સૌરાષ્ટ્રની રસધાર ભાગ-4/ભાગીરથી: Difference between revisions
Jump to navigation
Jump to search
MeghaBhavsar (talk | contribs) (Created page with "{{SetTitle}} {{Heading|ભાગીરથી}} {{Poem2Open}} [બાદશાહજાદીને પરણ્યા પછી પોતાના આત્માની પવિત્રતા સિદ્ધ કરવા ગંગા-તીરે બેસીને કવિ જગન્નાથે ‘ગંગા-લહરી’ના શ્લોકે શ્લોકે માતા મંદાકિનીને ઘાટના પગથિયાં પર ચડ...") |
MeghaBhavsar (talk | contribs) No edit summary |
||
| Line 3: | Line 3: | ||
{{Poem2Open}} | {{Poem2Open}} | ||
[બાદશાહજાદીને પરણ્યા પછી પોતાના આત્માની પવિત્રતા સિદ્ધ કરવા ગંગા-તીરે બેસીને કવિ જગન્નાથે ‘ગંગા-લહરી’ના શ્લોકે શ્લોકે માતા મંદાકિનીને ઘાટના પગથિયાં પર ચડાવ્યાં, અને પોતે માથાબોળ સ્નાન કીધું. એ ઘટના અને એ કાવ્યને અનુસરતો આ ચારણી પ્રસંગ અને દુહાકાવ્ય છે.] | '''[બાદશાહજાદીને પરણ્યા પછી પોતાના આત્માની પવિત્રતા સિદ્ધ કરવા ગંગા-તીરે બેસીને કવિ જગન્નાથે ‘ગંગા-લહરી’ના શ્લોકે શ્લોકે માતા મંદાકિનીને ઘાટના પગથિયાં પર ચડાવ્યાં, અને પોતે માથાબોળ સ્નાન કીધું. એ ઘટના અને એ કાવ્યને અનુસરતો આ ચારણી પ્રસંગ અને દુહાકાવ્ય છે.]''' | ||
‘અલ્લા....હુ....અક....બ્બ...ર!’ | ‘અલ્લા....હુ....અક....બ્બ...ર!’ | ||
જૂનાગઢની મસીદના હજીરા ઉપરથી મુલ્લાં બે કાનમાં આંગળી નાખીને નમાજની બાંગ દેતા. મહોલ્લે મહોલ્લે એના અવાજના પડઘા ઘૂમવા લાગતા. અલ્લાના બંદાઓ દૂધ જેવા સફેદ ઝભ્ભાઓ ઝુલાવતા ઝુલાવતા મસીદમાં દાખલ થઈ બિલોરી નીરે છલકાતાં હોજમાં પગ-મોં સાફ કરી, કાબાની મહેરાબ સામે ગોઠણભેર ઝૂકવા લાગતા. | જૂનાગઢની મસીદના હજીરા ઉપરથી મુલ્લાં બે કાનમાં આંગળી નાખીને નમાજની બાંગ દેતા. મહોલ્લે મહોલ્લે એના અવાજના પડઘા ઘૂમવા લાગતા. અલ્લાના બંદાઓ દૂધ જેવા સફેદ ઝભ્ભાઓ ઝુલાવતા ઝુલાવતા મસીદમાં દાખલ થઈ બિલોરી નીરે છલકાતાં હોજમાં પગ-મોં સાફ કરી, કાબાની મહેરાબ સામે ગોઠણભેર ઝૂકવા લાગતા. | ||
| Line 30: | Line 30: | ||
હજીરા પરથી ચારણ ઊતરવા લાગ્યો. ત્રીજે પગથિયે આવ્યો ત્યાં નીચે ઊભેલા દુશ્મન નાગાજણે ઘા કરી લીધો : “રાજદેભાઈ, તમને દફન કરવા કે દેન દેવું?” | હજીરા પરથી ચારણ ઊતરવા લાગ્યો. ત્રીજે પગથિયે આવ્યો ત્યાં નીચે ઊભેલા દુશ્મન નાગાજણે ઘા કરી લીધો : “રાજદેભાઈ, તમને દફન કરવા કે દેન દેવું?” | ||
સાંભળી રાજદે ત્રણે પગથિયાં પાછો ચડ્યો. હાથ જોડી હજીરા ઉપરથી જ એણે ગળતે સૂરે દુહા ઉપાડ્યા : | સાંભળી રાજદે ત્રણે પગથિયાં પાછો ચડ્યો. હાથ જોડી હજીરા ઉપરથી જ એણે ગળતે સૂરે દુહા ઉપાડ્યા : | ||
