26,604
edits
સમગ્ર અરધી સદીની વાચનયાત્રા/સિતાંશુ યશશ્ચંદ્ર/વખાર —: Difference between revisions
સમગ્ર અરધી સદીની વાચનયાત્રા/સિતાંશુ યશશ્ચંદ્ર/વખાર — (view source)
Revision as of 11:40, 29 September 2022
, 11:40, 29 September 2022no edit summary
(Created page with "{{Poem2Open}} {{space}} {{center|૧. ફરિયાદ}} સાયેબ, કોઈકેઆએકવખારઊભીકરીદીધીછે અમારારહે...") |
KhyatiJoshi (talk | contribs) No edit summary |
||
| Line 1: | Line 1: | ||
{{Poem2Open}} | {{Poem2Open}} | ||
સાયેબ, | <center>'''૧. ફરિયાદ'''</center> | ||
સાયેબ, કોઈકે આ એક વખાર ઊભી કરી દીધી છે | |||
અમારા રહેણાક મહોલ્લામાં જ, રાતોરાત; | |||
—ના, ના; | આપ કંઈક કરો, કાયદેસરનું. | ||
અગવડ? | —ના, ના; આ તો એક અરજ છે અમારી, સાયેબ. | ||
હક? | અગવડ? અગવડનું તો પૂછતા જ ના! | ||
હક? પૂછવાનો હક, આપનો? છે જ તો, મોટા સા’બ, | |||
છે જ તો આપનો પૂરેપૂરો. એવો મતલબ | |||
નો’તો કે’વાનો જરીકે, સાયેબ. | |||
આ તો કે’વાની રીત અમારી અભણ લોકની, મે’રબાન. | |||
મતલબ કે આ વખારે અગવડો બઉ વધારી મૂકી છે અમારી, સાયેબ. | |||
તે વનાં આપને તકલીફ આપવા આવીએ અમો? | |||
મુશ્કેલીઓ ટૂંકમાં કહેવી હોય, નાંમદાર, તો એ જ | |||
કે અમારાથી તો રાતે ઊઘાતું નથી, મે’રબાન, | |||
લ્યો, | ને દા’ડે જગાતું નથી. | ||
લ્યો, આટલું કયું એમાં આપ તો બધું પલકમાં પામી જાઓ એવા છો, સાયેબ. | |||
આપનાં તો વખાંણ કરીએ એટલાં ઓછાં છે, નાંમદાર. | |||
પણ આ વખારનું કંઈ કરો, કાયદેસર, તો મે’રબાની. | |||
વાયર? | <center>'''૨. મુલાકાત'''</center> | ||
આ અમારાં ઘરાં સાયેબ, જે ગણો તે. | |||
વાયર? ના સાયેબ! હોય? વીજચોરીના વાયર નથી, સાયેબ. | |||
હેં? ના-ના, | લટકે છે ખરા, પણ એ તો જીઈબીવારાઓએ ઐસે જ નોંખી આલ્યા’તા, સા’બ, | ||
બે સાલ પહેલોં. ત્યારના એમનેમ છે, સા’બ. | |||
ના-ના, | હેં? ના-ના, ઇયાદ કેમ નથી? ઇયાદ છે: ચૂંટણી પેલોં આપે જ | ||
નખાઈ આલ્યા’તા; ઇયાદ છે, નાંમદાર. | |||
ના-ના, કંઈ નઈં એ તો, કોય ક્યાં કંઈ બોલ્યું છે અંઈ? એ તો અમથી. | |||
એ તો પેલી લખમી. એ તો એનો કિસોર. | |||
કિસોરનું એ કે કિસોર ચોંટી જ્યો’તો ગઈ સાલ બાપડો, વરસ થયંુ, આ થોંભલે. | |||
એમોં બોલી ક ઇયાદ છે મારો કિસોર.—ના. | |||
વળતર. | કંઈ મલ્યું તો નથી સુધરઈ કે જીઈબી કે કોઈ કેતોં કોઈ કને.—નઈં લખમી? | ||
