી સળગાવી રહ્યો છે)'''
દૃશ્ય : તેર
{{Poem2Close}}
 
<poem>
(અલીમની ચાની દુકાન છે. રાતનો વખત છે. દુકાન પર હમીદ અલીમની સાથે બેઠેલો છે. અલીમ સગડી સળગાવી રહ્યો છે)
અલીમ : (ધુમાડાથી અકળાઈ જઈને) લાગે છે કે સાલ્લા સૂકા કોલસા પણ બધા પેલી બાજુ જતા રહ્યા.....
અલીમ : (ધુમાડાથી અકળાઈ જઈને) લાગે છે કે સાલ્લા સૂકા કોલસા પણ બધા પેલી બાજુ જતા રહ્યા.....
હમીદ : વાહ અલીમા! વાહ..... તેં તો કોલસાના સુધ્ધાં ભાગલા પાડી દીધા.....!
હમીદ : વાહ અલીમા! વાહ..... તેં તો કોલસાના સુધ્ધાં ભાગલા પાડી દીધા.....!
Line 1,290: Line 1,258:
હમીદ : અરે હા, એ તો કહે કે તેં આજે નાસિર સાહેબને જોયા ખરા? આજે કોફી હાઉસમાં પણ નથી આવ્યા.
હમીદ : અરે હા, એ તો કહે કે તેં આજે નાસિર સાહેબને જોયા ખરા? આજે કોફી હાઉસમાં પણ નથી આવ્યા.
અલીમ : મિયાં, નાસિર સાહેબ કદીપણ દિવસે દેખાતા જ નથી. હા, હવે એમનો આવવાનો વખત થયો છે ખરો.  
અલીમ : મિયાં, નાસિર સાહેબ કદીપણ દિવસે દેખાતા જ નથી. હા, હવે એમનો આવવાનો વખત થયો છે ખરો.  
(નાસિર આવતા દેખાય છે.)
'''(નાસિર આવતા દેખાય છે.)'''
અલીમ : લ્યો આ નાસિર સાહેબ આવ્યા.....
અલીમ : લ્યો આ નાસિર સાહેબ આવ્યા.....
હમીદ : અરે જનાબ સલામઅલૈકુમ..... ભાઈ આજે આખો દિવસ તમે ક્યાં હતા?
હમીદ : અરે જનાબ સલામઅલૈકુમ..... ભાઈ આજે આખો દિવસ તમે ક્યાં હતા?
Line 1,308: Line 1,276:
હમીદ : હું માનું છું નાસિર કે શાયર અને બીજા સામાન્ય લોકોમાં બહુ મોટો ફર્ક છે.
હમીદ : હું માનું છું નાસિર કે શાયર અને બીજા સામાન્ય લોકોમાં બહુ મોટો ફર્ક છે.
નાસિર : (એની વાત કાપીને) નહીં નહીં, એવું નથી. દરેક જગ્યાએ, જિંદગીના દરેક હિસ્સામાં શાયરી છે. એવું કંઈ જરૂરી નથી કે શાયરી કરતા હોય એ બહુ સજ્જન લોકો હોય. નાના મોટા મજૂર, ઑફિસોના કારકૂનો, પોતાના કામથી કામ રાખનારા પ્રામાણિક લોકો, જે હજારો લોકોને લાહૌરથી કરાચી અને કરાચીથી લાહૌર લઈ જાય છે તે ટ્રેનનો ડ્રાઈવર..... મને આ માણસો બહુ ગમે છે. અને એક એ માણસ જે ફાટક બંધ કરે છે. તમને ખબર છે કે ગાડી આવતી હોય ત્યારે જો એ ફાટક ખોલી નાખે તો કેવો ગજબ થઈ જાય? બસ, શાયરનું પણ આ જ કામ છે કે કયા સમયે ફાટક ખોલવાનું છે અને કયા સમયે બંધ કરવાનું છે.
નાસિર : (એની વાત કાપીને) નહીં નહીં, એવું નથી. દરેક જગ્યાએ, જિંદગીના દરેક હિસ્સામાં શાયરી છે. એવું કંઈ જરૂરી નથી કે શાયરી કરતા હોય એ બહુ સજ્જન લોકો હોય. નાના મોટા મજૂર, ઑફિસોના કારકૂનો, પોતાના કામથી કામ રાખનારા પ્રામાણિક લોકો, જે હજારો લોકોને લાહૌરથી કરાચી અને કરાચીથી લાહૌર લઈ જાય છે તે ટ્રેનનો ડ્રાઈવર..... મને આ માણસો બહુ ગમે છે. અને એક એ માણસ જે ફાટક બંધ કરે છે. તમને ખબર છે કે ગાડી આવતી હોય ત્યારે જો એ ફાટક ખોલી નાખે તો કેવો ગજબ થઈ જાય? બસ, શાયરનું પણ આ જ કામ છે કે કયા સમયે ફાટક ખોલવાનું છે અને કયા સમયે બંધ કરવાનું છે.
(હમીદ જરાક આઘે રતનનાં માને કશેક જતાં જુવે છે)
'''(હમીદ જરાક આઘે રતનનાં માને કશેક જતાં જુવે છે)'''
હમીદ : અરે આવા કટાણે આ અહીં ક્યાંથી?
હમીદ : અરે આવા કટાણે આ અહીં ક્યાંથી?
નાસિર : આ તો માઈ છે !!
નાસિર : આ તો માઈ છે !!
(બેઉ માઈ પાસે પહોંચે છે)
'''(બેઉ માઈ પાસે પહોંચે છે)'''
નાસિર : માઈ, નમસ્તે..... તમે અહીં?
નાસિર : માઈ, નમસ્તે..... તમે અહીં?
રતનની મા : જીવતા રહો..... બેઉ જીવતા રહો.....
રતનની મા : જીવતા રહો..... બેઉ જીવતા રહો.....
Line 1,334: Line 1,302:
રતનની મા : મારું કહેવું માન પુત્તર..... હું તને દુવા દઈશ.....
રતનની મા : મારું કહેવું માન પુત્તર..... હું તને દુવા દઈશ.....
નાસિર  (એકદમ દર્દભર્યા અવાજે) માઈ લાહૌર છોડીને ના જાઓ..... માઈ તમને લાહૌર ક્યાંય નહીં મળે..... જે રીતે મને અમ્બાલા ક્યાંય ના મળ્યું. હિદાયતભાઈને લખનૌ ક્યાંય ના મળ્યું. એ જ રીતે માઈ તમને લાહૌર ક્યાંય નહીં મળે..... માઈ, જીવતાને મુર્દા ન બનાવો........ લાહૌર છોડીને ના જાઓ.
નાસિર  (એકદમ દર્દભર્યા અવાજે) માઈ લાહૌર છોડીને ના જાઓ..... માઈ તમને લાહૌર ક્યાંય નહીં મળે..... જે રીતે મને અમ્બાલા ક્યાંય ના મળ્યું. હિદાયતભાઈને લખનૌ ક્યાંય ના મળ્યું. એ જ રીતે માઈ તમને લાહૌર ક્યાંય નહીં મળે..... માઈ, જીવતાને મુર્દા ન બનાવો........ લાહૌર છોડીને ના જાઓ.
(રતનની મા આંખનાં આંસુ લૂછવા માંડે છે)
'''(રતનની મા આંખનાં આંસુ લૂછવા માંડે છે)'''
નાસિર : તમે અમારાં મા છો. અમને તમે જે કહેશો તે અમે કરીશું. પણ એવું ના કહો કે તમે અમારાં મા રહેવા નથી માગતાં.
નાસિર : તમે અમારાં મા છો. અમને તમે જે કહેશો તે અમે કરીશું. પણ એવું ના કહો કે તમે અમારાં મા રહેવા નથી માગતાં.
રતનની મા : તો તું જ કહે કે મૈં કી કરાં?
રતનની મા : તો તું જ કહે કે મૈં કી કરાં?
નાસિર : તમે પાછાં ઘરે જાઓ..... માઈ બે-ચાર બદમાશ કંઈ નહીં કરી શકે.
નાસિર : તમે પાછાં ઘરે જાઓ..... માઈ બે-ચાર બદમાશ કંઈ નહીં કરી શકે.
રતનની મા : પુત્તર મેં તો મારી સગી આંખે આ બધું જોયું છે. એ વખતે પણ બધા એવું જ કહેતા હતા કે બે-ચાર બદમાશ કશું નહીં કરી શકે..... એ લોકો કહે છે કે આખા લાહૌરમાં હું એકલી જ હિંદુ છું. મારા અહીંથી ચાલ્યા જવાથી આ શહેર પાક૧ થઈ જશે.
રતનની મા : પુત્તર મેં તો મારી સગી આંખે આ બધું જોયું છે. એ વખતે પણ બધા એવું જ કહેતા હતા કે બે-ચાર બદમાશ કશું નહીં કરી શકે..... એ લોકો કહે છે કે આખા લાહૌરમાં હું એકલી જ હિંદુ છું. મારા અહીંથી ચાલ્યા જવાથી આ શહેર પાક<ref>પાક : પવિત્ર</ref> થઈ જશે.
નાસિર : માઈ, તમે જો અહીં નહીં રહો ને તો અમે બધા નાગા થઈ જઈશું. અને માઈ નાગો આદમી નાગો હોય છે. એ ન તો હિંદુ હોય છે, ન મુસલમાન.
નાસિર : માઈ, તમે જો અહીં નહીં રહો ને તો અમે બધા નાગા થઈ જઈશું. અને માઈ નાગો આદમી નાગો હોય છે. એ ન તો હિંદુ હોય છે, ન મુસલમાન.
(હમીદ માઈની સૂટકેસ ઊંચકી લે છે)
'''(હમીદ માઈની સૂટકેસ ઊંચકી લે છે)'''
_____________________
</poem>
૧ પાક : પવિત્ર
{{center|'''અંતરાલ ગીત'''}}
 
