જયદેવ શુક્લની કવિતા: Difference between revisions

Jump to navigation Jump to search
No edit summary
No edit summary
Line 1,233: Line 1,233:
‘જરા ઝીણી આંખે જુઓ :
‘જરા ઝીણી આંખે જુઓ :
કોરિયા, ચીન, અમેરિકા, ઇસ્તમ્બુલ...
કોરિયા, ચીન, અમેરિકા, ઇસ્તમ્બુલ...
વાહ...વાહ!’
{{Space}} વાહ...વાહ!’
‘સબ કુછ ઓપનમેં.’
‘સબ કુછ ઓપનમેં.’
‘શું... ક્યા ચીજ છે!’
‘શું... ક્યા ચીજ છે!’
Line 1,279: Line 1,279:
</poem>
</poem>


== તાળું ==
<poem>
તાળું.
ઉપર તાળું.
વળી તાળા ઉપર તાળું.
આમ તાળાં મારવાથી શું વળે?
શું મળે?
છતાંય ફેલાતું જાય છે
તાળું.
ઘરને તાળં.
કબાટને તાળું.
કબાટમાંના લૉકરને તાળું.
વળી લૉકરમાંના ચોરખાનાને પણ તાળું.
દેશને તાળું કે પ્રદેશને તાળું.
વેશને તાળું કે પ્રવેશને તાળું,
ચાલો, વહેતી નદીને તાળું મારો.
ચાલો, ખીલતી ઋતુને તાળું મારો.
આઠ આનાનું
કે
છસો સાડત્રીસ રૂપિયાનું,
સાદું તાળું
કે
ખંભાતી તાળું
તાજું, ચમકતું, નવું નક્કોર તાળું
આખરે કાટ તો ખાવાનું જ.
કાટ ખાય
વર્ષો પછી ખૂલે યા ન પણ ખૂલે.
પણ, આમ તાળાં મારવાથી શું વળે?
હા, લગરીક કળ વળે.
કળ બળથી ન ખૂલે.
કળ કળથી જ ખૂલે.
હૃદયનું તળ
કળથી, પળથી, ખળખળથી
ખૂલે તો ખૂલે.
ખૂલે તો...
ખ્યાલ ન કળનો કે તળનો.
પળને તાળું
કળતે તાળું.
ખળખળને તાળું.
થાય કે આ બધાને ખાળું ... પણ...
આ એક તાળું.
કાઈ પુરાતત્ત્વવિદ્‌, પધારો
જુઓ : કઈ ઘડીનું
:::: પળનું
:::: તિથિનું
:::: વારનું
:::: વર્ષનું
:::: યુગનું
મન્વન્તરનું
કાણે માર્યું છે તાળું?
કોને માર્યું છે?
તાળું છે મજાનું.
તાળાના કાણામાં અન્ધારું.
કયા વર્ષનું?
જુઓ જોષ.
ન ખપે રોષ.
તાળું છે મજાનું.
ઉપર હાથી ને સિંહનું કોતરકામ
સિંહની કાટખાધી યાળ
હાથીના લોખણ્ડના દાંત.
તાળા પર ‘સત્યમેવ જયતે’.
આવું તો હરિશ્ચન્દ્ર ને ગાંધીજી બોલતા.
તે ચાવી લો.
ક્યાં છે ચાવી?
આ છત્રીસ ચાવીઓનો ઝુડો.
તાળું એક આંખે હસે અવાવરુ.
અવાવરુ આંખમાં ચાવીએ ફરે.
કટડ્‌ કટ્‌
ન ફરે.
ચન્દ્રનું કાટવાળું તાળું ખૂલે તો ખૂલે,
ચાવી પછી ચાવી... ચાવી
કળ જરીકે ના ખસે.
કટ્‌ કટ્‌
કેરોસીન મૂકો
તપાવો
હથોડા મારો
સારો રસ્તો લો
મારો મારો ગમારો
‘તાળું છે જ ક્યાં?’ એવું પૂછો છો?
આ અડીખમ તાળું.
ન હાલે ન ચાલે.
બસ ફાલે.
જુઓ : તાળું.
તાળામાં તાળું.
ને વળી તેમાં તાળું.
તાળું તાળાને તાકે.
અસલી તાળું.
ક્યાં છે?
ક્યાં છે તાળું?
અચાનક તાળાએ જોયું
તાળામાં વસતી દુનિયા પર તાળું.
ઘરવરશરકરપર
તાળું.
બહાર તાળું.
‘ભીતર તાળું.
સાડત્રીસમી ચાવી તો...
</poem>
== કાંટો ==
<poem>
અચાનક કાંટો વાગે
ને ચીસ પડાઈ જાય...
લોહી જાગી જાય
ટગર ટગર...
અચાનક ટામેટાનો સૂપ યાદ આવી જાય,
સાથે ચમચી
ને નીચે પડી ગયેલો કાંટો.
