કાવ્ય-આચમન શ્રેણી – માધવ રામાનુજ/કાવ્ય-આચમન શ્રેણી – માધવ રામાનુજ: Difference between revisions
Jump to navigation
Jump to search
No edit summary |
No edit summary |
||
| Line 35: | Line 35: | ||
માધવ રામાનુજ કહેતાં જ તેઓ જાણે આંખ સામે દેખાય – ઘઉંવર્ણો ઘાટીલો ચહેરો, અડધી બાંયનો ખાદીનો ઝભ્ભો, પાયજામો, સાદા ચંપલ; રૂપેરી જેવા સફેદ વાળ, સાદી-પાતળી ફ્રેમનાં ચશ્માંના કાચ પાછળ જાણે ગોકુળ-ગોરસ-ક્હાનને શોધ્યા કરતી – અદીઠને જાણે તાક્યા કરતી ગભીર-પ્રશાંત આંખો. જીવનમાં ખૂબ વીત્યું હોવા છતાં આછું મરકતા હોઠ પર હંમેશાં વાંસળીના સૂર જેવું સ્મિત, ચહેરા પર પ્રસન્નતા અને અચરજનું ઓજસ – {{Poem2Close}} | માધવ રામાનુજ કહેતાં જ તેઓ જાણે આંખ સામે દેખાય – ઘઉંવર્ણો ઘાટીલો ચહેરો, અડધી બાંયનો ખાદીનો ઝભ્ભો, પાયજામો, સાદા ચંપલ; રૂપેરી જેવા સફેદ વાળ, સાદી-પાતળી ફ્રેમનાં ચશ્માંના કાચ પાછળ જાણે ગોકુળ-ગોરસ-ક્હાનને શોધ્યા કરતી – અદીઠને જાણે તાક્યા કરતી ગભીર-પ્રશાંત આંખો. જીવનમાં ખૂબ વીત્યું હોવા છતાં આછું મરકતા હોઠ પર હંમેશાં વાંસળીના સૂર જેવું સ્મિત, ચહેરા પર પ્રસન્નતા અને અચરજનું ઓજસ – {{Poem2Close}} | ||
<poem> | <poem> | ||
{{Space}} આમ અમસ્તા બેઠા હો ત્યાં – | <b>{{Space}} આમ અમસ્તા બેઠા હો ત્યાં – | ||
{{Space}} અનહદ આરત કોણ જગાવે!’ | {{Space}} અનહદ આરત કોણ જગાવે!’</b> | ||
</poem> | </poem> | ||
{{Poem2Open}} | {{Poem2Open}} | ||
| Line 42: | Line 42: | ||
કૃષ્ણવિષયક મધમીઠાં ગીતો સિવાય પણ એમનાં કેટલાંક કાવ્યો લોકહૈયે વસી ગયાં છે. માધવની ઓળખ સમાં કેટલાંક કાવ્યોની થોડી પંક્તિઓ જોઈએ – {{Poem2Close}} | કૃષ્ણવિષયક મધમીઠાં ગીતો સિવાય પણ એમનાં કેટલાંક કાવ્યો લોકહૈયે વસી ગયાં છે. માધવની ઓળખ સમાં કેટલાંક કાવ્યોની થોડી પંક્તિઓ જોઈએ – {{Poem2Close}} | ||
<poem> | <poem> | ||
હળવા તે હાથે ઉપાડજો રે અમે કોમળ કોમળ, | <b>હળવા તે હાથે ઉપાડજો રે અમે કોમળ કોમળ, | ||
સાથરે ફૂલડાં ઢાળજો રે અમે કોમળ કોમળ... | સાથરે ફૂલડાં ઢાળજો રે અમે કોમળ કોમળ... | ||
* | * | ||
| Line 56: | Line 56: | ||
ડૂંડે બેઠા છે રૂડા દાણા પટલાણી, | ડૂંડે બેઠા છે રૂડા દાણા પટલાણી, | ||
{{Space}} {{Space}} ઑણ દીકરીનાં કરી દઈં આણાં... | {{Space}} {{Space}} ઑણ દીકરીનાં કરી દઈં આણાં... | ||