{{Block center|<poem>ફુલ ખુશ્બૂ સે જુદા હૈ અબ કે  
 
અંતરાલ ગીત
ફુલ ખુશ્બૂ સે જુદા હૈ અબ કે  
યારોં યે કૈસી હવા હૈ અબ કે
યારોં યે કૈસી હવા હૈ અબ કે


Line 1,356: Line 1,321:


ક્યા સુનેં શોરે બહારાઁ ‘નાસિર’
ક્યા સુનેં શોરે બહારાઁ ‘નાસિર’
હમને કુછ ઔર સુના હૈ અબ કે.........
હમને કુછ ઔર સુના હૈ અબ કે.........</poem>}}
{{center|●}}
{{dhr}}{{page break|label=}}{{dhr}}


<big>{{center|'''દૃશ્ય : ચૌદ'''}}</big>


 
{{Poem2Open}}
દૃશ્ય : ચૌદ
'''(રતનની મા બેઠાં છે. એમની પાસે એ બેગ પડી છે જે આગળના દૃશ્યમાં હતી. સામે હમીદા બેગમ, તન્નો અને જાવેદ બેઠાં છે. જરાક દૂર બેસીને મિર્ઝા સાહેબ હુક્કો ગગડાવી રહ્યા છે)'''
 
{{Poem2Close}}
(રતનની મા બેઠાં છે. એમની પાસે એ બેગ પડી છે જે આગળના દૃશ્યમાં હતી. સામે હમીદા બેગમ, તન્નો અને જાવેદ બેઠાં છે. જરાક દૂર બેસીને મિર્ઝા સાહેબ હુક્કો ગગડાવી રહ્યા છે)
<poem>
હમીદા બેગમ : નહીં નહીં નહીં..... હરગિઝ નહીં. માઈ, આવો વિચાર આપના મનમાં આવ્યો જ કઈ રીતે? નાસિરસાહેબ વગેરેએ તમને જોઈ ના લીધાં હોત તો તો ગજબ જ થઈ જાતને?
હમીદા બેગમ : નહીં નહીં નહીં..... હરગિઝ નહીં. માઈ, આવો વિચાર આપના મનમાં આવ્યો જ કઈ રીતે? નાસિરસાહેબ વગેરેએ તમને જોઈ ના લીધાં હોત તો તો ગજબ જ થઈ જાતને?
તન્નો : શું અમારા લોકોથી કંઈ ભૂલ થઈ ગઈ માઈ?
તન્નો : શું અમારા લોકોથી કંઈ ભૂલ થઈ ગઈ માઈ?
Line 1,374: Line 1,342:
સિકંદર મિર્ઝા : તમારી ફરજ એટલી જ કે તમે તમારા દીકરા, વહુ, પોતરા, પોતરી સાથે રહો બસ.....
સિકંદર મિર્ઝા : તમારી ફરજ એટલી જ કે તમે તમારા દીકરા, વહુ, પોતરા, પોતરી સાથે રહો બસ.....
રતનની મા : જો પુત્તર, મને શું ફરક પડે છે? હું સાઠ ઉપરની તો થઈ ગઈ છું. હવે તો આજ મરું કે કાલે મરું..... અહીં લાહૌરમાં મરું કે ત્યાં દિલ્હીમાં મરું..... મારે મરવાનું છે એ તો પાક્કું જ છે.
રતનની મા : જો પુત્તર, મને શું ફરક પડે છે? હું સાઠ ઉપરની તો થઈ ગઈ છું. હવે તો આજ મરું કે કાલે મરું..... અહીં લાહૌરમાં મરું કે ત્યાં દિલ્હીમાં મરું..... મારે મરવાનું છે એ તો પાક્કું જ છે.
તન્નો : માઈ, પહેલાં તો તમે આ મરવા-બરવાની વાત જ ના કરો..... મરે તમારા દુશ્મન. (તન્નો માઈને ગળે વળગી પડે છે. માઈ એને વહાલ કરે છે)
તન્નો : માઈ, પહેલાં તો તમે આ મરવા-બરવાની વાત જ ના કરો..... મરે તમારા દુશ્મન. (તન્નો માઈને ગળે વળગી પડે છે. માઈ એને વહાલ કરે છે)
સિકંદર મિર્ઝા : માઈ, આજે તમારે એક વાયદો કરવો પડશે. એકદમ પાક્કો વાયદો.... (જાવેદને) જાવેદ બેટા... પહેલાં તો આ પેટી ઉપર લઈ જા અને માઈના ઓરડામાં મૂકી આવ જા.....
સિકંદર મિર્ઝા : માઈ, આજે તમારે એક વાયદો કરવો પડશે. એકદમ પાક્કો વાયદો.... (જાવેદને) જાવેદ બેટા... પહેલાં તો આ પેટી ઉપર લઈ જા અને માઈના ઓરડામાં મૂકી આવ જા.....
જાવેદ : જી અબ્બા..... (જાવેદ પેટી લઈને જતો રહે છે.)
જાવેદ : જી અબ્બા..... (જાવેદ પેટી લઈને જતો રહે છે.)
સિકંદર મિર્ઝા : ખુદાની કસમ……. તમે જતાં રહ્યાં હોત તો અમારા પર શી વીતત એનો અંદાજ છે આપને? શરમના માર્યા જમીનમાં સમાઈ ગયા હોત..... કોઈ સાથે નજર મેળવવા લાયક ના રહ્યા હોત..... અરે માઈ, આવું તે કંઈ થાય? બસ હવે તમે કશે જ નહીં જાવ.....
સિકંદર મિર્ઝા : ખુદાની કસમ……. તમે જતાં રહ્યાં હોત તો અમારા પર શી વીતત એનો અંદાજ છે આપને? શરમના માર્યા જમીનમાં સમાઈ ગયા હોત..... કોઈ સાથે નજર મેળવવા લાયક ના રહ્યા હોત..... અરે માઈ, આવું તે કંઈ થાય? બસ હવે તમે કશે જ નહીં જાવ.....
(રતનની મા ચૂપ થઈ જાય છે અને માથું નમાવી દે છે)
'''(રતનની મા ચૂપ થઈ જાય છે અને માથું નમાવી દે છે)'''
હમીદા બેગમ : સાવ સાચી વાત છે. તમારે ક્યાંય નથી જવાનું.  
હમીદા બેગમ : સાવ સાચી વાત છે. તમારે ક્યાંય નથી જવાનું.  
(જાવેદ પાછો આવીને બેસી જાય છે)
'''(જાવેદ પાછો આવીને બેસી જાય છે)'''
તન્નો : દાદી બોલોને? કેમ સતાવો છો? કહી દો ને કે તમે ક્યાંય નહીં જાઓ.....
તન્નો : દાદી બોલોને? કેમ સતાવો છો? કહી દો ને કે તમે ક્યાંય નહીં જાઓ.....
(રતનની મા ચૂપ રહે છે. જાવેદ ઊભો થઈને માઈ પાસે આવે છે. માઈના બેઉ ખભા પકડે છે. વાંકો વળીને એમની આંખમાં જુવે છે અને પછી એકદમ દૃઢ અવાજે કહે છે)
'''(રતનની મા ચૂપ રહે છે. જાવેદ ઊભો થઈને માઈ પાસે આવે છે. માઈના બેઉ ખભા પકડે છે. વાંકો વળીને એમની આંખમાં જુવે છે અને પછી એકદમ દૃઢ અવાજે કહે છે)'''
જાવેદ : દાદી, તમને મારી કસમ છે, જો તમે કશે ગયાં તો.....  
જાવેદ : દાદી, તમને મારી કસમ છે, જો તમે કશે ગયાં તો.....  
(રતનની મા ધ્રુસ્કે ધ્રુસ્કે રડવા લાગે છે. રડતાં રડતાં કહેતાં જાય છે........)
'''(રતનની મા ધ્રુસ્કે ધ્રુસ્કે રડવા લાગે છે. રડતાં રડતાં કહેતાં જાય છે........)'''
રતનની મા : હું કશે નહીં જાઉં. કશે પણ નહીં જાઉં. તમારા લોકોને ત્યાંથી નીકળી સીધી રબને ત્યાં જ જઈશ - બસને?  
રતનની મા : હું કશે નહીં જાઉં. કશે પણ નહીં જાઉં. તમારા લોકોને ત્યાંથી નીકળી સીધી રબને ત્યાં જ જઈશ - બસને?  
(તન્નો અને જાવેદને ગળે વળગાડીને માઈ રડવા લાગે છે. હમીદા બેગમ પણ પોતાની આંખો લૂછે છે. સિકંદર મિર્ઝા જોર જોરથી હુક્કો ગુડગુડાવવા લાગે છે.)
'''(તન્નો અને જાવેદને ગળે વળગાડીને માઈ રડવા લાગે છે. હમીદા બેગમ પણ પોતાની આંખો લૂછે છે. સિકંદર મિર્ઝા જોર જોરથી હુક્કો ગુડગુડાવવા લાગે છે.)'''
 