આપ અપાવસો?—સોંભળ, ’લી લખમી, સાયેબ નાંમદાર જાતે અલાવસે તને | |||
હા, | વળતર. સરકાર કને, સમજી? ઓમની આય. પજે લાગ, સાયેબ મે’રબાનકો. | ||
ગતી રઈ એ તો. ગમાર લોકાં અમારાં. મનમાં ના લાવતા. પધારો. આગળ પધારો. | |||
હા, એ જ વખાર. | |||
પીપળા પાછળ દેખાય છે, એ જ. છે ને તોતિંગ, સાયેબ? | |||
<center>'''૩. વખારમાં નજર'''</center> | |||
આપ સે’જ મોડા પધાર્યા એટલે પીપળા તળે વધારે અંધારિયું જણાતું હસે, નામદાર, | |||
પણ આ જગોએ તો બપોરેય તડકો પોં’ચતો નથી. | |||
લાઇનો તો એ લોકાએ છ-છ નંખાઈ છે: તૈણ જમણે, તૈણ ડાબે. | |||
ને બીજી બે રિજવમાં પાછળ, તે વધારાની. | |||
કરંટ તો, સાયેબ, ધમધમાટ જાય છે આઠે-આઠમાં થતોકને મોંય, પાવરની | |||
કોઈ ખોટ નથી વખારવારાને, પણ દૈ જાણે કેમ | |||
અલ્યા, | લાઇટ નથી ચલાવતા એકે આમ આડે દા’ડે. | ||
કો’ક રાતે ઓંખો ઓંધળી કરી મૂકે લાઇટો જ લાઇટો સળગાઈને, | |||
બાકી ચાહી કરીને આવું રાખે છે, અંધારિયું-અંધારિયું. | |||
અલ્યા, બૅટરી લાય તો મારી, બીયેસેફવારી, ઓયડીમોંથી. | |||
હાં સા’બ, બીયેસેફમેં થા, પૂરે દસ સાલ થા, જનાબ, | |||
કછ બોડર પે થા; લાય ’લા, આ તબકી હૈ, મારી બેટી, | |||
ચોમડું ચીરી નાખે અંધારાનું ગમે તેવાનું, તેજ મિજાજની. | |||
હવડે દેખાડું, સા’બ. | |||
બૅટરી હમારી, ઓંખો આપકી, ખિડકી વખારકી. અલ્યા, જો તો, એકાદ | |||
બારી તો ઢીલી નીકળસે, ધકેલી જો, ડાબે | |||
નહીં તો જમણે, પાછળ નહીં તો | |||
આગળ. | આગળ. | ||
દેખા, સા’બ? | </center>'''૪. ...પણ વખારમાં નોકરી?'''</center> | ||
દેખા, સા’બ? યે દેખો... ઔર યે... દેખાયા બરોબર? | |||
યે તો સા’બ, કુછ ભી નહીં હૈ, યે ખડકીવાલા નજારા. | |||
મામલો તો મે’નગેટ ખૂલેને, તૈંયે નજરે ચઢે. | |||
હા સા’બ, યે સા’બ, વખાર કા મે’નગેટ | |||
હૈ ને બુલંદ દરવાજા, સા’બ?... ના-ના, સાહેબ, ના, ગુજરાતી છું, મુસલમાન નથી. | |||
કંપલેટ ગુજરાતી. આ તો... એમ જ, સાયેબ, બીયેસેફવારી ટેવ, એવું બોલવાની. | |||
આપ તો પલકમાં પામી જાઓ એવા મે’રબાન છો, માઈબાપ. | |||
આ મે’નગેટ તો નાંમદાર, દેખનાર દેખતો રહી જાય એવો છે, અજવાળામાં. | |||
ત્યોં, | આ જુઓ ટોરચે-ટોરચે, આ ચચ્ચાર ઇન્ચના ચાપડા, લોખંડી, સર; ને પણે, | ||
ત્યોં, વખારની ભીંતોમોં, નીચે, આ ડાબે ને આ જમણે, જોયાં.? જડી દીધાં છે | |||
બે કડાં, | |||
ને આ સીધમાં ઉપર બીજોં, બે ચણતરમાં જ જડી લીધોં છે, નાંમદાર. ને એમોં | |||