</poem> | </poem></b> | ||
{{Poem2Open}} | {{Poem2Open}} | ||
સૉનેટ-ગઝલનો એનો સફળ પ્રયોગ – {{Poem2Close}} | સૉનેટ-ગઝલનો એનો સફળ પ્રયોગ – {{Poem2Close}} | ||
| Line 91: | Line 91: | ||
આ કવિતામાં માત્રામેળ છંદોમાંનું લયસૌંદર્ય પણ રાવજી જેવું ધ્યાનાર્હ છે. માધવે ગીત ઉપરાંત ગઝલ, સૉનેટ, મુક્તક, અછાંદસમાં પણ કામ કર્યું છે. ઘર, વતન, શેરી, શૈશવ, ખેતર, સીમ, વૃક્ષો, નદી – આદિનાં આહ્લાદક સ્મરણ-ચિત્રો એમનાં સૉનેટોમાં કાવ્યાત્મક પરિમાણ સાથે ઉઘાડ પામ્યાં છે – {{Poem2Close}} | આ કવિતામાં માત્રામેળ છંદોમાંનું લયસૌંદર્ય પણ રાવજી જેવું ધ્યાનાર્હ છે. માધવે ગીત ઉપરાંત ગઝલ, સૉનેટ, મુક્તક, અછાંદસમાં પણ કામ કર્યું છે. ઘર, વતન, શેરી, શૈશવ, ખેતર, સીમ, વૃક્ષો, નદી – આદિનાં આહ્લાદક સ્મરણ-ચિત્રો એમનાં સૉનેટોમાં કાવ્યાત્મક પરિમાણ સાથે ઉઘાડ પામ્યાં છે – {{Poem2Close}} | ||
<poem> | <poem> | ||
‘બધાં જેવું મારે પણ ઘર હતું... આંગણ મહીં | <b>‘બધાં જેવું મારે પણ ઘર હતું... આંગણ મહીં | ||
પરોઢે આવીને કલરવ જતો પાડી પગલાં. | પરોઢે આવીને કલરવ જતો પાડી પગલાં. | ||
ગમાણે બાંધેલી ખણકી ઊઠતી સાંકળ અને | ગમાણે બાંધેલી ખણકી ઊઠતી સાંકળ અને | ||
ઉલાળેલા શિંગે થનથન થતી સીમ, ઉંબરે.’ | ઉલાળેલા શિંગે થનથન થતી સીમ, ઉંબરે.’</b> | ||
</poem> | </poem> | ||
{{Poem2Open}} | {{Poem2Open}} | ||
| Line 100: | Line 100: | ||
{{Poem2Close}} | {{Poem2Close}} | ||
<poem> | <poem> | ||
‘ઘરે આવો પાછા, સમજણ લઈને સફરની.’ | <b>‘ઘરે આવો પાછા, સમજણ લઈને સફરની.’</b> | ||
</poem> | </poem> | ||
{{Poem2Open}} | {{Poem2Open}} | ||
આ કવિમાં અલગ અલગ સંદર્ભે પામવું હજી બાકી છે તેવા ઘરની શોધ સતત ચાલતી રહી છે. આ કવિ-ચિત્રકાર પીંછીથી દોરી ન શકાય તેવાં ચિત્રો શબ્દ થકી, લય થકી, કાવ્ય-ધબકાર થકી ચીતરે છે! જેમ કે – {{Poem2Close}} | આ કવિમાં અલગ અલગ સંદર્ભે પામવું હજી બાકી છે તેવા ઘરની શોધ સતત ચાલતી રહી છે. આ કવિ-ચિત્રકાર પીંછીથી દોરી ન શકાય તેવાં ચિત્રો શબ્દ થકી, લય થકી, કાવ્ય-ધબકાર થકી ચીતરે છે! જેમ કે – {{Poem2Close}} | ||
<poem> | <poem> | ||
ભીંત્યું ચીતરી ને એમાં પૂર્યા ઉજાગરાના | <b>ભીંત્યું ચીતરી ને એમાં પૂર્યા ઉજાગરાના | ||