</poem>
અંતરાલ ગીત
{{center|'''અંતરાલ ગીત'''}}
નિત નયી સોચ મેં લગે રહના
{{Block center|<poem>નિત નયી સોચ મેં લગે રહના
હમેં હર હાલ મેં ગઝલ કહેના
હમેં હર હાલ મેં ગઝલ કહેના


ઘર કે આઁગનમેં આધી-આધી રાત
ઘર કે આઁગનમેં આધી-આધી રાત
મિલ કે બાહમ૧ કહાનિયાઁ કહના
મિલ કે બાહમ<ref>બાહમ : એકબીજાને, પરસ્પર</ref> કહાનિયાઁ કહના


શહરવાલોં સે છુપ કે પિછલી રાત
શહરવાલોં સે છુપ કે પિછલી રાત
Line 1,400: Line 1,367:


ક્યા ખબર કબ કોઈ કિરન ફૂટે
ક્યા ખબર કબ કોઈ કિરન ફૂટે
જાગને વાલોં જાગતે રહેના.....
જાગને વાલોં જાગતે રહેના.....</poem>}}
______________
૧ બાહમ : એકબીજાને, પરસ્પર


{{center|●}}
{{dhr}}{{page break|label=}}{{dhr}}


<big>{{center|'''દૃશ્ય : પંદર'''}}</big>


 
{{Poem2Open}}
દૃશ્ય : પંદર
'''(મધરાતનો વખત છે. અલીમની હોટલમાં સન્નાટો છે. એક બેંચ પર અલીમ લાંબો થઈને પડ્યો છે. નાસિર અને હમીદ આવે છે.)'''
 