કડેથી કડે લોઢાના આ ચાપડા અદબ ભીડીને, સરકાર, ને તૈણ તૈણ તો | |||
તાળાં, સાયેબ, | તાળાં, સાયેબ, | ||
બે નીચેના કડે ડાબા-જમણી ને તીજું, દેખો આ, વચ્ચે દૈત જેવું બે ચાપડાનું ભેગું. | |||
દૈ જાણે કોણ છે માલિક આ વખારનો, સાયેબ, ને એવંુ તે સંુ છે આ તાળાકૂંચીમોં? | |||
એનાં માણહાં ઐડધી રાતે તૈણે તાળાં ખોલે ને ચાપડા પછાડે ને દરવાજા | |||
ધકેલે, ત્યારે, સાયેબ, | ધકેલે, ત્યારે, સાયેબ, મ્હોલ્લાનાં છોકરાં ઝબકીને રોવે ચઢે છે, સાયેબ, | ||
ને બીજે દા’ડે અમારે નોકરી તો ખરી જ. ઓંખો ફાડીને જાગવું પડે. | |||
નોકરી? | નોકરી? છે જ તો. નોકરી તો ખરી જ ને, નાંમદાર. | ||
હા, | હા, એ ખરું, નાંમદાર. નોકરી મલી રે’ છે અમોને આપના રાજમોં, નાંમદાર. | ||
બેકારી? | બેકારી? બેકારીમાં તો બસ આ પાહેંની સ્હકારી તૂટી એમોં અમારા | ||
છ જણની નોકરી ગઈ, નાંમદાર. | |||
ના-ના, | ના-ના, છયે બાપડા કારકુન-પટાવાળામાં હતા, સરકાર, એમોંનું | ||
એકે જેલમાં નથી, માલિક. જે ચાર સાહેબો જેલમાં જયેલા એ ચારે ય પાછા | |||
જામીન પર છૂટ્યા છે, સાયેબ, ને લેરિયાં કરે છે, ત્યોં બહુમાળીમોં. | |||
અમને સો વોંધો હોય, સાયેબ? છો કરતા બાપડા પોતાને બંગલે. | |||
પણ અમારા આ છયેનું તો આયી બન્યું ને, નાંમદાર? | |||
હેં? ખરેખરામાં? | હેં? ખરેખરામાં? ના હોય આજના જમાનામાં, નાંમદાર! અલ્યા ભટ, રાઠવા, | ||
કોકિલાબૂન, | કોકિલાબૂન, | ||
છયે ઝટ નામ-ઠેકાણાં લખાવો આપડા સાયેબને, છયેને સાયેબ જાતે | |||
નોકરી અલાવસે. અલી ઝટ કર, કોકી, લખમી ચાંલ્લો કરવા ન તુ ક્યાં... | |||
ક્યોં, સાહેબ? | ક્યોં, સાહેબ? ક્યોં નવી નોકરી, નાંમદાર? | ||
વખારમોં? | વખારમોં? | ||
આવી આ હામેની વખારમોં નોકરી, નાંમદાર? | |||
<center>૫. સાહેબવારી સુખસોન્તી (પણ વખાર એમનેમ)</center> | |||
વોંધો સો હોય, મોટા સા’બ? વોંધાનો સવાલ જ નથી, સરકાર. | |||
મોટી મે’રબાની આપની આ તો. આ તો હોંભળતાંવેંત સે’જ ઓંચકો જરીક ખઈ જયા અમો, નાંમદાર. | |||
એટલે એમ કે ઓંચકો તો સો, પણ એમ કે આપ નાંમદાર | |||
વાહ! વાહ-વાહ! | નોકરી આ ભટ-રાઠવાને આ વખારમાં કઈ રીત્યે...? | ||
અલ્યાઓ, | વાહ! વાહ-વાહ! આનું નોંમ વહીવટ, નાંમદાર; આનું નોંમ કડપ! | ||
અલ્યાઓ, સોંભળ્યુ સૌએ: સાયેબ જાતે પેલા વખારવારાઓને રોકડું પરખાવસે | |||
કે વખાર રાખવી હોય તો આ છયે છને અંદર નોકરીએ રાખવા પડસે ને એયે | |||
