સુદામાચરિત્ર/શબ્દાર્થ અને ટિપ્પણ: Difference between revisions

From Ekatra Wiki
Jump to navigation Jump to search
(Created page with "{{SetTitle}} {{Heading|શબ્દાર્થ અને ટિપ્પણ|}} {{Poem2Open}} શબ્દાર્થ અને ટિપ્પણ -- દર્શના...")
 
No edit summary
 
(3 intermediate revisions by the same user not shown)
Line 3: Line 3:
{{Heading|શબ્દાર્થ અને ટિપ્પણ|}}
{{Heading|શબ્દાર્થ અને ટિપ્પણ|}}
{{Poem2Open}}
{{Poem2Open}}
શબ્દાર્થ અને ટિપ્પણ  -- દર્શના ધોળકિયા


કડવું ૧
 
'''કડવું ૧'''
કડી
કડી
૬ અશન – ભોજન  
૬ અશન – ભોજન  
Line 11: Line 11:
૧૫  ઘરસૂત્ર – ઘરસંસાર
૧૫  ઘરસૂત્ર – ઘરસંસાર


કડવું ૨
'''કડવું ૨'''
૪ પુરમાં પછે અન્ન જડતું રહ્યું –ગામમાં તો જે અન્ન મળી             આવતું (જડતું) એ હવે અટક્યું. હવે બીજે જવું પડશે
૪ પુરમાં પછે અન્ન જડતું રહ્યું –ગામમાં તો જે અન્ન મળી આવતું (જડતું) એ હવે અટક્યું. હવે બીજે જવું પડશે
૧૦ ગવનિકા – ગોગ્રાસ, ગાયો માટેનું ઘાસ
૧૦ ગવનિકા – ગોગ્રાસ, ગાયો માટેનું ઘાસ
૧૩ મારે વાગલાં – વલખાં મારે
૧૩ મારે વાગલાં – વલખાં મારે
૧૪ રક્ષાની ઘટા – માથું ધૂળથી ભરાઈ જવું
૧૪ રક્ષાની ઘટા – માથું ધૂળથી ભરાઈ જવું


કડવું ૩
'''કડવું ૩'''
૧ ભાવઠ –ઉપાધિ
૧ ભાવઠ –ઉપાધિ
૧ ગોમતી-મજ્જન – ગોમતી નદીમાં સ્નાન
૧ ગોમતી-મજ્જન – ગોમતી નદીમાં સ્નાન
૧૦ જોડવા પાણિ....... – હાથ જોડવા, ગરીબડી વાણી બોલવી,  
૧૦ જોડવા પાણિ....... – હાથ જોડવા, ગરીબડી વાણી બોલવી,  
                                              એથી  ચહેરો ફિક્કો પડી જાય
એથી  ચહેરો ફિક્કો પડી જાય
૧૦ માગ્યા પે રૂડું મરણ – માગવા/યાચવા કરયાં મરવું સારું
૧૦ માગ્યા પે રૂડું મરણ – માગવા/યાચવા કરયાં મરવું સારું
૧૨ મામ – સ્વમાન, આબરુ
૧૨ મામ – સ્વમાન, આબરુ


કડવું ૪  
'''કડવું ૪'''
૨ વૃદ્ધિહાણ – ચડતી-પડતી  
૨ વૃદ્ધિહાણ – ચડતી-પડતી  
૩ સુકૃત-દુષ્કૃત – પાપ-પુણ્ય
૩ સુકૃત-દુષ્કૃત – પાપ-પુણ્ય
Line 32: Line 32:
કડી
કડી
૨૦ સપ્તઋષિ સેવે કામધેનુને – સપ્તર્ષિ જેવાને પણ કામધેનુ  
૨૦ સપ્તઋષિ સેવે કામધેનુને – સપ્તર્ષિ જેવાને પણ કામધેનુ  
                                  (સ્વર્ગની  ગાય)ની સેવા કરવી પડે છે.
(સ્વર્ગની  ગાય)ની સેવા કરવી પડે છે.
૨૪ ધોશે ધરણીધર તતખેવ – ધરતીને ધારણ કરનાર (ઈશ્વર)
૨૪ ધોશે ધરણીધર તતખેવ – ધરતીને ધારણ કરનાર (ઈશ્વર)
                                                તરત દરિદ્રતા  દૂર કરશે  
તરત દરિદ્રતા  દૂર કરશે  
કડવું ૫
 