{{Poem2Close}}
(મધરાતનો વખત છે. અલીમની હોટલમાં સન્નાટો છે. એક બેંચ પર અલીમ લાંબો થઈને પડ્યો છે. નાસિર અને હમીદ આવે છે.)
<poem>
નાસિર : (હમીદને) લાગે છે કે આ તો સૂઈ ગયો. (જોરથી)અરે ભાઈ સૂઈ ગયો કે શું?
નાસિર : (હમીદને) લાગે છે કે આ તો સૂઈ ગયો. (જોરથી)અરે ભાઈ સૂઈ ગયો કે શું?
અલીમ : અરે હમણાં જરાકવાર પહેલાં જ જરાક ઝોકું આવી ગયું..... આવો નાસિર સાહેબ.... આવો...
અલીમ : અરે હમણાં જરાકવાર પહેલાં જ જરાક ઝોકું આવી ગયું..... આવો નાસિર સાહેબ.... આવો...
Line 1,421: Line 1,389:
હમીદ : (ભઠ્ઠી પર પાણી મૂકે છે) નાસિર સાહેબ કડક ચા પીશો?
હમીદ : (ભઠ્ઠી પર પાણી મૂકે છે) નાસિર સાહેબ કડક ચા પીશો?
નાસિર : ભાઈ હું તો કડકનો જ શોખીન છું. કડક ચા, કડક માણસ, કડક રાત, કડક શાયરી.....
નાસિર : ભાઈ હું તો કડકનો જ શોખીન છું. કડક ચા, કડક માણસ, કડક રાત, કડક શાયરી.....
(નાસિર બેંચ પર બેસી જાય છે. હમીદ ચા બનાવવા લાગે છે. અલીમ પણ બેઠો થઈ જાય છે)
'''(નાસિર બેંચ પર બેસી જાય છે. હમીદ ચા બનાવવા લાગે છે. અલીમ પણ બેઠો થઈ જાય છે)'''
હમીદ : નાસિર સાહેબ, કોઈ કડક શે’ર સંભળાવો.
હમીદ : નાસિર સાહેબ, કોઈ કડક શે’ર સંભળાવો.
નાસિર : સાંભળો.....
નાસિર : સાંભળો.....
Line 1,428: Line 1,396:
નાસિર : જલ્દી ગિરેગી વે દીવાર.....
નાસિર : જલ્દી ગિરેગી વે દીવાર.....
હમીદ : વાહ નાસિર સાહેબ વાહ.....
હમીદ : વાહ નાસિર સાહેબ વાહ.....
(અલીમ બેઉની સામે ચાના કપ મૂકે છે અને પોતે પણ ચા લઈને બેસી જાય છે.....)
'''(અલીમ બેઉની સામે ચાના કપ મૂકે છે અને પોતે પણ ચા લઈને બેસી જાય છે.....)'''
અલીમ : નાસિર સાહેબ, પહેલવાન તમને શોધતો ફરે છે. મળ્યો કે નહીં?
અલીમ : નાસિર સાહેબ, પહેલવાન તમને શોધતો ફરે છે. મળ્યો કે નહીં?
નાસિર : જિન મેં બૂએ વફા નહીં ‘નાસિર’  
નાસિર : જિન મેં બૂએ વફા નહીં ‘નાસિર’  
Line 1,437: Line 1,405:
નાસિર : ભાઈ કહને કે લિએ હી તો હમ જિંદા હૈં  
નાસિર : ભાઈ કહને કે લિએ હી તો હમ જિંદા હૈં  
વરના મૌત ક્યા બૂરી હૈ?
વરના મૌત ક્યા બૂરી હૈ?
(જાવેદનો ગભરાયેલો અવાજ આવે છે. બૂમો પાડતો પાડતો એ દાખલ થાય છે)
'''(જાવેદનો ગભરાયેલો અવાજ આવે છે. બૂમો પાડતો પાડતો એ દાખલ થાય છે)'''
જાવેદ : અલીમ મિયાં..... અલીમ મિયાં.....
જાવેદ : અલીમ મિયાં..... અલીમ મિયાં.....
(જાવેદ બહુ ગભરાયેલો લાગતો હતો. એને જોઈને ત્રણેય ઊભા થઈ જાય છે)
'''(જાવેદ બહુ ગભરાયેલો લાગતો હતો. એને જોઈને ત્રણેય ઊભા થઈ જાય છે)'''
નાસિર : શું થયું જાવેદ?
નાસિર : શું થયું જાવેદ?
જાવેદ : માઈનો ઈન્તકાલ૧ થઈ ગયો.....
જાવેદ : માઈનો ઈન્તકાલ<ref>ઈન્તકાલ : અવસાન</ref> થઈ ગયો.....
નાસિર : અરે ક્યારે? કેવી રીતે?
નાસિર : અરે ક્યારે? કેવી રીતે?
જાવેદ : સાંજે છાતીમાં દુ:ખે છે એમ કહેતાં હતાં. હું ડૉ. ફારુકને બોલાવી લાવેલો. એમણે ઇન્જેક્શન અને દવાઓ આપી હતી પણ અત્યારે અચાનક દુખાવો બહુ વધી ગયો અને........
જાવેદ : સાંજે છાતીમાં દુ:ખે છે એમ કહેતાં હતાં. હું ડૉ. ફારુકને બોલાવી લાવેલો. એમણે ઇન્જેક્શન અને દવાઓ આપી હતી પણ અત્યારે અચાનક દુખાવો બહુ વધી ગયો અને........
નાસિર : હમીદમિયાં તમે જરા હિદાયતસાહેબને કહી આવો..... અને કરીમમિયાંને પણ કહી દેજો..... જાવેદ, તું કઈ બાજુ જાય છે?
નાસિર : હમીદમિયાં તમે જરા હિદાયતસાહેબને કહી આવો..... અને કરીમમિયાંને પણ કહી દેજો..... જાવેદ, તું કઈ બાજુ જાય છે?
______________
૧ ઈન્તકાલ : અવસાન
જાવેદ : હું તો અલીમાને જગાડવા આવ્યો હતો. અબ્બાની તો બહુ વિચિત્ર હાલત છે.
જાવેદ : હું તો અલીમાને જગાડવા આવ્યો હતો. અબ્બાની તો બહુ વિચિત્ર હાલત છે.
અલીમ : મરહૂમા૧નાં અહીં કોઈ સગાંવહાલાં પણ નથી.
અલીમ : મરહૂમા<ref>મરહૂમા : સ્વર્ગસ્થ</ref>નાં અહીં કોઈ સગાંવહાલાં પણ નથી.
નાસિર : અરે ભાઈ આપણે સૌ એમના શું થઈએ છીએ? સગાં સંબંધી જ તો છીએ. અલીમ, તું કબ્બન સાહેબ અને તકી મિયાંને બોલાવી લાવ.....
નાસિર : અરે ભાઈ આપણે સૌ એમના શું થઈએ છીએ? સગાં સંબંધી જ તો છીએ. અલીમ, તું કબ્બન સાહેબ અને તકી મિયાંને બોલાવી લાવ.....
(અલીમ જાય છે. એ જ વખતે હિદાયત સાહેબ, કરીમમિયાં વગેરે આવે છે)
'''(અલીમ જાય છે. એ જ વખતે હિદાયત સાહેબ, કરીમમિયાં વગેરે આવે છે)'''
હિદાયત : પોતાના વતનમાં આ કેવું બેવતની જેવું મોત છે !
હિદાયત : પોતાના વતનમાં આ કેવું બેવતની જેવું મોત છે !
નાસિર : હિદાયત સાહેબ આપણે બધા એમના જ છીએ..... બધું થઈ રહેશે.
નાસિર : હિદાયત સાહેબ આપણે બધા એમના જ છીએ..... બધું થઈ રહેશે.
Line 1,457: Line 1,423:
કરીમ : ભાઈ રામુના બાગમાં શહેરનું જે જૂનું સ્મશાન હતું એ તો હવે રહ્યું નથી. ત્યાં તો મકાનો બની ગયાં છે.
કરીમ : ભાઈ રામુના બાગમાં શહેરનું જે જૂનું સ્મશાન હતું એ તો હવે રહ્યું નથી. ત્યાં તો મકાનો બની ગયાં છે.
હિદાયત : આ તો મુસીબત ઊભી થઈ.
હિદાયત : આ તો મુસીબત ઊભી થઈ.
(અલીમ, કબ્બન અને તકી આવે છે)
'''(અલીમ, કબ્બન અને તકી આવે છે)'''
કરીમ : અને શહેરમાં બીજો કોઈ હિંદુ પણ નથી જે કંઈક રસ્તો બતાવે.
કરીમ : અને શહેરમાં બીજો કોઈ હિંદુ પણ નથી જે કંઈક રસ્તો બતાવે.
હિદાયત : અરે સાહેબ, આપણને લોકોને કંઈ ખબર પણ નથી ને કે હિંદુઓમાં શું કરતા હશે?
હિદાયત : અરે સાહેબ, આપણને લોકોને કંઈ ખબર પણ નથી ને કે હિંદુઓમાં શું કરતા હશે?
Line 1,465: Line 1,431:
તકી : મિર્ઝા સાહેબ તમે જ કંઈક સગવડ કરો.
તકી : મિર્ઝા સાહેબ તમે જ કંઈક સગવડ કરો.
સિકંદર મિર્ઝા : ભાઈ, મારી સમજમાં તો કશું જ નથી આવતું. તમારા લોકોની જે સલાહ હોય તે પ્રમાણે કરીએ.
સિકંદર મિર્ઝા : ભાઈ, મારી સમજમાં તો કશું જ નથી આવતું. તમારા લોકોની જે સલાહ હોય તે પ્રમાણે કરીએ.
______________
૧ મરહૂમા : સ્વર્ગસ્થ
હિદાયત : ભાઈ આપણે તો એટલું જ કરી શકીએ કે પૂરા માન- સન્માન સાથે મરહૂમાને દફન કરી દઈએ. એનાથી વધારે આપણે ન કશું કરી શકીએ એમ છીએ, ન આપણા હાથની વાત છે.
હિદાયત : ભાઈ આપણે તો એટલું જ કરી શકીએ કે પૂરા માન- સન્માન સાથે મરહૂમાને દફન કરી દઈએ. એનાથી વધારે આપણે ન કશું કરી શકીએ એમ છીએ, ન આપણા હાથની વાત છે.
નાસિર : પણ માઈ હિંદુ હતાં અને એમને.....
નાસિર : પણ માઈ હિંદુ હતાં અને એમને.....
હિદાયત : નાસિરભાઈ આપણે બધા જાણીએ છીએ કે માઈ હિંદુ હતાં પણ કરીએ શું? હવે જો શહેરમાં સ્મશાન જ નથી રહ્યાં તો શું કરી શકાય? તમે જ કહો શું કરી શકાય?
હિદાયત : નાસિરભાઈ આપણે બધા જાણીએ છીએ કે માઈ હિંદુ હતાં પણ કરીએ શું? હવે જો શહેરમાં સ્મશાન જ નથી રહ્યાં તો શું કરી શકાય? તમે જ કહો શું કરી શકાય?
(નાસિર ચૂપ થઈ જાય છે)
'''(નાસિર ચૂપ થઈ જાય છે)'''
તકી : હિદાયત સાહેબની વાત બરાબર છે. મારો પણ એવો જ મત છે કે માઈના દેહને પૂરાં માન-સન્માન સાથે દફન કરવામાં આવે. એમના વારસદારોનો તો કોઈ અતો પતો છે નહીં. નહીંતર એમને બોલાવત અને એમની સલાહ માગત.
તકી : હિદાયત સાહેબની વાત બરાબર છે. મારો પણ એવો જ મત છે કે માઈના દેહને પૂરાં માન-સન્માન સાથે દફન કરવામાં આવે. એમના વારસદારોનો તો કોઈ અતો પતો છે નહીં. નહીંતર એમને બોલાવત અને એમની સલાહ માગત.
સિકંદર મિર્ઝા : તમને લોકોને ઠીક લાગે તે કરો.....
સિકંદર મિર્ઝા : તમને લોકોને ઠીક લાગે તે કરો.....
કબ્બન : અલીમ મિયાં તમે મસ્જિદ જાઓ અને જનાજો લઈ આવો. કફનનું કાપડ..... હાજી સાહેબની દુકાન જો બંધ હોયને તો પાછળના ભાગે ગલીમાં જ એમનું ઘર છે..... એ અંદર જઈને કાપડ કાઢી આપશે.....  
કબ્બન : અલીમ મિયાં તમે મસ્જિદ જાઓ અને જનાજો લઈ આવો. કફનનું કાપડ..... હાજી સાહેબની દુકાન જો બંધ હોયને તો પાછળના ભાગે ગલીમાં જ એમનું ઘર છે..... એ અંદર જઈને કાપડ કાઢી આપશે.....  
(અલીમ અને જાવેદ જાય છે)
'''(અલીમ અને જાવેદ જાય છે)'''
તકી : માઈમાં કેટલી ખૂબીઓ હતી? મારા છોકરાને જ્યારે શીતળા નીકળ્યા ત્યારે આખી આખી રાત માઈ એના ઓશિકે બેસી રહેતાં.
તકી : માઈમાં કેટલી ખૂબીઓ હતી? મારા છોકરાને જ્યારે શીતળા નીકળ્યા ત્યારે આખી આખી રાત માઈ એના ઓશિકે બેસી રહેતાં.
હિદાયત : અરે ભાઈ, માઈ જેવાં મદદગાર અને સેવાભાવી માણસ મેં તો આજ સુધી નથી જોયા. આટલી ભલી બાઈ ! કમાલ કહેવી પડે સાહેબ !
હિદાયત : અરે ભાઈ, માઈ જેવાં મદદગાર અને સેવાભાવી માણસ મેં તો આજ સુધી નથી જોયા. આટલી ભલી બાઈ ! કમાલ કહેવી પડે સાહેબ !
Line 1,480: Line 1,444:
નાસિર : જિંદગી જિને કે તસવ્વર સે જિલા પાતી થી  
નાસિર : જિંદગી જિને કે તસવ્વર સે જિલા પાતી થી  
હાય ક્યા લોગ થે જો દામે અજલ મેં આએ.....   
હાય ક્યા લોગ થે જો દામે અજલ મેં આએ.....   
(અલીમ આવે છે)
'''(અલીમ આવે છે)'''
કબ્બન : મૌલવીસાહેબ શું કહેતા હતા?
કબ્બન : મૌલવીસાહેબ શું કહેતા હતા?
અલીમ : કહેતા હતા કે હમણાં કંઈ જ ના કરતા. એ પોતે જ આવે છે.
અલીમ : કહેતા હતા કે હમણાં કંઈ જ ના કરતા. એ પોતે જ આવે છે.
તકી : મરહૂમાના જીવનની એક એક પળ બીજાઓ માટે જ હતી. એમણે કદી પોતાના માટે કશું જ ન માગ્યું.  
તકી : મરહૂમાના જીવનની એક એક પળ બીજાઓ માટે જ હતી. એમણે કદી પોતાના માટે કશું જ ન માગ્યું.  
(પહેલવાન આવે છે)
'''(પહેલવાન આવે છે)'''
પહેલવાન : ભાઈ એને શી જરૂર હતી બીજા પાસેથી કશું પણ માગવાની? એની પાસે દલ્લો ક્યાં ઓછો હતો?  
પહેલવાન : ભાઈ એને શી જરૂર હતી બીજા પાસેથી કશું પણ માગવાની? એની પાસે દલ્લો ક્યાં ઓછો હતો?  
(બધા પાછળ ફરીને પહેલવાનને જુવે છે. કોઈ કંઈ જવાબ નથી દેતા. બરાબર એ જ ઘડીએ મૌલવી સાહેબ આવે છે. જે લોકો બેઠા હતા એ બધા ઊભા થઈ જાય છે.)
(બધા પાછળ ફરીને પહેલવાનને જુવે છે. કોઈ કંઈ જવાબ નથી દેતા. બરાબર એ જ ઘડીએ મૌલવી સાહેબ આવે છે. જે લોકો બેઠા હતા એ બધા ઊભા થઈ જાય છે.)
Line 1,492: Line 1,456:
હિદાયત : હા જી.
હિદાયત : હા જી.
મૌલાના : તમે લોકોએ શું નક્કી કર્યું છે?
મૌલાના : તમે લોકોએ શું નક્કી કર્યું છે?
હિદાયત : હજુર, રામુના બાગવાળું જૂનું સ્મશાન તો હવે રહ્યું નથી અને અમને કોઈને હિંદુઓના તોર તરીકા૧ તો ખબર નથી. શહેરમાં એકેય હિંદુ નથી કે જેને કંઈ પૂછી શકાય. હવે આવી પરિસ્થિતિમાં અમને એ જ યોગ્ય લાગ્યું કે મરહૂમાને પૂરા માન પાન સાથે દફનાવી દેવામાં આવે.
હિદાયત : હજુર, રામુના બાગવાળું જૂનું સ્મશાન તો હવે રહ્યું નથી અને અમને કોઈને હિંદુઓના તોર તરીકા<ref>તોર તરીકા : વિધિવિધાન</ref> તો ખબર નથી. શહેરમાં એકેય હિંદુ નથી કે જેને કંઈ પૂછી શકાય. હવે આવી પરિસ્થિતિમાં અમને એ જ યોગ્ય લાગ્યું કે મરહૂમાને પૂરા માન પાન સાથે દફનાવી દેવામાં આવે.
 