{{Poem2Close}} | |||
<poem> | |||
કાયા લાગો કાટ, શીકલીગર સુધરે નહિ, | કાયા લાગો કાટ, શીકલીગર સુધરે નહિ, | ||
નિરમળ હોય નરાટ, ભેટવા તવ ભાગીરથી. | નિરમળ હોય નરાટ, ભેટવા તવ ભાગીરથી. | ||
[ઓ માતા ભાગીરથી, હું ક્યાં જાઉં? કાટેલાં લોઢાંને તો સજાવીયે શકાય, પણ આ માનવકાયાને લાગેલા કાટ તો કોઈ સરાણિયો નિવારી શકતો નથી. ઓ મા, એ તો તને ભેટે ત્યારે જ નિર્મળ બનશે. માટે તું આજ આવીને મારી આ ભ્રષ્ટ કાયાને નિખારી નાખજે.] | </poem> | ||
'''[ઓ માતા ભાગીરથી, હું ક્યાં જાઉં? કાટેલાં લોઢાંને તો સજાવીયે શકાય, પણ આ માનવકાયાને લાગેલા કાટ તો કોઈ સરાણિયો નિવારી શકતો નથી. ઓ મા, એ તો તને ભેટે ત્યારે જ નિર્મળ બનશે. માટે તું આજ આવીને મારી આ ભ્રષ્ટ કાયાને નિખારી નાખજે.]''' | |||
<poem> | |||
ગંગાજળ ગટકેહ, નર લટકે પીધો નહિ, | ગંગાજળ ગટકેહ, નર લટકે પીધો નહિ, | ||
ભવસાગર ભટકેહ, ભૂત હુવા ભાગીરથી. | ભવસાગર ભટકેહ, ભૂત હુવા ભાગીરથી. | ||
[હે મૈયા, નીચે નમી નમીને તારા ગંગાજળના ઘૂંટડા જેણે પીધા નથી, તે માનવી ભવસાગરમાં ભૂત સરજાઈને ભટક્યા જ કરે છે. પણ હું આજ તારા પ્રવાહ પાસે કેમ કરીને પહોંચું? મારી ઘડીઓ ગણાય છે.] | </poem> | ||
'''[હે મૈયા, નીચે નમી નમીને તારા ગંગાજળના ઘૂંટડા જેણે પીધા નથી, તે માનવી ભવસાગરમાં ભૂત સરજાઈને ભટક્યા જ કરે છે. પણ હું આજ તારા પ્રવાહ પાસે કેમ કરીને પહોંચું? મારી ઘડીઓ ગણાય છે.]''' | |||
<poem> | |||
ગંગાધારે જાય, પંગોદિક પાણી પીવે, | ગંગાધારે જાય, પંગોદિક પાણી પીવે, | ||
માનવીઆંરાં માય, ભાગ્ય વડાં ભાગીરથી. | માનવીઆંરાં માય, ભાગ્ય વડાં ભાગીરથી. | ||
[ઓ માતા, નીરોગી માનવોની તો વાત દૂર રહી, પણ કોઢિયાં કે પાંગળાંય જો તારા ઘાટ પર આવીને તારું નીર ચાખે, તો તેવાં માનવીઓનાં પણ ભાગ્ય ઊઘડી જાય છે, ત્યારે મારા સરીખા નિષ્પાપની આવી ગતિ કાં, જનની?] | </poem> | ||
'''[ઓ માતા, નીરોગી માનવોની તો વાત દૂર રહી, પણ કોઢિયાં કે પાંગળાંય જો તારા ઘાટ પર આવીને તારું નીર ચાખે, તો તેવાં માનવીઓનાં પણ ભાગ્ય ઊઘડી જાય છે, ત્યારે મારા સરીખા નિષ્પાપની આવી ગતિ કાં, જનની?]''' | |||
<poem> | |||
ઉઘાડે જઈને ઊંડે, જળમાં આંખ્યું જે, | ઉઘાડે જઈને ઊંડે, જળમાં આંખ્યું જે, | ||
તેનો વંશ તેડે, વૈકુંઠ મૂકે વણારસી. | તેનો વંશ તેડે, વૈકુંઠ મૂકે વણારસી. | ||
[વળી સાંભળ્યું છે, માતા, કે તારા પ્રવાહમાં ડૂબકી મારીને જે માનવી આંખો ઉઘાડે, તેને એકને તો શું પણ તેના આખા વંશને તું વૈકુંઠમાં તેડી જાય છે, દેવી!] | </poem> | ||