આપને? | પૂરા કાયદેસરના પગારે. વાહ! આનું નોંમ રાજ ને આનું નોંમ સુખસોન્તી. | ||
પડવાનાસ્તો, | આપને? આપનેયે ખરીસ્તો, સાયેબ; સુખસોન્તી આપને પેલી. | ||
પડવાનાસ્તો, આખા મ્હોલ્લાના મત આ ઇલેકસનમાં ખરી જગોએ જ પડવાના, | |||
નાંમદાર. | નાંમદાર. | ||
સાયેબ-સાયેબ! ઓમ, પણ, | સાયેબ-સાયેબ! ઓમ, પણ, આપ ઓમ ઊધી બાજુ ક્યોં ચાલ્યા? પૂરી? | ||
આપની મુલાકાત પૂરી? બીજે પોંચવાનું છે? સાયેબ? | |||
’લ્યા, | ’લ્યા, સાયેબ બોલ્યા ક? | ||
મેમણવાડ ને મિસનવારા લત્તામોંયે વખારોનો આવો જ મામલો થયો છે. | |||
’લ્યા, | ’લ્યા, બે’રો છઅ્? | ||
તો સારું, સરકાર, ત્યોંનું જુઓ. | |||
પણ, સાયેબ, સાયેબ, | પણ, સાયેબ, સાયેબ, આ હોંમી વખારનું કંઈ નંઈ? | ||
<center>૬. એક સજેસન (રૂબરૂ કચેરીમાં)</center> | |||
ના સાહેબસ્રી, કોઈ નવી લપ લઈને નથી આયા, નાંમદાર; એ જ રજૂઆત છે, | |||
વખારવારી. | વખારવારી. | ||
આપ તૈણ માસ પેલાં જ્યાં પધારેલા એ જ મ્હોલ્લાની. હા એ જ વખાર, મોટાસા’બ, | |||
ચાપડાવારી. | ચાપડાવારી. | ||
એનું, નાંમદારસ્રી, | એનું, નાંમદારસ્રી, એટલું જ છે કે એ હજુ ત્યોંની ત્યોં જ છે, | ||
ને, નામદારસ્રી, | ને, નામદારસ્રી, ત્રાસ બહુ વધી જ્યો છે ને વેઠાતો નથી તેમાં આયા છીએ. | ||
અમોને આ પોંચને અંદર આવ્વા દીધા છે, મોટા સા’બ, આપની રૂબરૂ; | |||
ને બીજા બધાય આપને અરજીએ આયા છે, બાર ઓસરીમાં સોન્તીથી | |||
ઊભા છે, ચુપચાપ. | |||
ટૂંકમાં જ નાંમદાર, ટૂંકમાં જ. ટૂંકમાં એ કે | |||
રે’ણાક જગો છે, મંદવાડ ફેલાય છે, ચાર મૈણાં આ છેલ્લા એક માસમાં થઈ જ્યાં, | |||
મે’રબાન. | મે’રબાન. કંઈક મે’રબાની કરો; દૈ જાણે સુંનું સું ભરે છે વખારમાં? | ||
ઘૈડા નો’તા, નાંમદાર, એકે મૈયત ઘૈડી નો’તી; | |||
જુવાનજોધ ફાટી પડ્યા બે, ને બે તો બચ્ચાં હતાં; આ ડોહાનો તો | |||
એકનો એક પાછો થયો, વી-એકવીનો, કોને કૈયે? | |||
છાપાવારાને? | છાપાવારાને? | ||
આપ નાંમદારને ધમકી આપનારા અમે કોણ, સાયેબ? | |||
પણ છાપાવારા પાછર પડે છે, તો પણ અમો તો મોં ખોલતા નથી, નાંમદારસ્રી. | |||
આ એક આપની આગર બોલવાનું ઠેકાણંુ રાખ્યું છે તે રવા દેજો, માઈબાપ. | |||
તે, સાયેબ, | તે, સાયેબ, આ વખારમાંથી થોડીક ચીજો ડિછપોજ ના કરી દેવાય? | ||
બીયેસેફમાં હોંભળેલો સાયેબ, ડિછપોજ ને ડિછપોજલ. | |||
બોડર પારથી દોંણચોરીમાં જે આવે ને પકડાય તેની બાબત. | |||