મૌલાના : શું મરહૂમા મરતાં પહેલાં મુસલમાન થઈ ગયાં હતાં?
મૌલાના : શું મરહૂમા મરતાં પહેલાં મુસલમાન થઈ ગયાં હતાં?
સિકંદર મિર્ઝા : જી નહીં.
સિકંદર મિર્ઝા : જી નહીં.
મૌલાના : તો પછી તમે એમને દફન કેવી રીતે કરી શકો?
મૌલાના : તો પછી તમે એમને દફન કેવી રીતે કરી શકો?
પહેલવાન : (ગુસ્સામાં) તો બીજું શું કરવાના?
પહેલવાન : (ગુસ્સામાં) તો બીજું શું કરવાના?
____________________
૧ તોર તરીકા : વિધિવિધાન
મૌલાના : એ હું તમને બધાને પૂછું છું.
મૌલાના : એ હું તમને બધાને પૂછું છું.
સિકંદર મિર્ઝા : જનાબ અમારી સમજમાં તો કંઈ નથી આવતું.
સિકંદર મિર્ઝા : જનાબ અમારી સમજમાં તો કંઈ નથી આવતું.
Line 1,505: Line 1,466:
પહેલવાન : (ચિડાઈ જઈને) વાહ રે વાહ ! આ ખરું શીખવાડી રહ્યા છો તમે.........
પહેલવાન : (ચિડાઈ જઈને) વાહ રે વાહ ! આ ખરું શીખવાડી રહ્યા છો તમે.........
મૌલાના : (એને જવાબ નથી દેતા) જુવો એ મરી ચૂક્યાં છે. એમના મય્યત (મૃતદેહ) સાથે તમારે જેવો વ્યવહાર કરવો હોય તમે કરી શકો છો. એને ચાહો તો દફન કરો..... ચાહો તો ટુકડા ટુકડા કરી નાખો. ચાહો તો પાણીમાં ડુબાડી દો..... તમે જે કરો તેની એમના પર હવે કોઈ અસર થવાની નથી. એમના ઈમાન પર કોઈ આંચ નથી આવવાની. પણ તમે એમના મય્યત સાથે શું કરો છો એનાથી તમારા ઈમાન પર ચોક્કસ જ ફરક પડવાનો.....  
મૌલાના : (એને જવાબ નથી દેતા) જુવો એ મરી ચૂક્યાં છે. એમના મય્યત (મૃતદેહ) સાથે તમારે જેવો વ્યવહાર કરવો હોય તમે કરી શકો છો. એને ચાહો તો દફન કરો..... ચાહો તો ટુકડા ટુકડા કરી નાખો. ચાહો તો પાણીમાં ડુબાડી દો..... તમે જે કરો તેની એમના પર હવે કોઈ અસર થવાની નથી. એમના ઈમાન પર કોઈ આંચ નથી આવવાની. પણ તમે એમના મય્યત સાથે શું કરો છો એનાથી તમારા ઈમાન પર ચોક્કસ જ ફરક પડવાનો.....  
(બધા મૂંગા થઈ જાય છે)
'''(બધા મૂંગા થઈ જાય છે)'''
મડદું ચાહે કોઈ પણ મઝહબનું હોય,..... એનું માન જાળવવું આપણી ફરજ છે. અને આપણે જ્યારે કોઈનો આદર કરીએ છીએ ત્યારે એનાં આસ્થા અને એના મઝહબનો અનાદર નથી કરતાને?
મડદું ચાહે કોઈ પણ મઝહબનું હોય,..... એનું માન જાળવવું આપણી ફરજ છે. અને આપણે જ્યારે કોઈનો આદર કરીએ છીએ ત્યારે એનાં આસ્થા અને એના મઝહબનો અનાદર નથી કરતાને?
નાસિર : તમે સાવ સાચી વાત કહો છો મૌલાના………
નાસિર : તમે સાવ સાચી વાત કહો છો મૌલાના………
Line 1,512: Line 1,473:
પહેલવાન : (ગુસ્સામાં) એ ખોટી વાત છે, કુફ્ર છે.
પહેલવાન : (ગુસ્સામાં) એ ખોટી વાત છે, કુફ્ર છે.
મૌલાના : પુત્તર ગુસ્સો અને અક્કલ કદી એક સાથે નથી હોતાં. (જરા વાર રહીને) તમારામાંથી એવા કેટલા લોકો છે જે એમ કહી શકે કે રતનના માએ તમારું કોઈ કામ નથી કર્યું કે તમારા પર એમના કોઈ ઉપકાર નથી? કે એમણે તમારી ખિદમત નથી કરી?
મૌલાના : પુત્તર ગુસ્સો અને અક્કલ કદી એક સાથે નથી હોતાં. (જરા વાર રહીને) તમારામાંથી એવા કેટલા લોકો છે જે એમ કહી શકે કે રતનના માએ તમારું કોઈ કામ નથી કર્યું કે તમારા પર એમના કોઈ ઉપકાર નથી? કે એમણે તમારી ખિદમત નથી કરી?
(કોઈ કશું નથી બોલતા)
'''(કોઈ કશું નથી બોલતા)'''
મૌલાના : જેણે તમારા બધા પર અનેક અહેસાન કર્યા, તમને બધાને પોતાનાં બાળકો ગણ્યાં એ ઓરત મરી ચૂકી છે, મોતની સોડમાં સૂઈ ગઈ છે ત્યારે તમે એને તમારી મા માનવાનો ઇન્કાર કરી દેશો? અને જો એ તમારી મા છે તો પછી એનો જે મઝહબ હતો તેનો આદર કરવો એ તમારા બધાની જ ફરજ બને છે.
મૌલાના : જેણે તમારા બધા પર અનેક અહેસાન કર્યા, તમને બધાને પોતાનાં બાળકો ગણ્યાં એ ઓરત મરી ચૂકી છે, મોતની સોડમાં સૂઈ ગઈ છે ત્યારે તમે એને તમારી મા માનવાનો ઇન્કાર કરી દેશો? અને જો એ તમારી મા છે તો પછી એનો જે મઝહબ હતો તેનો આદર કરવો એ તમારા બધાની જ ફરજ બને છે.
સિકંદર મિર્ઝા : તમે સાવ સાચું કહો છો મૌલાના..... આપણે મરહૂમાના ધાર્મિક રીતરિવાજ પ્રમાણે જ એનાં કફન-દફન (અંતિમ સંસ્કાર) કરવા જોઈએ.
સિકંદર મિર્ઝા : તમે સાવ સાચું કહો છો મૌલાના..... આપણે મરહૂમાના ધાર્મિક રીતરિવાજ પ્રમાણે જ એનાં કફન-દફન (અંતિમ સંસ્કાર) કરવા જોઈએ.
બીજા થોડાક લોકો : હા..... હા..... એમ કરવું જ બરાબર છે.
બીજા થોડાક લોકો : હા..... હા..... એમ કરવું જ બરાબર છે.
મૌલાના : ફજ્ર૧ની નમાજનો સમય થઈ ગયો છે હું મસ્જિદ જઈ રહ્યો છું. તમે લોકો પણ નમાઝ પડી લો..... નમાઝ પછી હું મિર્ઝાસાહેબના ઘરે આવીશ.
મૌલાના : ફજ્ર<ref>ફજ્રની નમાઝ : ફજરની નમાઝ = સૂર્યોદય પહેલાંની)<br>ઝોહર : બપોરની<br>અસર : સાંજની, સૂર્યાસ્ત પહેલાં<br>મગરિબ : સૂર્યાસ્ત સમયે<br>ઈશાં : સૂર્યાસ્ત પછી<br>(પાંચ નમાઝનાં નામ અને સમય)</ref>ની નમાજનો સમય થઈ ગયો છે હું મસ્જિદ જઈ રહ્યો છું. તમે લોકો પણ નમાઝ પડી લો..... નમાઝ પછી હું મિર્ઝાસાહેબના ઘરે આવીશ.
સિકંદર મિર્ઝા : મૌલાના સાહેબ, સૌથી મોટી મુશ્કેલી તો એ છે કે મરહૂમાને બાળવાં ક્યાં? કારણ કે જૂનું સ્મશાન તો હવે રહ્યું નથી.
સિકંદર મિર્ઝા : મૌલાના સાહેબ, સૌથી મોટી મુશ્કેલી તો એ છે કે મરહૂમાને બાળવાં ક્યાં? કારણ કે જૂનું સ્મશાન તો હવે રહ્યું નથી.
હિદાયત : અને જનાબ, એ લોકોની બીજી વિધિઓ શું હોય છે એની આપણને શી ખબર?
હિદાયત : અને જનાબ, એ લોકોની બીજી વિધિઓ શું હોય છે એની આપણને શી ખબર?
મૌલાના : જુવો હવે જો સ્મશાન નથી રહ્યું તો કંઈ નહીં. રાવીનો કિનારો તો છે જ. આપણે મરહૂમાની લાશને રાવીના કિનારે કોઈ વેરાન જગ્યા પર આગને સોંપી જ શકીએને? (અગ્નિસંસ્કાર)
મૌલાના : જુવો હવે જો સ્મશાન નથી રહ્યું તો કંઈ નહીં. રાવીનો કિનારો તો છે જ. આપણે મરહૂમાની લાશને રાવીના કિનારે કોઈ વેરાન જગ્યા પર આગને સોંપી જ શકીએને? '''(અગ્નિસંસ્કાર)'''
 