'''કડવું ૫'''
૭ કાંગવા – છોડાં કાઢ્યા વિનાના તાંદળા (તંદુલ)
૭ કાંગવા – છોડાં કાઢ્યા વિનાના તાંદળા (તંદુલ)
૯ છોવાય – ઢોળાય
૯ છોવાય – ઢોળાય
૧૬ ઉપાન.... – પગના જોડા. અ ફાટેલા હોવાથી જે ધૂળ(રેણુ)
૧૬ ઉપાન.... – પગના જોડા. અ ફાટેલા હોવાથી જે ધૂળ(રેણુ)
                        ઊડતી હતી એનાથી જાણે આકાશ છવાઈ ગયું!
ઊડતી હતી એનાથી જાણે આકાશ છવાઈ ગયું!
૧૭ જેષ્ઠિકા – ચાલવામાં ટેકો રહે એવી લાકડી
૧૭ જેષ્ઠિકા – ચાલવામાં ટેકો રહે એવી લાકડી
૧૯ શુકજી – શુકદેવ : વ્યાસના પુત્ર. એમણે પરીક્ષિતને
૧૯ શુકજી – શુકદેવ : વ્યાસના પુત્ર. એમણે પરીક્ષિતને
                          ‘ભાગવત’ સંભળાવ્યું હતું. સુદામા-કથા
‘ભાગવત’ સંભળાવ્યું હતું. સુદામા-કથા
                          ભાગવતના દશમસ્કંધમાંની કથા છે.
દશમસ્કંધમાંની કથા છે.
૧૯ નરપતિ – રાજા. અહીં પરીક્ષિત : કુરુવંશનો રાજા,  
૧૯ નરપતિ – રાજા. અહીં પરીક્ષિત : કુરુવંશનો રાજા,  
                      અર્જુનનો પૌત્ર, અભિમન્યુ-ઉત્તરાનો પુત્ર
અર્જુનનો પૌત્ર, અભિમન્યુ-ઉત્તરાનો પુત્ર


કડવું ૬
'''કડવું ૬'''
૨ કોઠા કોશીસાં શોભે પર્મ – કોઠા પરની (દ્વારકાની)  
૨ કોઠા કોશીસાં શોભે પર્મ – કોઠા પરની (દ્વારકાની)  
                                કમાનો બહુ (પર્મ, પરમ) શોભતી હતી  
કમાનો બહુ (પર્મ, પરમ) શોભતી હતી  
૪ નથી મુક્તિપુરીમાં મણા – મુક્તિપુરી(દ્વારકા)માં કશાની
૪ નથી મુક્તિપુરીમાં મણા – મુક્તિપુરી(દ્વારકા)માં કશાનીઉણપ(મણા) નથી
                                                      ઉણપ(મણા) નથી
૬ એને રૂપે હાર્યા કેશવ-રામ – સુદામાના રૂપ આગળ તો કૃષ્ણ
૬ એને રૂપે હાર્યા કેશવ-રામ – સુદામાના રૂપ આગળ તો કૃષ્ણ
              અને બલરામ પણ જાણે ઝાંખા પડી ગયા! (એવો કટાક્ષ)
અને બલરામ પણ જાણે ઝાંખા પડી ગયા! (એવો કટાક્ષ)
૧૦ મયા – માયા, કૃપા
૧૦ મયા – માયા, કૃપા
૧૫ ઉપંગ – એક વાદ્ય
૧૫ ઉપંગ – એક વાદ્ય
કડવું ૭
 