‘કાંટો કાંટાથી નીકળે’
એવું મા કહેતી.
આમ કંઈ કાંટો કાઢવો સહેલો નથી.
પતંગિયાનું તરફડવું
લોહીમાં ફરફરવું
કાંટો બાવળનો.
કાંટો ગુલાબનો.
લીલો કાંટો.
લાલ કાંટો તો ફર્યા જ કરે
બસ ફર્યા જ કરે...
લોહી ખળખળતું જાય
ઠોલાતું.
બાકી, કાંટો
વનવગડામાં જ વાગે
એવું કંઈ નથી.
વાગે તો વાગે.
કાંટો નીકળ્યા પછીની
મીઠી ખંજવાળમાં કોયલ ફરફર્યા કરે.
કાંટો તો
સાવ અચાનક જ...
એની ટીસ
અરીસા ખળભળાવી દે.
કાંટો
નમી ન જવો જોઈએ.
બરાબર વચ્ચે જ...
બન્ને પલ્લાં સરખાં થાય
તો જ...
કાંટો વાગે
ને ચીસ પડાઈ જાય અથવા...
એકલા હોઈએ
કાંટો ફરતો રહે
કાંટો કાઢવા કાંટો ન હોય
હોય માત્ર લાલ ચણી બોર.
</poem>
== વાડ ==
<poem>
વાડ.
વાડ હોય એટલે...
વાડ હોય.
થોરની,
કાંટાળા તારની
મેંદીની,
ભીંતની
કે વાડ વિનાની વાડ.
વાડ લીલી કે સૂકી,
વાડે કાળિયોકોશી, ને પતરંગો,
વાડે વાડે બંદૂકધારી.
વાડની અંદર ને બહાર
આગળ ને પાછળ
વાડ.
આકાશનેય વાડ
ને દરિયાને પણ.
વાડ હોય એટલે છીંડું હોય.
તો, ખોડીબારું પણ હોય.
વાડ ચણોઠીની આંખે તાક્યા કરે.
વાડ ક્યારેક
ઢગરાં ખુલ્લાં કરે.
‘વસ્ત્ર પર વાડ સુકાણી’ જાણી છે?
વાડે વાડે તત્ત્વબોધ
વધે કે ઘટે?
વાડમાંથી ફૂટે વિવાદ...
વાડ
જો ઉલ્લંઘી ગયા
તો પછી...
હે પ્રબુદ્ધો!
વાડ જ આપણે,
વાડ જ આપણું...
આનન્દો!
</poem>
== પિલ્લું ==
<poem>
ગૂંચવાતું
ઊકલતું
ગૂંચવાતું
ખૂલતું
ગૂંચવાઈ ગયું છે
આ પિલ્લું.
ક્યારેક બે આંટા ઊકલે
ને થાય : હા... આ ... શ... હવે તો...
પણ રસ્તો રોકતો
બીજો વળાંક ને ત્રીજો, ચોથો...
ટેરવાં વાંકા વળી
નીચું જોઈ
ગલીકૂંચીઓમાં પહોંચી
કરામતથી આગળ વધવા
આતુર.
મધમાખીની જેમ આંખો ને ટેરવાં
દોરા પર, ગૂંચ પર, વળાંકો પર
સરે, અટકે, લપસે, ચઢે, પડે,
ઊડે, અથડાય.
‘છોડો ને, શું કામ પાછળ પડ્યા છો?’
મને થાય કે છોડું.
પણ પિલ્લું
છૂટતું નથી.
ફક્ત બે-અઢી વેંત છૂટે.
ટોચ પર પહોંચ્યાનો આનન્દ.
ત્યાં જ અટકાવે ગાંઠ.
જબરી છે આ ગૂંચ સાથેની સાંઠગાંઠ.
ગાંઠ.
ઉબડખાબડ ટેકરા જેવી.
રસ્તા વચ્ચોવચ્ચ
‘Stop’ ‘રસ્તો બન્ધ’ લખ્યા વિનાની.
લાલ સિગ્નલ વિનાની.
તોય અટકવું જ પડે.
ગુસ્સા સાથે, અકળામણ સાથે.
આ ગાંઠ છૂટે
અથવા એને કૂદવી કઈ રીતે?
ફરી ચાર વેંત ઊકલે.
ઊકલેલી દોરીનું
નાનું પિલ્લું વાળવું કે લચ્છી?
ટેરવાં
ઉત્સાહમાં
બીજા ટેકરા પરથી
દોડી, ઊતરી
નાના-મોટા રસ્તા ખોળે,
એકની નીચે બીજો, ઉપર ત્રીજો ને પાંચમો
જાણે ફ્લાયઓવરોની લીલા!
અચાનક
દોરી પર લપેટાયેલો
ઉતરાણના દિવસનો
હવે થોડો ધૂળિયો થયેલો,
લાલ તડકો
ટેરવે ટેરવે, હથેળીમાં ને લોહીમાં
‘એ...ઈ...કાઈ.. પો...ચ...’
