કાવ્ય-આચમન શ્રેણી – ચંદ્રકાન્ત શેઠ/કવિ અને કવિતાઃ ચંદ્રકાન્ત શેઠ: Difference between revisions

આ કવિને ગળથૂથીમાંથી જ ‘મૂળની સાથે મેળ’ના સંસ્કાર મળેલા છે. એમની એક ગીતપંક્તિ છે —

‘મૂળની સાથે મેળ હોય તો મળવું લાગે મીઠું.’

બધે જ સતનો હ્રાસ થતો જાય છે એવા આ સમયમાં મૂળની સાથે મેળ સધાય, આંતરચેતનાના તાર સમષ્ટિચેતના સાથે જોડાય એ માટે કવિ શું કરે છે?! —

‘ચંદ્રકાન્તનો ભાંગી ભુક્કો કરીએ;

એના મનમાં ખાલી સમય સડે છે.

ચપટી નભ ને ચપટી માટી,

ચપટી વાયુ, ચપટી તેજ,

જરા મળ્યો જે ભેજ,

— બધુંયે વ્યર્થ વ્યર્થ બગડે છે

દેશકાળને દર્પણ એના ડાઘ પડે છેઃ

ચંદ્રકાન્તનો ચ્હેરો ભૂંસી દઈએ;

એને વેરવિખેર કરીને આ ધરતીમાં ધરબી દઈએ.

‘હું તો મારા હુંને કહું છુંઃ બ્હાર નીકળ, તું બ્હાર!’

કાવ્યસર્જનની પ્રક્રિયા વિશે વાત કરતાં આ કવિએ કહ્યું છેઃ

“હું મારી કાવ્યસર્જનની પ્રક્રિયાને આંતરસાધના-આત્મસાધના જ લેખું છું.”

(‘શબ્દયાત્રા,’ પૃ. ૯૮)

*

“કાવ્યદેવતાનું થાનક બને તેટલું ચોખ્ખુંચણક ને રળિયામણું રહે એવો મારો અંદરનો ઉછાળ-ભાવ હોય છે. કાવ્યસર્જન દરમિયાન મારો ‘હું’ મને ઓછામાં ઓછી ડખલ કરે એ માપ કે મર્યાદામાં રહે એની બનતી તકેદારી રાખું છું. મારી ખટાપટી તો મારા સર્જનની વૈયક્તિક ક્ષણ વૈશ્વિકતા સાથે સૂરસંધાન (‘ટ્યૂનિંગ’) કરીને કઈ રીતે શાશ્વતીના રસની ક્ષણમાં રૂપાંતરિત થાય એ માટેની હોય છે. મારી સચ્ચાઈ કવિતાના પદે પદે વધુમાં વધુ નિર્મળ ને નમણા સ્વરૂપે પ્રગટવી જોઈએ.”

(‘શબ્દયાત્રા’, પૃ. ૯૯)

નંદ સામવેદી, આર્યપુત્ર, બાલચંદ્ર, દક્ષ પ્રજાપતિ વગેરે ઉપનામોથી એમણે લખ્યું છે. શા માટે આ ઉપનામો?! — પોતાનાં જ અનેક બ્રાહ્ય રૂપોને તપાસવા સ્તો! ને એમાંથી સાચા ચંદ્રકાન્તને શોધવા સ્તો!

’ક્યાં છો ચંદ્રકાન્ત?’માં કવિ પોતાનાં બાહ્ય રૂપો વચ્ચેથી ’અસલ ચંદ્રકાન્ત’ની શોધ આ રીતે આદરે છે —

‘કેટલાયે કૅમેરાની આંખો પ્હેરી,

અંધકારો આંજી આંજી,

પ્રકાશોથી રંગી રંગી,

પ્લેટોમાં ઠાંસી ઠાંસીને,

ચંદ્રકાન્તો ચારે કોર મૂકી મૂકી જોયા;

ચંદ્રકાન્ત પાના જેવા સાવ કોરા!

ખીચોખીચ

કીડિયારાં રચી રચી જીવે,

– એમાં હું જ હોઉં એવો સાચો

એક તો બતાવો મને

ચંદ્રકાન્ત ક્યાં છે?

ક્યાં છે?

ક્યાં છે?

જાતની વિડંબના કરતાં કરતાં, હસતાં હસતાં આ કવિ બાહ્ય આડંબરોને આમ ઉતારીય શકે છે —

‘જો એ પૂંછડીઓ મને ચોંટી રહે

ને તેથી મિત્રો મને દાદ આપે

તો

ઊભી બજારે

સાત પૂંછડીઓ બતાવતાં ફરવા

કદાચ

નિર્વસ્ત્ર થવાનુંયે હું કરું!’

જાતની વિડંબના કરતા જઈને કવિ શબ્દનું, કવિતાનું સત્ય પેટાવે છે — ’એક ચંદુડિયાની નમૂનેદાર બનાવટ’માં કવિ કહે છે —

‘હું શું કરું છું?

બનાવટ – શબ્દોની ચોક્કસ પ્રકારની નમૂનેદાર બનાવટ.

સમય છે, શક્તિ છે, સાધન છે, પ્રોત્સાહન છે,

તો લખીએ છીએ.’