૨ યક્ષકર્દમ સત્યા સેવે રે – યક્ષોને પ્રિય એવો સુગંધિત લેપ
'''કડવું ૭'''
                                            સત્યભામા કૃષ્ણને લગાડે છે   ૨ અગર ઉસેવે – અગરુનો સુગંધિત ધૂપ (પેલા લેપ પર)  
૨ યક્ષકર્દમ સત્યા સેવે રે – યક્ષોને પ્રિય એવો સુગંધિત લેપ સત્યભામા કૃષ્ણને લગાડે છે
                                                                  આપે છે
૨ અગર ઉસેવે – અગરુનો સુગંધિત ધૂપ (પેલા લેપ પર) આપે છે
૩ બીડી – પાન, તાંબુલ                                   
૩ બીડી – પાન, તાંબુલ                                   
૧૧ વામદેવ – વામનદેવ
૧૧ વામદેવ – વામનદેવ
Line 65: Line 65:
૧૨ પત્રી – પત્ર, ભલામણ-ચિઠ્ઠી
૧૨ પત્રી – પત્ર, ભલામણ-ચિઠ્ઠી


કડવું ૮
'''કડવું ૮'''
૪ જેના નાભિકમળમાંથી......... –  કૃષ્ણસ્તુતિ : કૃષ્ણ/વિષ્ણુની
૪ જેના નાભિકમળમાંથી......... –  કૃષ્ણસ્તુતિ : કૃષ્ણ/વિષ્ણુનીનાભિના કમળમાંથી પ્રગટેલાબ્રહ્માએ પળવારમાં સૃષ્ટિનું સર્જન કર્યું, બાળકૃષ્ણે માતા યશોદાને મુખમાં બ્રહ્માંડ બતાવેલું  
                    નાભિના કમળમાંથી પ્રગટેલાબ્રહ્માએ પળવારમાં
                    સૃષ્ટિનું સર્જન કર્યું, બાળકૃષ્ણે માતા યશોદાને    
                    મુખમાં બ્રહ્માંડ બતાવેલું  
૫ પાદોદક – ચરમુક્તિપુરીણામૃત
૫ પાદોદક – ચરમુક્તિપુરીણામૃત
૮ ઘૃતપક્વ – ઘીમાં પકવેલાં
૮ ઘૃતપક્વ – ઘીમાં પકવેલાં


કડવું ૧૦
'''કડવું ૧૦'''
૪ અરિષ્ટ – સૂર્ય
૪ અરિષ્ટ – સૂર્ય
૧૨ પંચાનન શંખ – પંચ-મુખના આકારનૌ શંખ
૧૨ પંચાનન શંખ – પંચ-મુખના આકારનૌ શંખ


કડવું ૧૨
'''કડવું ૧૨'''
૯ નિર્મુખ – ખાલી હાથે
૯ નિર્મુખ – ખાલી હાથે


Line 84: Line 81:
<br>
<br>
{{HeaderNav2
{{HeaderNav2
|previous = મુખપૃષ્ઠ-2
|previous = કડવું ૧૪
|next = મધ્યકાલીન સાહિત્યનો વિશેષ
|next = આસ્વાદલક્ષી અભ્યાસ
}}
}}
<br>
<br>

Latest revision as of 04:53, 12 November 2021


શબ્દાર્થ અને ટિપ્પણ


કડવું ૧ કડી ૬ અશન – ભોજન ૭ મુન્ય – મુનિ(સુદામા) ૧૫ ઘરસૂત્ર – ઘરસંસાર

કડવું ૨ ૪ પુરમાં પછે અન્ન જડતું રહ્યું –ગામમાં તો જે અન્ન મળી આવતું (જડતું) એ હવે અટક્યું. હવે બીજે જવું પડશે ૧૦ ગવનિકા – ગોગ્રાસ, ગાયો માટેનું ઘાસ ૧૩ મારે વાગલાં – વલખાં મારે ૧૪ રક્ષાની ઘટા – માથું ધૂળથી ભરાઈ જવું

કડવું ૩ ૧ ભાવઠ –ઉપાધિ ૧ ગોમતી-મજ્જન – ગોમતી નદીમાં સ્નાન ૧૦ જોડવા પાણિ....... – હાથ જોડવા, ગરીબડી વાણી બોલવી, એથી ચહેરો ફિક્કો પડી જાય ૧૦ માગ્યા પે રૂડું મરણ – માગવા/યાચવા કરયાં મરવું સારું ૧૨ મામ – સ્વમાન, આબરુ

