અર્વાચીન ગુજરાતી કાવ્યસંપદા/ઝવેરચંદ મેઘાણી/ઘણ રે બોલે ને —

ઘણ રે બોલે ને —

ઝવેરચંદ મેઘાણી

ઘણ રે બોલે ને એરણ સાંભળે હો…જી :
બંધુડો બોલે ને બેનડ સાંભળે હો…જી.

         એ જી સાંભળે વેદનાની વાત —
         વેણે રે વેણે હો સત-ફૂલડાં ઝરે હો…જી.
                  બહુ દિન ઘડી રે તલવાર,
                  ઘડી કાંઈ તોપું ને મનવાર;
                  પાંચ-સાત શૂરાના જયકાર
                  કાજ ખૂબ ખેલાણા સંહાર :
                           હો એરણ બેની! — ઘણ રે બોલે ને.

પોકારે પૃથ્વીનાં કણ કણ કારમાં હો…જી :
પોકારે પાણીડાં પારાવારનાં હો…જી.
         જળ-થળ પોકારે થરથરી :
         કબરુંની જગ્યા રહી નવ જરી;
         ભીંસોભીંસ ખાંભીયું ખૂબ ભરી
         હાય, તોય તોપું રહી નવ ચરી :
                  હો એરણ બેની! — ઘણ રે બોલે ને.

ભઠ્ઠીયું જલે રે બળતા પ્હોરની હો…જી :
ધમણ્યું ધમે રે ધખતા પ્હોરની હો…જી.
         ખન ખન અંગારે ઓરાણા,
         કસબી ને કારીગર ભરખાણા;
         ક્રોડ નર જીવંતા બફાણા —
         તોય પૂરા રોટા નવ શેકાણા :
                  હો એરણ બેની! — ઘણ રે બોલે ને.

હથોડા પડે રે આજ જેના હાથના હો…જી.
તનડાં તૂટે રે આજ જેની કાયનાં હો…જી.
         સોઈ નર હાંફીને આજ ઊભો,
         ઘટડામાં ઘડે એક મનસૂબો :
         બાળ મારાં માગે અન્ન કેરી દેગ;
         દેવે કોણ — દાતરડું કે તેગ?
                  હો એરણ બેની! — ઘણ રે બોલે ને.

આજુથી નવેલાં ઘડતર માંડવાં હો…જી :
ખડગખાંડાંને કણ કણ ખાંડવાં હો…જી.
         ખાંડી ખાંડી ઘડો હળ કેરાં સાજ!
         ઝીણી રૂડી દાતરડીનાં રાજ
         આજ ખંડખંડમાં મંડાય,
         એણી પેરે આપણ તેડાં થાય :
                  હો એરણ બેની! — ઘણ રે બોલે ને.

ઘડો હો બાળક કેરા ઘોડિયાં હો…જી :
ઘડો હો વિયાતલ નારના ઢોલિયા હો…જી.
         ભાઈ મારા! ગાળીને તોપગોળા,
         ઘડો સુઈ-મોચીના સંચ બ્હોળા;
         ઘડો રાંક રેંટુડાની આરો,
         ઘડો દેવ-તંબૂરાના તારો :
                  હો એરણ બેની! — ઘણ રે બોલે ને.

ભાંગો, હો ભાંગો, હો રથ રણજોધના હો…જી :
પાવળડાં ઘડો, હો છોરુડાંનાં દૂધનાં હો…જી.
         ભાઈ મારા લુવારી! ભડ ર્‌હેજે,
         આજ છેલ્લી વેળાના ઘાવ દેજે;
         ઘાયે ઘાયે સંભાર્યે ઘટડામાં,
         ક્રોડ ક્રોડ શોષિતો દુનિયાનાં :
                  હો એરણ બેની! — ઘણ રે બોલે ને.

(સોના-નાવડી, પૃ. ૧૧૮-૧૧૯)