{{Space}}{{Space}} સોનેરી રૂપેરી રંગ, | {{Space}}{{Space}} સોનેરી રૂપેરી રંગ, | ||
પાણિયારું ચીતર્યું ને બેડાંમાં છલકાવ્યો | પાણિયારું ચીતર્યું ને બેડાંમાં છલકાવ્યો | ||
| Line 111: | Line 111: | ||
તોરણમાં લીલછોયા ટહુકાના સૂર અને | તોરણમાં લીલછોયા ટહુકાના સૂર અને | ||
{{Space}} હાલરડે આળેખ્યાં પારણાં! | {{Space}} હાલરડે આળેખ્યાં પારણાં! | ||
{{Space}} — પછી પગલાંમાં ચીતર્યાં સંભારણાં... | {{Space}} — પછી પગલાંમાં ચીતર્યાં સંભારણાં...</b> | ||
</poem> | </poem> | ||
{{Poem2Open}} | {{Poem2Open}} | ||
આ કોમળ કોમળ કવિ ધરતીની ભીતર પણ જોઈ શકે છે, અનુભવી શકે છે મૂળને વિસ્તરતું! – {{Poem2Close}} | આ કોમળ કોમળ કવિ ધરતીની ભીતર પણ જોઈ શકે છે, અનુભવી શકે છે મૂળને વિસ્તરતું! – {{Poem2Close}} | ||
<poem> | <poem> | ||
મૂળ તો ભીનું ભીનું ખસે | <b>મૂળ તો ભીનું ભીનું ખસે | ||
{{Space}} પાણી પવન અને મન જેવું | {{Space}} પાણી પવન અને મન જેવું | ||
{{Space}}{{Space}} એ ધસમસ ના ધસે... | {{Space}}{{Space}} એ ધસમસ ના ધસે...</b> | ||
</poem> | </poem> | ||
{{Poem2Open}} | {{Poem2Open}} | ||
આ કવિએ ટીમણટાણે ચાસમાં તરવરતી માટીની તાજી ગંધ માણી છે ને વાડે વળગેલા વેલાની સૂકી સીંગોના ખખડાટને સાંભળ્યો છે... ઝૂકીને નજર માંડતું ઝાકળિયું નીરખ્યું છે. જરા ઢંઢોળતાં જ ટમટમી જતું નભનું મૌન જોયું છે. આ કવિના કાન ફૂલને ખીલતું સાંભળી શકે છે ને સુવાસના પગરવના સંગીતનેય સૂણી શકે છે. આ કવિ એક જ ઝબકારે અનંતનેય આરપાર ભાળે છે. આ કવિને ‘શબ્દ’માં અને ‘શબદ’માં ‘ખબરાં’ પડી છે. – {{Poem2Close}} | આ કવિએ ટીમણટાણે ચાસમાં તરવરતી માટીની તાજી ગંધ માણી છે ને વાડે વળગેલા વેલાની સૂકી સીંગોના ખખડાટને સાંભળ્યો છે... ઝૂકીને નજર માંડતું ઝાકળિયું નીરખ્યું છે. જરા ઢંઢોળતાં જ ટમટમી જતું નભનું મૌન જોયું છે. આ કવિના કાન ફૂલને ખીલતું સાંભળી શકે છે ને સુવાસના પગરવના સંગીતનેય સૂણી શકે છે. આ કવિ એક જ ઝબકારે અનંતનેય આરપાર ભાળે છે. આ કવિને ‘શબ્દ’માં અને ‘શબદ’માં ‘ખબરાં’ પડી છે. – {{Poem2Close}} | ||
<poem> | <poem> | ||
શબદમેં જીનકું ખબરાં પડીં | <b>શબદમેં જીનકું ખબરાં પડીં | ||