{{Poem2Open}} | |||
'''[વળી સાંભળ્યું છે, માતા, કે તારા પ્રવાહમાં ડૂબકી મારીને જે માનવી આંખો ઉઘાડે, તેને એકને તો શું પણ તેના આખા વંશને તું વૈકુંઠમાં તેડી જાય છે, દેવી!]''' | |||
ગાતા ચારણનો રુધિરની ધારાઓમાં ભીંજાયેલો દેહ મિનારા પર ઊભો ઊભો આથમતા તેજમાં ભાગીરથી માતાની કીર્તિના જાપ એક પછી એક ઉચ્ચારતો જાય છે. મેદની આખી આ માનવીના લલકારને સમજ્યે-વગરસમજ્યે ઝીલી રહી છે; પણ એના શરીરે હલી શેનું વહી રહ્યું છે? એણે ચલાવ્યું — | ગાતા ચારણનો રુધિરની ધારાઓમાં ભીંજાયેલો દેહ મિનારા પર ઊભો ઊભો આથમતા તેજમાં ભાગીરથી માતાની કીર્તિના જાપ એક પછી એક ઉચ્ચારતો જાય છે. મેદની આખી આ માનવીના લલકારને સમજ્યે-વગરસમજ્યે ઝીલી રહી છે; પણ એના શરીરે હલી શેનું વહી રહ્યું છે? એણે ચલાવ્યું — | ||
{{Poem2Close}} | |||
<poem> | |||
પાગે જો તળિયું પડે, જાહ્નવી દશ જાતે, | પાગે જો તળિયું પડે, જાહ્નવી દશ જાતે, | ||
(એને) પરિયું પીંગલું કરે, વાસર ઢોળે વણારસી. | (એને) પરિયું પીંગલું કરે, વાસર ઢોળે વણારસી. | ||
[માતા, તારી દિશામાં ચાલતાં ચાલતાં જેના પગની પાનીઓ તળાઈ જાય છે, એવાં માનવીને તો અમરાપુરીની અંદર અપ્સરાઓ પગચંપી કરી, પવન ઢોળવા તૈયાર ઊભી છે પણ તારો તે શો ઈલાજ! તારા ધામ સામે હું શી રીતે ડગલું દઉં? બોલો, માડી હોંકારો આપો.] | </poem> | ||
{{Poem2Open}} | |||
'''[માતા, તારી દિશામાં ચાલતાં ચાલતાં જેના પગની પાનીઓ તળાઈ જાય છે, એવાં માનવીને તો અમરાપુરીની અંદર અપ્સરાઓ પગચંપી કરી, પવન ઢોળવા તૈયાર ઊભી છે પણ તારો તે શો ઈલાજ! તારા ધામ સામે હું શી રીતે ડગલું દઉં? બોલો, માડી હોંકારો આપો.]''' | |||
મિનારો ઝૂલવા લાગ્યો. પ્રાર્થનાના સૂર ખેંચાવા લાગ્યા : | મિનારો ઝૂલવા લાગ્યો. પ્રાર્થનાના સૂર ખેંચાવા લાગ્યા : | ||
{{Poem2Close}} | |||
<poem> | |||
જાતલનાં અઘ જાય, જાતલ ને જુવાતલ તણાં, | જાતલનાં અઘ જાય, જાતલ ને જુવાતલ તણાં, | ||
પાણી પણગામાં માંય, થે વૈકુંઠ વણારસી. | પાણી પણગામાં માંય, થે વૈકુંઠ વણારસી. | ||
[માડી, તું કેટલી પ્રબળ પાપહારિણી! કેટલી સમર્થ તું! તારા ધામમાં આવીને જાત્રા કરી જનારાઓનાં તો પાપ જાય, પણ એ જાત્રાળુઓને જોવા જનારા સુધ્ધાંયે, તારા નીરનું એક ટીપું પામતાં જ વૈકુંઠ પહોંચી જાય છે, મા, મારી ઓધારણ તું નહિ થા, તો હું કોનું શરણ શોધીશ?] | </poem> | ||
{{Poem2Open}} | |||