૧ ફજ્રની નમાઝ : ફજરની નમાઝ = સૂર્યોદય પહેલાંની)
ઝોહર : બપોરની
અસર : સાંજની, સૂર્યાસ્ત પહેલાં
મગરિબ : સૂર્યાસ્ત સમયે
ઈશાં : સૂર્યાસ્ત પછી
(પાંચ નમાઝનાં નામ અને સમય)
 
કબ્બન : શું એમના મઝહબ પ્રમાણે એમ કરવું બરાબર થશે?  
કબ્બન : શું એમના મઝહબ પ્રમાણે એમ કરવું બરાબર થશે?  
મૌલાના : બેશક. હિંદુ એમના મુર્દાઓને નદી કિનારે બાળે છે અને પછી એની રાખ નદીમાં વહાવી દે છે.
મૌલાના : બેશક. હિંદુ એમના મુર્દાઓને નદી કિનારે બાળે છે અને પછી એની રાખ નદીમાં વહાવી દે છે.
Line 1,538: Line 1,491:
કબ્બન : તો ઠાઠડી બનાવવાનું કામ તો થઈ જ શકે. તમે બધા મુરબ્બીઓ કહો તો હું વાંસ વગેરે લાવીને ઠાઠડી તૈયાર કરું.
કબ્બન : તો ઠાઠડી બનાવવાનું કામ તો થઈ જ શકે. તમે બધા મુરબ્બીઓ કહો તો હું વાંસ વગેરે લાવીને ઠાઠડી તૈયાર કરું.
સિકંદર મિર્ઝા : હા-હા જરૂર કર.  
સિકંદર મિર્ઝા : હા-હા જરૂર કર.  
(કબ્બન બહાર જાય છે)
'''(કબ્બન બહાર જાય છે)'''
તકી : રાવીના કિનારે બાળવા માટેનાં લાકડાં પહોંચાડવાની જવાબદારી હું લઈ શકું છું.
તકી : રાવીના કિનારે બાળવા માટેનાં લાકડાં પહોંચાડવાની જવાબદારી હું લઈ શકું છું.
મૌલાના : બિસ્મિલ્લાહ..... તો તમે રાવીના કિનારે લાકડાં પહોંચાડો.....
મૌલાના : બિસ્મિલ્લાહ..... તો તમે રાવીના કિનારે લાકડાં પહોંચાડો.....
(તકી પણ બહાર ચાલ્યો જાય છે)
'''(તકી પણ બહાર ચાલ્યો જાય છે)'''
સિકંદર મિર્ઝા : મૌલાના મને યાદ આવે છે કે હિંદુઓ મુર્દા સાથે બીજી કેટલીક ચીજો પણ બાળે છે..... કદાચ આંબાનાં પાન?
સિકંદર મિર્ઝા : મૌલાના મને યાદ આવે છે કે હિંદુઓ મુર્દા સાથે બીજી કેટલીક ચીજો પણ બાળે છે..... કદાચ આંબાનાં પાન?
સિકંદર મિર્ઝા : (જાવેદને) જાવેદ બેટા, તું આંબાનાં પાન લઈ આવ.
સિકંદર મિર્ઝા : (જાવેદને) જાવેદ બેટા, તું આંબાનાં પાન લઈ આવ.
Line 1,553: Line 1,506:
મૌલાના : મિર્ઝા સાહેબ એ કામ તો ઘરમાં જ થઈ શકે.
મૌલાના : મિર્ઝા સાહેબ એ કામ તો ઘરમાં જ થઈ શકે.
સિકંદર મિર્ઝા : જી હા ચોક્કસ..... હું બેગમને વાત કરું છું.  
સિકંદર મિર્ઝા : જી હા ચોક્કસ..... હું બેગમને વાત કરું છું.  
(સિકંદર મિર્ઝા અંદર જાય છે)
'''(સિકંદર મિર્ઝા અંદર જાય છે)'''
મૌલાના : નાસિર સાહેબ તમને બીજા કોઈ રિવાજ યાદ આવે છે?
મૌલાના : નાસિર સાહેબ તમને બીજા કોઈ રિવાજ યાદ આવે છે?
નાસિર : હા જનાબ, અસલ ઘી નાખીને મુર્દાને બાળવામાં આવે છે અને મોટો છોકરો આગ ચાંપે છે.
નાસિર : હા જનાબ, અસલ ઘી નાખીને મુર્દાને બાળવામાં આવે છે અને મોટો છોકરો આગ ચાંપે છે.
Line 1,561: Line 1,514:
મૌલાના : હવનની ચીજોમાં શું શું હોય છે?
મૌલાના : હવનની ચીજોમાં શું શું હોય છે?
નાસિર : નહીં જનાબ એ તો મને પણ નથી ખબર.....  
નાસિર : નહીં જનાબ એ તો મને પણ નથી ખબર.....  
(સિકંદર મિર્ઝા આવે છે)
'''(સિકંદર મિર્ઝા આવે છે)'''
મૌલાના : મિર્ઝા સાહેબ હવનમાં કઈ કઈ ચીજ વસ્તુ હોય છે એની તમને ખબર છે ખરી?
મૌલાના : મિર્ઝા સાહેબ હવનમાં કઈ કઈ ચીજ વસ્તુ હોય છે એની તમને ખબર છે ખરી?
સિકંદર મિર્ઝા : ના, એની તો નથી ખબર.....
સિકંદર મિર્ઝા : ના, એની તો નથી ખબર.....
મૌલાના : જુવો, હવે એકાદ રસ્મ (વિધિ) રહી પણ જતી હશે ને તો એનાથી કશો ફરક નથી પડતો.
મૌલાના : જુવો, હવે એકાદ રસ્મ (વિધિ) રહી પણ જતી હશે ને તો એનાથી કશો ફરક નથી પડતો.
(કબ્બન ઠાઠડી લઈને આવે છે. બધા ઠાઠડી જુવે છે)  
'''(કબ્બન ઠાઠડી લઈને આવે છે. બધા ઠાઠડી જુવે છે)'''
મૌલાના : હવનની જે ચીજવસ્તુ બાકી રહી ગઈ છે એને મિર્ઝા સાહેબ તમે મેળવી લો. ખુદાની મરજી હશે તો આપણે દસેક વાગ્યે જનાજો લઈ જઈશું.
મૌલાના : હવનની જે ચીજવસ્તુ બાકી રહી ગઈ છે એને મિર્ઝા સાહેબ તમે મેળવી લો. ખુદાની મરજી હશે તો આપણે દસેક વાગ્યે જનાજો લઈ જઈશું.
કબ્બન : મૌલાના, જનાજાની સાથે ‘રામ નામ સત હૈ, યહી તુમ્હારી ગત હૈ’ એવું કહેતાં કહેતાં જવું પડશે.
કબ્બન : મૌલાના, જનાજાની સાથે ‘રામ નામ સત હૈ, યહી તુમ્હારી ગત હૈ’ એવું કહેતાં કહેતાં જવું પડશે.
મૌલાના : હા ભાઈ, એવું તો કહે જ છે.... સારું તો હું એક કલાક પછી આવું છું.
મૌલાના : હા ભાઈ, એવું તો કહે જ છે.... સારું તો હું એક કલાક પછી આવું છું.
(ઊભા થાય છે)
'''(ઊભા થાય છે)'''
(અત્યારસુધી પોતાના ચમચાઓ સાથે પહેલવાન એક ખૂણામાં ગુસ્સાથી રાતો પીળો થતો બધું જોતો-સાંભળતો બેસી રહેલો. બધાના ચાલ્યા ગયા પછી અચાનક ઠેકડો મારીને પહેલવાન ઊભો થઈ જાય છે અને અલીમની ગર્દન પકડી લે છે.)
'''(અત્યારસુધી પોતાના ચમચાઓ સાથે પહેલવાન એક ખૂણામાં ગુસ્સાથી રાતો પીળો થતો બધું જોતો-સાંભળતો બેસી રહેલો. બધાના ચાલ્યા ગયા પછી અચાનક ઠેકડો મારીને પહેલવાન ઊભો થઈ જાય છે અને અલીમની ગર્દન પકડી લે છે.)'''
પહેલવાન : અલીમા..... હું આ નહીં થવા દઉં......... કોઈ કિંમત પર નહીં થવા દઉં........ પછી ભલે મને ..... ભલે મને.............
પહેલવાન : અલીમા..... હું આ નહીં થવા દઉં......... કોઈ કિંમત પર નહીં થવા દઉં........ પછી ભલે મને ..... ભલે મને.............
(ઝાપટ મારી અલીમાની ગર્દન જકડી લે છે)
'''(ઝાપટ મારી અલીમાની ગર્દન જકડી લે છે)'''
અલીમ : અરે પહેલવાન મારું ગળું તો છોડો. મેં તમારું શું બગાડ્યું છે?
અલીમ : અરે પહેલવાન મારું ગળું તો છોડો. મેં તમારું શું બગાડ્યું છે?
(પહેલવાન અલીમનું ગળું છોડી દે છે.)
'''(પહેલવાન અલીમનું ગળું છોડી દે છે.)'''
પહેલવાન : અરે અમે પણ જાણીએ છીએ એણે કંઈ ઠેકો નથી લીધો ઇસ્લામનો........
પહેલવાન : અરે અમે પણ જાણીએ છીએ એણે કંઈ ઠેકો નથી લીધો ઇસ્લામનો........
અલીમ : અરે પણ એ બધું મને શું કામ સમજાવો છો? જઈને એ લોકોને કહોને ભાઈ !
અલીમ : અરે પણ એ બધું મને શું કામ સમજાવો છો? જઈને એ લોકોને કહોને ભાઈ !
પહેલવાન : હવે કહેવા-સાંભળવા માટે બાકી શું રહ્યું છે? અલીમા મારું લોહી ઊકળી ઊઠ્યું છે..... હાથ સળવળી રહ્યા છે. કસમ ખુદાની..... આ આગ એમની એમ નથી ઠરવાની..... નથી ઠરવાની આ આગ........
પહેલવાન : હવે કહેવા-સાંભળવા માટે બાકી શું રહ્યું છે? અલીમા મારું લોહી ઊકળી ઊઠ્યું છે..... હાથ સળવળી રહ્યા છે. કસમ ખુદાની..... આ આગ એમની એમ નથી ઠરવાની..... નથી ઠરવાની આ આગ........
(રાડ પાડી ઊઠે છે) આ મૌલવી છે.... મૌલવી? કાફિર ઓરતની પાછળ ‘રામ રામ’ કહેતો ઘૂમી રહ્યો છે.
(રાડ પાડી ઊઠે છે) આ મૌલવી છે.... મૌલવી? કાફિર ઓરતની પાછળ ‘રામ રામ’ કહેતો ઘૂમી રહ્યો છે.
(એટલો તો ગુસ્સામાં છે કે બોલી જ નથી શકતો.....)
'''(એટલો તો ગુસ્સામાં છે કે બોલી જ નથી શકતો.....)'''
સિરાજ : સાલ્લાઓ ગાંડા થઈ ગયા છે.................
સિરાજ : સાલ્લાઓ ગાંડા થઈ ગયા છે.................
પહેલવાન : (ચીસ પાડીને) અબે સાલાઓ આ પાકિસ્તાન છે. પાકિસ્તાનની પાક (પવિત્ર) જમીન છે. એને નાપાક કરવાવાળાઓની હું પત્તર ઝીંકી દેવાનો..... છોડવાનો નથી કોઈને પણ હા.....
પહેલવાન : (ચીસ પાડીને) અબે સાલાઓ આ પાકિસ્તાન છે. પાકિસ્તાનની પાક (પવિત્ર) જમીન છે. એને નાપાક કરવાવાળાઓની હું પત્તર ઝીંકી દેવાનો..... છોડવાનો નથી કોઈને પણ હા.....
અનવાર : સાલ્લો સિકંદર મિર્ઝા..... બધો માલ હડપ કરી ગયો.....
અનવાર : સાલ્લો સિકંદર મિર્ઝા..... બધો માલ હડપ કરી ગયો.....
પહેલવાન : હું..... હું..... પેટ ફાડીને માલ કાઢી લાવીશ..... તમે બસ જોતા રહો.....
પહેલવાન : હું..... હું..... પેટ ફાડીને માલ કાઢી લાવીશ..... તમે બસ જોતા રહો.....
</poem>
{{center|'''અંતરાલ ગીત'''}}