ના-ના, | ના-ના, મોટા સા’બ, વખારમાં ક્યાં બોડર પારની વાત આયી? | ||
મારો એ મતલબ નો’તો. ઓમોં તો બધુ અઈંનું જ લાગે છે. | |||
પણ, સરકાર, | પણ, સરકાર, ગૂણોની ગૂણો આજ કેટલાય ટેમથી ત્યોંની ત્યોં જ છે, | ||
ને નરી ગંધાય છે, નાંમદાર; જીવાત-જીવાત થઈ ગઈ છે, માઈબાપ, ને | |||
નેકરી નેકરીને ઘરાંમાં ભરાય છે અમારાં ને ચટકે છે ને ચોમડીમાં પેહી જાય છે, | |||
નાંમદાર. | નાંમદાર. | ||
વખાર આખીમાં સું સંુ છે એ અમોને બાર રયે કેમનું કળાય, સાયેબ? | |||
અમારાં તો છૈયાં ને ભાંડુ આમ ટપોટપ મરી જ્યાં એટલી જ અમારી જાણ. | |||
હવે, માઈબાપ, | હવે, માઈબાપ, વેઠાતું નથી. | ||
સડ્યું સાચવે ને જીવતું મારે, એવી તે કેવી વખાર | |||
આ આપની, નાંમદાર? | |||
( | <center>૭. ના હોય, નાંમદાર!</center> | ||
(સાહેબ ફરી મહોલ્લાની મુલાકાતે)ના ના, ના હોય, સાયેબ, એવું તો ના હોય! સત્તાવાર રીત્યે | |||
આ અમારો આખો રે’ણાક વસ્તાર આજથી વખારનો એક ભાગ હોવાનું | |||
હુકમનામંુ બજવાનું છે? | |||
હતો જ? અગાઉથી હતો જ? ક્યારથી સાયેબ? પે’લેથી એટલે પે’લેથી જ, | |||
સાયેબ? | સાયેબ? | ||
પણ, સરકાર, | પણ, સરકાર, પે’લેથી આ વખાર હતી જ ક્યાં અહીંયા? | ||
વસ્તી? | વસ્તી? વસ્તી તો હતીસ્તો, મારા દાદાના વખતથી, કમસેકમ. | ||
મારો તો જલમ જ આ ખોયડામાં, નાંમદાર; ઊછર્યાંયે અંઈ, આ બધાં. | |||
વસ્તી તો પાછળથી કેવાઈ? અસલ, મૂળ, જૂનું | |||
સત્તાવાર નોમ સરકારી દફતરે વખાર જ હતું, નાંમદાર? | |||
મેમણવાડે ને બધેય એવું જ છે, સાયેબ? | |||
ક્યાંય વસ્તી નંઈ, ને બધે વખાર? | |||
મૂળે વખારમાં જ વસ્તી થઈ? | |||
વખાર એ જ વસ્તી? વસ્તી એ જ વખાર? | |||
ના ના, નાંમદાર, ના.... | |||
એવું તે હોય, સાયેબ, એવું તે હોય? | |||
<center>૮. ઉકેલ<center> | |||
ફરિયાદ, નાંમદાર? | આવો આવો સાયેબ, પધારો નાંમદાર, આપ આમ ક્યોંથી અમારે ત્યોં? | ||
ફરિયાદ, નાંમદાર? અમારા વસ્તીવારાઓની હાંમે? વખારવારાની? ફોજદારી? | |||
હોય એ તો સાયેબ, ફરિયાદો તો હોય, દીવાની ને ડાહી, એમાં આપે દોડવાનું? | |||
આપ કચેરીએ બેસી ફરિયાદો સોંભળવા જોગ છો, અમો બધા કચેરીએ આવી | |||
આપે, નાંમદાર, | ફરિયાદ કરવા જોગ છીએ. સઉયે. વસવાટવારા ને વખારવારાયે. | ||
આપે, નાંમદાર, સોંભળી લેવાની, બઉ બઉ તો બંગલે બોલાવીને. | |||
ના ના, નાંમદાર, અમે કરીએ ગુનો? ને તેયે પાસામોં આવે એવો? | |||