એક પતંગ સાથે ચાર ચાર પેચ,
વળી ધૂંધવાટ.
કોનો પેચ કોની સાથે?
કોણ ખેંચે? ઢીલ મૂકે? કોને કાપે?
‘બરાબર ખેંચ લે.’
જેમતેમ ખેંચાખેંચ ન કર.
આ તો ધીરજનું કામ છે.’ બાપુજી કહેતા.
‘ધોઈને ગોદડી બનાવવા ચાલશે’ મા કહેતી.
ગૂંચમાં રસ્તો
ને રસ્તામાં જ ગૂંચ.
ભર-દોરે કપાયેલા
પતંગ પાછળ
ઊંચકાયેલું, ખેંચાયેલું ખળખળતું શરીર,
વિલાયેલો ચહેરો
ને કિશોરનો લંબાયેલો હાથ...
પિલ્લામાં બેઠેલું આકાશ
દોરીના લસરકા સાથે
છૂટતું જાય.
આકાશમાં ઊડતાં કબૂતરોનો ફફડાટ.
કબૂતરની કપાયેલી પાંખ જેવી
હથેળી
ગૂંચાળા પિલ્લા પર ચત્તીપાટ.
પિલ્લું માંડ માંડ થોડું ઊકલ્યું ત્યાં...
‘કા...ઈ...પો...ચ’
</poem>
== આપણી જ એક આંખમાં આંસુ જોઈને... ==
<poem>
ન ગમતી વાણી
તાણી તાણીને પહેરી
હાથમાંનું મણ-મણનું ગુલાબ ઊંચકી
ઊંધે માથે ચાલવાનું,
ટાઢાટાપ્પ સૂરજના
બોદાઈ ગયેલા ચળકાટ જેવું
હસવાનું;
ન ગમે છતાંય.
‘સત્યના પ્રયોગો’ ભણાવતી વખતે જ
જંગલ ભડકે...
‘પ્લે બૉય’ના ધસમસતા
ઘુમ્મટોના ફુવારા
પૃષ્ઠે પૃષ્ઠે ઉછળે
મઘમઘે
ને ફીણ-ફીણ થઈ છટકી જઈએ;
ન ગમે છતાંય.
સાલ્લું, તાણી-તૂસીને હસવાનું, ખસવાનું.
ઘડિયાળથી જ બધું માપવાનું;
ન ગમે છતાંય.
તંગ નદીઓ માત્ર જોવાની જ,
ગમે છતાંય.
ધુમ્મસમાં
રણકતું ચીંચીં
શેાધવાનું,
ઓટ ઓઢીને ચાલવાનું;
ગમે કે ન ગમે છતાંય.
ક્ષણ વ્હેરીને ચાલવાનું ગમે તોય
વ્હેરી કે ચાલી ન શકાય.
ન હસી શકાય
આપણો ચહેરો ઓટના અરીસામાં જોઈને.
ન રડી શકાય કે ન હસી શકાય
આપણી જ એક આંખમાં આંસુ જોઈને,
સાલ્લી, આ તે કંઈ...
</poem>
== જાવન-આવન ==
<poem>
જતી વખતે
આપણે કેટકેટલું છોડીને જઈએ છીએ!
કેટલું બધું આપણા ભેગું
આવી જતું હોય છે,
જાણબહાર!
તે સાંજે આપણે
કંડક કોફી પીધી હતી,
સાથે મેથીનાં ઢેબરાંનો
સ્વાદ પણ ભૂલ્યો નથી.
બસ એટલું જ
તે ક્ષણે
ન જવાની ઇચ્છા થઈ આવી હતી.
જઈને ફોન કર્યો’તો પહોંચ્યાનો.
મેં ડૂસકું સાંભળ્યું હતું.
ફોન મુકાઈ ગયો હતો.
આ દૂર અને સમીપ છે શું?
ક્યારેક સમીપ હોઈએ,
છતાં ન લાગીએ.
દૂર હોઈએ તે વેળા
કેટલીક નાનીમોટી વાતો
ધ્યાનમાં આવે પણ નહીં.
તું સાથે નથી કે હું?
આ માત્ર જનારનો
કે
રહેનારનો પણ અનુભવ હશે?
જવું અને રહેવું કોનું?
આ જાવન-આવન
કશુંક કશેક લઈ જાય છે
ને કશુંક કશેક મૂકી શકે છે.
આવતી વખતે
બધું તો લઈને આવી શકાતું નથી.
પૂર્વે જોયેલાં - માણેલાં
આકાશગામી વૃક્ષો ક્યાં?
તાજગીભરી ભૂરી હવા, છાયા, હૂંફ ક્યાં?
હોવું તેથી શું?
ન હોવું તેથી શું?
ના, ના, ના તેથી ઘણું બધું...
</poem>
<center>&#9724;</center>
<center>&#9724;</center>
<br>
<br>