અંતરાલ ગીત
{{Block center|<poem>ગયે દિનોં કા સુરાગ<ref>સુરાગ : ચિહ્ન, નિશાની, શોધ</ref> લેકર કિધર સે આયા કિધર ગયા વો
 
ગયે દિનોં કા સુરાગ૧ લેકર કિધર સે આયા કિધર ગયા વો
અજીબ માનૂસ અજનબી થા મુઝે તો હૈરાન કર ગયા વો.
અજીબ માનૂસ અજનબી થા મુઝે તો હૈરાન કર ગયા વો.


બસ એક મોતી સી છબ૨ દિખાકર, બસ એક મીઠી સી ધુન સુનાકર
બસ એક મોતી સી છબ<ref>છબ : છટા, છબિ</ref> દિખાકર, બસ એક મીઠી સી ધુન સુનાકર
સિતાર-એ-શામ૩ બનકે આયા બરંગે ખ્વાબે સહર ગયા વો
સિતાર-એ-શામ<ref>સિતાર-એ-શામ : સાંજનો તારો</ref> બનકે આયા બરંગે ખ્વાબે સહર ગયા વો


વો મૈકદે કો જગાનેવાલા, વો રાત કી નીંદ ઉડાનેવાલા
વો મૈકદે કો જગાનેવાલા, વો રાત કી નીંદ ઉડાનેવાલા
યે ક્યા આજ ઉસકે જી મેં આઈ કે શામ હોતે હી ઘર ગયા વો
યે ક્યા આજ ઉસકે જી મેં આઈ કે શામ હોતે હી ઘર ગયા વો


વો હિજ્ર૪ કી રાત કા સિતારા વો હમ નફસ૫, હમ સુખન૬ હમારા
વો હિજ્ર<ref>હિજ્ર : વિયોગ, વિરહ</ref> કી રાત કા સિતારા વો હમ નફસ<ref>હમ નફસ : સાથી</ref>, હમ સુખન<ref>હમ સુખન : મિત્ર</ref> હમારા
સદા રહે ઉસકા નામ પ્યારા, સુના હૈ કલ રાત મર ગયા વો.
સદા રહે ઉસકા નામ પ્યારા, સુના હૈ કલ રાત મર ગયા વો.</poem>}}
{{center|●}}
{{dhr}}{{page break|label=}}{{dhr}}


૧ સુરાગ : ચિહ્ન, નિશાની, શોધ
<big>{{center|'''દૃશ્ય : સોળ'''}}</big>
૨ છબ : છટા, છબિ
{{Poem2Open}}
૩ સિતાર-એ-શામ : સાંજનો તારો
'''(મંચ પર ઝાંખું અજવાળું છે. નાટકનાં તમામ પાત્રો (પહેલવાન તથા એના ચમચાઓને બાદ કરીને) રતનની માની અર્થી ઉપાડીને મંચ પર આવ્યાં છે. એકદમ ચૂપકીદી છવાયેલી છે. પછી ધીમેકથી કેટલાક લોકો કહે છે.)'''
૪ હિજ્ર : વિયોગ, વિરહ
{{Poem2Close}}
૫ હમ નફસ : સાથી
{{center|રામ નામ સત હૈ}}
૬ હમ સુખન : મિત્ર
 
 
 
 
દૃશ્ય : સોળ
(મંચ પર ઝાંખું અજવાળું છે. નાટકનાં તમામ પાત્રો (પહેલવાન તથા એના ચમચાઓને બાદ કરીને) રતનની માની અર્થી ઉપાડીને મંચ પર આવ્યાં છે. એકદમ ચૂપકીદી છવાયેલી છે. પછી ધીમેકથી કેટલાક લોકો કહે છે.)
 