કડવું ૪ ૨ વૃદ્ધિહાણ – ચડતી-પડતી ૩ સુકૃત-દુષ્કૃત – પાપ-પુણ્ય ૧૦ નિર્મુખ વાળિયા – ખાલી હાથે પાછા વાળ્યા ૧૧ હુતશેષ ન કીધો આહાર – યજ્ઞમાં હોમ્યા પછી જે શેષરહે તે આહાર કડી ૨૦ સપ્તઋષિ સેવે કામધેનુને – સપ્તર્ષિ જેવાને પણ કામધેનુ (સ્વર્ગની ગાય)ની સેવા કરવી પડે છે. ૨૪ ધોશે ધરણીધર તતખેવ – ધરતીને ધારણ કરનાર (ઈશ્વર) તરત દરિદ્રતા દૂર કરશે

કડવું ૫ ૭ કાંગવા – છોડાં કાઢ્યા વિનાના તાંદળા (તંદુલ) ૯ છોવાય – ઢોળાય ૧૬ ઉપાન.... – પગના જોડા. અ ફાટેલા હોવાથી જે ધૂળ(રેણુ) ઊડતી હતી એનાથી જાણે આકાશ છવાઈ ગયું! ૧૭ જેષ્ઠિકા – ચાલવામાં ટેકો રહે એવી લાકડી ૧૯ શુકજી – શુકદેવ : વ્યાસના પુત્ર. એમણે પરીક્ષિતને ‘ભાગવત’ સંભળાવ્યું હતું. સુદામા-કથા દશમસ્કંધમાંની કથા છે. ૧૯ નરપતિ – રાજા. અહીં પરીક્ષિત : કુરુવંશનો રાજા, અર્જુનનો પૌત્ર, અભિમન્યુ-ઉત્તરાનો પુત્ર

કડવું ૬ ૨ કોઠા કોશીસાં શોભે પર્મ – કોઠા પરની (દ્વારકાની) કમાનો બહુ (પર્મ, પરમ) શોભતી હતી ૪ નથી મુક્તિપુરીમાં મણા – મુક્તિપુરી(દ્વારકા)માં કશાનીઉણપ(મણા) નથી ૬ એને રૂપે હાર્યા કેશવ-રામ – સુદામાના રૂપ આગળ તો કૃષ્ણ અને બલરામ પણ જાણે ઝાંખા પડી ગયા! (એવો કટાક્ષ) ૧૦ મયા – માયા, કૃપા ૧૫ ઉપંગ – એક વાદ્ય

કડવું ૭ ૨ યક્ષકર્દમ સત્યા સેવે રે – યક્ષોને પ્રિય એવો સુગંધિત લેપ સત્યભામા કૃષ્ણને લગાડે છે ૨ અગર ઉસેવે – અગરુનો સુગંધિત ધૂપ (પેલા લેપ પર) આપે છે ૩ બીડી – પાન, તાંબુલ ૧૧ વામદેવ – વામનદેવ ૧૨ અત્રિ – ઐક ઋષિ ૧૨ પત્રી – પત્ર, ભલામણ-ચિઠ્ઠી

કડવું ૮ ૪ જેના નાભિકમળમાંથી......... – કૃષ્ણસ્તુતિ : કૃષ્ણ/વિષ્ણુનીનાભિના કમળમાંથી પ્રગટેલાબ્રહ્માએ પળવારમાં સૃષ્ટિનું સર્જન કર્યું, બાળકૃષ્ણે માતા યશોદાને મુખમાં બ્રહ્માંડ બતાવેલું ૫ પાદોદક – ચરમુક્તિપુરીણામૃત ૮ ઘૃતપક્વ – ઘીમાં પકવેલાં

કડવું ૧૦ ૪ અરિષ્ટ – સૂર્ય ૧૨ પંચાનન શંખ – પંચ-મુખના આકારનૌ શંખ

કડવું ૧૨ ૯ નિર્મુખ – ખાલી હાથે