{{Space}} ક્યા પાટી ક્યા પેન અરે! | {{Space}} ક્યા પાટી ક્યા પેન અરે! | ||
ક્યા ઘૂંટે બારાખડી — | ક્યા ઘૂંટે બારાખડી — | ||
{{Space}} શબદમેં જીનકું ખબરાં પડી... | {{Space}} શબદમેં જીનકું ખબરાં પડી...</b> | ||
</poem> | </poem> | ||
{{Poem2Open}} | {{Poem2Open}} | ||
આ કવિનાં પાંદડાંને તો ખરવાનુંયે મન થાય છે! – અને તેય ખીલી ઊઠવા જેવા જ ઉમળકાથી! – ‘ખીલવું’ અને ‘ખરવું’ – બેયમાં કવિના ચહેરા પર એકસરખું મધુર સ્મિત! — {{Poem2Close}} | આ કવિનાં પાંદડાંને તો ખરવાનુંયે મન થાય છે! – અને તેય ખીલી ઊઠવા જેવા જ ઉમળકાથી! – ‘ખીલવું’ અને ‘ખરવું’ – બેયમાં કવિના ચહેરા પર એકસરખું મધુર સ્મિત! — {{Poem2Close}} | ||
<poem> | <poem> | ||
પાંદડાના મનમાં તો એવુંયે થાય છે કે | <b>પાંદડાના મનમાં તો એવુંયે થાય છે કે | ||
{{Space}} {{Space}} પીંછાની જેમ ખરી પડીએ, | {{Space}} {{Space}} પીંછાની જેમ ખરી પડીએ, | ||
લહેરાતાં લહેરાતાં ઊતરીએ નીચે ને | લહેરાતાં લહેરાતાં ઊતરીએ નીચે ને | ||
{{Space}} {{Space}} ધરતીને ધીમેથી અડીએ... | {{Space}} {{Space}} ધરતીને ધીમેથી અડીએ...</b> | ||
</poem> | </poem> | ||
{{Poem2Open}} | {{Poem2Open}} | ||
‘કેટલું વીત્યું હશે...’ કાવ્યમાં માધવ કહે છે – {{Poem2Close}} | ‘કેટલું વીત્યું હશે...’ કાવ્યમાં માધવ કહે છે – {{Poem2Close}} | ||
<poem> | <poem> | ||
વસ્ત્ર-આભૂષણ ત્યજી, વલ્કલ સજી | <b>વસ્ત્ર-આભૂષણ ત્યજી, વલ્કલ સજી | ||
વનની વિકટ વાટે વળ્યા | વનની વિકટ વાટે વળ્યા | ||
ત્યારે ફરકતું સ્મિત મુખ પર | ત્યારે ફરકતું સ્મિત મુખ પર | ||
| Line 146: | Line 146: | ||
તો કશું છોડી નીકળતાં | તો કશું છોડી નીકળતાં | ||
જે થવાનું દુઃખ | જે થવાનું દુઃખ | ||
એને આવરણ એનું જ દઈએ... | એને આવરણ એનું જ દઈએ...</b> | ||
</poem> | </poem> | ||
{{Poem2Open}} | {{Poem2Open}} | ||
માધવ પર પણ ઘણું ઘણું વીત્યું છે ને છતાં વાંસળીના સૂર સમું મધુર સ્મિત એમના હોઠ પર ફરફરતું રહ્યું છે. {{Poem2Close}} | માધવ પર પણ ઘણું ઘણું વીત્યું છે ને છતાં વાંસળીના સૂર સમું મધુર સ્મિત એમના હોઠ પર ફરફરતું રહ્યું છે. {{Poem2Close}} | ||
{{Right| તા. ૧૭-૦૬-૨૦૨૨{{space}}– યોગેશ જોષી}} | {{Right| તા. ૧૭-૦૬-૨૦૨૨{{space}}– યોગેશ જોષી}} | ||