રામ નામ સત હૈ
બીજાઓ કહે છે—
બીજાઓ કહે છે—
યહી તુમ્હારી ગત હૈ
{{center|યહી તુમ્હારી ગત હૈ}}
(વળી ચૂપકીદી છવાઈ જાય છે. અને જરાકવાર પછી વળી બધાં પાત્રો ‘રામ નામ સત છે, એ જ તમારી ગત છે’ બોલતાં બોલતાં ધીરે ધીરે મંચ પરથી પસાર થઈ જાય છે)
{{Poem2Open}}
(મંચ પર અંધારું થઈ જાય છે. ધીમે ધીમે અજવાળું થાય છે. રાતનો સમય છે) (મસ્જિદમાં મૌલાના નમાજ પઢી રહ્યા છે. ખૂણામાં દીવો બળે છે. એક બાજુથી બુકાની બાંધીને એક માણસ હળવે હળવે અંદર ઘૂસે છે. અને એક ખૂણામાં છુપાઈ જાય છે. મૌલાના નમાજ પઢતા રહે છે. બીજી બાજુથી બુકાની બાંધીને બીજો એક માણસ ઘૂસે છે અને નમીને દીવા સુધી જાય છે. મૌલાના નમાજ પઢી લે છે અને જેવા પાછા વળવા જાય છે કે કોઈ દીવો ઠારી નાખે છે.)
'''(વળી ચૂપકીદી છવાઈ જાય છે. અને જરાકવાર પછી વળી બધાં પાત્રો ‘રામ નામ સત છે, એ જ તમારી ગત છે’ બોલતાં બોલતાં ધીરે ધીરે મંચ પરથી પસાર થઈ જાય છે)'''
 
'''(મંચ પર અંધારું થઈ જાય છે. ધીમે ધીમે અજવાળું થાય છે. રાતનો સમય છે) (મસ્જિદમાં મૌલાના નમાજ પઢી રહ્યા છે. ખૂણામાં દીવો બળે છે. એક બાજુથી બુકાની બાંધીને એક માણસ હળવે હળવે અંદર ઘૂસે છે. અને એક ખૂણામાં છુપાઈ જાય છે. મૌલાના નમાજ પઢતા રહે છે. બીજી બાજુથી બુકાની બાંધીને બીજો એક માણસ ઘૂસે છે અને નમીને દીવા સુધી જાય છે. મૌલાના નમાજ પઢી લે છે અને જેવા પાછા વળવા જાય છે કે કોઈ દીવો ઠારી નાખે છે.)'''
{{Poem2Close}}
<poem>
મૌલાના : કોણ છે?  
મૌલાના : કોણ છે?  
(કોઈ જવાબ નથી આપતું)
'''(કોઈ જવાબ નથી આપતું)'''
મૌલાના : કોણ છે ભાઈ? આ દીવો કોણે ઠારી નાખ્યો?
મૌલાના : કોણ છે ભાઈ? આ દીવો કોણે ઠારી નાખ્યો?
(કોઈ જવાબ નથી આપતું. મૌલાના દીવા તરફ આગળ વધે છે ત્યારે જ પાછળથી ત્રીજો માણસ આવે છે. મૌલાના દિવાસળી સળગાવે છે. એમને પોતાની ત્રણેય બાજુ બુકાની બાંધેલા ત્રણ આદમી દેખાયા..... દિવાસળી ઓલવાઈ જાય છે)
'''(કોઈ જવાબ નથી આપતું. મૌલાના દીવા તરફ આગળ વધે છે ત્યારે જ પાછળથી ત્રીજો માણસ આવે છે. મૌલાના દિવાસળી સળગાવે છે. એમને પોતાની ત્રણેય બાજુ બુકાની બાંધેલા ત્રણ આદમી દેખાયા..... દિવાસળી ઓલવાઈ જાય છે)'''
મૌલાના : તમે લોકો કોણ છો?
મૌલાના : તમે લોકો કોણ છો?
(કોઈ જવાબ નથી દેતા. ત્રણેય એક એક ડગલું આગળ વધે છે)
'''(કોઈ જવાબ નથી દેતા. ત્રણેય એક એક ડગલું આગળ વધે છે)'''
મૌલાના : મને તમારાં નામ તો કહો.  
મૌલાના : મને તમારાં નામ તો કહો.  
(કોઈ જવાબ નથી દેતું…)
'''(કોઈ જવાબ નથી દેતું…)'''
મૌલાના : તમે જે કોઈ પણ હો..... પણ છો તો મુસલમાન..... કારણ કે આખા શહેરમાં એક જ હિંદુ વૃદ્ધા હતી. જે ગઈ કાલે ગુજરી ગઈ..... તમે મુસલમાન છો ને?  
મૌલાના : તમે જે કોઈ પણ હો..... પણ છો તો મુસલમાન..... કારણ કે આખા શહેરમાં એક જ હિંદુ વૃદ્ધા હતી. જે ગઈ કાલે ગુજરી ગઈ..... તમે મુસલમાન છો ને?  
(ત્રણેય વળી એક એક ડગલું આગળ માંડે છે)
'''(ત્રણેય વળી એક એક ડગલું આગળ માંડે છે)'''
મૌલાના : આ ખુદાનું ઘર છે. અહીં બુકાની બાંધવાની શી જરૂર છે? ખુદા તો બધું જોઈ જ રહ્યો છે.....  
મૌલાના : આ ખુદાનું ઘર છે. અહીં બુકાની બાંધવાની શી જરૂર છે? ખુદા તો બધું જોઈ જ રહ્યો છે.....  
(ત્રણેય ઝડપભેર આગળ આવે છે)
'''(ત્રણેય ઝડપભેર આગળ આવે છે)'''
મૌલાના : મેં તમારું શું બગાડ્યું છે કે.....  
મૌલાના : મેં તમારું શું બગાડ્યું છે કે.....  
(પહેલવાન ચાકૂ કાઢે છે. સિરાજ અને અનવાર મૌલાનાને જકડી લે છે)
'''(પહેલવાન ચાકૂ કાઢે છે. સિરાજ અને અનવાર મૌલાનાને જકડી લે છે)'''
મૌલાના : બચાવો..... બચાવો..... બચાવો.....
મૌલાના : બચાવો..... બચાવો..... બચાવો.....
(સિરાજ એમનું મોં દબાવી દે છે..... પહેલવાન મૌલાના પર કેટલી બધી વાર ચાકૂના વાર કરે છે..... મૌલાના ઢળી પડે છે. એમના જ કપડાથી પહેલવાન ચાકૂ સાફ કરે છે. અને ત્રણેય ઝડપભેર બહાર નીકળી જાય છે.)
'''(સિરાજ એમનું મોં દબાવી દે છે..... પહેલવાન મૌલાના પર કેટલી બધી વાર ચાકૂના વાર કરે છે..... મૌલાના ઢળી પડે છે. એમના જ કપડાથી પહેલવાન ચાકૂ સાફ કરે છે. અને ત્રણેય ઝડપભેર બહાર નીકળી જાય છે.)'''
(થોડીક વાર પછી મંચની બેઉ બાજુથી માથું નમાવીને નાટકનાં પાત્રો મંચ પર આવે છે. ધીમે ધીમે એ બધાં મૌલાનાની લાશ પાસે આવે છે અને એકદમ જ કરુણ, ગંભીર અને પ્રભાવશાળી અવાજે ગીત ગવાય છે)
'''(થોડીક વાર પછી મંચની બેઉ બાજુથી માથું નમાવીને નાટકનાં પાત્રો મંચ પર આવે છે. ધીમે ધીમે એ બધાં મૌલાનાની લાશ પાસે આવે છે અને એકદમ જ કરુણ, ગંભીર અને પ્રભાવશાળી અવાજે ગીત ગવાય છે)'''
ખાક ઉડાતે હૈં દિન રાત
</poem>
મીલોં ફૈલ ગયે સહરા૧
{{Block center|<poem>ખાક ઉડાતે હૈં દિન રાત
મીલોં ફૈલ ગયે સહરા<ref>સહરા : રણ</ref>
પ્યાસી ધરતી જલતી હૈ
પ્યાસી ધરતી જલતી હૈ
સૂખ ગયે બહતે દરિયા૨
સૂખ ગયે બહતે દરિયા<ref>દરિયા : નદી</ref></poem>}}
(ગીતના કરુણ અવાજની સમાંતરે પૃષ્ઠભૂમિમાંથી સ્ત્રીઓના રડવાનો અવાજ ગીતમાં સામેલ થતો જાય છે. રડવાનો અવાજ વધતો જાય છે. ધીમે ધીમે તમામ અવાજો શાંત થઈ જાય છે. મંચ પર અંધારું છવાઈ જાય છે.)
{{Poem2Open}}
______________
'''(ગીતના કરુણ અવાજની સમાંતરે પૃષ્ઠભૂમિમાંથી સ્ત્રીઓના રડવાનો અવાજ ગીતમાં સામેલ થતો જાય છે. રડવાનો અવાજ વધતો જાય છે. ધીમે ધીમે તમામ અવાજો શાંત થઈ જાય છે. મંચ પર અંધારું છવાઈ જાય છે.)'''
૧ સહરા : રણ
{{Poem2Close}}
૨ દરિયા : નદી


***
{{center|● ● ●}}
<hr>
{{reflist}}
<br>
{{HeaderNav2
|previous = હેડા ગાલ્લર
|next = એ જન્મ્યો જ નથી.
}}
Meghdhanu
17,546

edits

Retrieved from "https://wiki.ekatrafoundation.org/wiki/Special:MobileDiff/80466...80484"