'''[માડી, તું કેટલી પ્રબળ પાપહારિણી! કેટલી સમર્થ તું! તારા ધામમાં આવીને જાત્રા કરી જનારાઓનાં તો પાપ જાય, પણ એ જાત્રાળુઓને જોવા જનારા સુધ્ધાંયે, તારા નીરનું એક ટીપું પામતાં જ વૈકુંઠ પહોંચી જાય છે, મા, મારી ઓધારણ તું નહિ થા, તો હું કોનું શરણ શોધીશ?]''' | |||
ધરતીના પથરા ખસવા માંડે છે. | ધરતીના પથરા ખસવા માંડે છે. | ||
{{Poem2Close}} | |||
<poem> | |||
હાથે જળ હિલ્લોળ, માથે લઈ મંજન કરે, | હાથે જળ હિલ્લોળ, માથે લઈ મંજન કરે, | ||
પામે વૈકુંઠ પ્રોળ, ભેટંતાં ભાગીરથી. | પામે વૈકુંઠ પ્રોળ, ભેટંતાં ભાગીરથી. | ||
[માતા, તારાં નીરને હાથથી ઉછાળી મસ્તક પર સ્નાન કરતાં જ વૈકુંઠની પોળમાં વાસ મળે છે. મને પણ તારી એક જ અંજલિ આપી દે. મારો મનુષ્ય-અવતાર સુધારી લઉં.] | </poem> | ||
{{Poem2Open}} | |||
'''[માતા, તારાં નીરને હાથથી ઉછાળી મસ્તક પર સ્નાન કરતાં જ વૈકુંઠની પોળમાં વાસ મળે છે. મને પણ તારી એક જ અંજલિ આપી દે. મારો મનુષ્ય-અવતાર સુધારી લઉં.]''' | |||
{{Poem2Close}} | |||
<poem> | |||
આવીને અહત્ર તણો, ઘસે કટકો જો ઘાટ, | આવીને અહત્ર તણો, ઘસે કટકો જો ઘાટ, | ||
(તો) ખેંચે હીંડોળાખાટ, વૈકુંઠ પરિયું વણારસી. | (તો) ખેંચે હીંડોળાખાટ, વૈકુંઠ પરિયું વણારસી. | ||
[તારા ઘાટ ઉપર આવીને ચંદનનો એક કટકો ઘસનાર શ્રદ્ધાળુને પણ, ઓ જનની, વૈકુંઠની પરીઓ હીંડોળે ઝુલાવે તેવો તારો પ્રતાપ ગાઉં છું. મને ઉગારવા ધાજે! આજે મારું મૉત બગડે છે.] | </poem> | ||
{{Poem2Open}} | |||
'''[તારા ઘાટ ઉપર આવીને ચંદનનો એક કટકો ઘસનાર શ્રદ્ધાળુને પણ, ઓ જનની, વૈકુંઠની પરીઓ હીંડોળે ઝુલાવે તેવો તારો પ્રતાપ ગાઉં છું. મને ઉગારવા ધાજે! આજે મારું મૉત બગડે છે.]''' | |||
મસીદના ચોગાનની ચિરાયેલી ધરતીમાંથી છેક પાતાળે પાણી ઝબૂકી ઊઠ્યાં. રાજદેની પ્રાર્થનાના સૂર કાંપવા લાગ્યા. | મસીદના ચોગાનની ચિરાયેલી ધરતીમાંથી છેક પાતાળે પાણી ઝબૂકી ઊઠ્યાં. રાજદેની પ્રાર્થનાના સૂર કાંપવા લાગ્યા. | ||
{{Poem2Close}} | |||
<poem> | |||
પ્રાણી દેહ પડે, ગંગાજળ નામે ગળે, | પ્રાણી દેહ પડે, ગંગાજળ નામે ગળે, | ||
ચટ વૈમાન ચડે, વૈકુંઠ જાય વણારસી. | ચટ વૈમાન ચડે, વૈકુંઠ જાય વણારસી. | ||
</poem> | |||
{{Poem2Open}} | |||
[રે માતા, તારા નીરમાં નાહનારાંની કે એનેય મળનારાંઓની જ માત્ર સદ્ગતિ થાય છે એમ નથી; પણ — ] | [રે માતા, તારા નીરમાં નાહનારાંની કે એનેય મળનારાંઓની જ માત્ર સદ્ગતિ થાય છે એમ નથી; પણ — ] | ||
{{Poem2Close}} | |||
હેકણ કટકો હાડરો, જો ગંગા ત્રઠ જાય, | હેકણ કટકો હાડરો, જો ગંગા ત્રઠ જાય, | ||
(તો) માનવિયાં કુળમાંય, ભૂત ન થે ભાગીરથી. | (તો) માનવિયાં કુળમાંય, ભૂત ન થે ભાગીરથી. | ||