પોંચ- | અમે તો, સાયેબ, આપ ગણતરી મોંડો તો આખી વસતીના હજારેક કુટુંબ, | ||
પોંચ-છ હજાર જણ, એકેકુ બબેવાર વોટ આલે તો દસ-બારે ઓંકડો પોંચે, | |||
તો, નાંમદાર, | પોંચ સાલમાં એક વાર, ને હવે તો દૈ જાણે બે વાર, તૈણ વારે પેલંુ થાય, | ||
તો, નાંમદાર, ઓંકડો છત્રી હજારે પોંચે. | |||
હવે આપ જ કો, જાણતલ છો, છત્રી હજાર તે કંઈ ગુનો કરે? | |||
ના કરેને, નાંમદાર? વાહ, આપ છો જ સાગરપેટા ને સમજુ, | |||
અમે તો તમારાં છોરુ, માઈબાપ; આપ કંઈ કમાવતર થાવ, ઓણ સાલ? | |||
ને વખારનું તો આખું કોકડંુ જ ઊકલી ગયું, સાયેબ. ખોલી નાંખી, અમીં તો. | |||
અડધીક વસ્તી જ અમારી વખાર ખોલીને ત્યોં રે’વા ચાલી ગઈ, નાંમદાર. | |||
ચીજવસ્તુઓ, નામદાર? | આમે અમારા રે’ણાક વસ્તારમાં ભીડ બહુ થઈ જઈ’તી, હવડોંની. | ||
ચીજવસ્તુઓ, નામદાર? સેની ચીજવસ્તુઓ? | |||
ચીજોમાં ને વસ્તુઓમાં, સાયેબ, થોડીક તો એક્ષપોટ કરી નાખી, પસંદગીની, | |||
બીજી થોડીક, મીં કયું’તુંને, એમ ડિછપોજ કરી નાખી, ને નાંમદાર, | |||
સું કઉં આપને | |||
બાકીની બધીય ચીજો ને વસતુઓ, નાંમદાર, | |||
અમે વસતીવારા જ બધા, | |||
બધી કંઈ ને કંઈ રીતે, દા’ડાજોગી થોડીક દા’ડે | |||
તે રાતે થોડીક રાતજોગી, થોડીક ઘૈડાં | |||
તો થોડીક છોરાં, થોડીક બૈરાં | |||
ને બાકીની અમો ભાયડાભાયડા, નાંમદાર, | |||
એ ય ને લે’રથી વાપરીયે છીયે, સાયેબ, વસતુઓ ને ચીજો, વખારવારી. | |||
ચીજોયે કેટલીક ઊચા માયલી હતી, વખારમાં, સરકાર; સડેલી | |||
ને ગંધાતી યે નો’તી એવુ નંઈ, તેવી-તેવડી નોંખી દીધી ખાડા-ખાબડા પુરાણ ખાતે, | |||
બાકીની વપરાસ ખાતે લઈ લીધી, મે’રબાન. | |||
પેલા નોનકાને કોંડે ઘડિયાળ જોઈ, સાયેબ? | |||
સાયેબ, | એલા ટેમ કે’ તો તારો, સરકારને. | ||
સાયેબ, ઘડિયાળ મલી તો ટેમ જોતાંય સીખી જ્યો છે સાલો ટેણી. | |||
ને પેલી છોડીએ ઘરેણોં ઘાલ્યાં છેને, એ એકેએક વખારમાંથી ઊડેથી | |||
આલો. લાય’લા, | કાઢેલું છે, હોં સાયેબ.—સોભે છે ને વાલામૂઈને નાકે-કાને, નાંમદાર? આસરવાદ | ||
આલો. લાય’લા, પેલી એક્ષપોટવારી અગરની ફુસફુસ લાય, કાચની, | |||
ને સાયેબને લગાય. લગાવો લગાવો, મારા સાયેબ, બગલમાં યે | |||
મઘમઘાટ. | મઘમઘાટ. | ||
નકર કેવી ગંધાતી’તી પે’લાં, આની આ જ વખાર, વગરવાપર્યી. | |||
ના, નાંમદાર, | ના, નાંમદાર, બીજી કોય રાવફરિયાદ નથી, હાલ તો. | ||
આપ હવે પધારવું હોય તો પધારો. | |||
વખારનો કોયડો તો જુઓને આ વસતીએ જ ઉકેલી નાખ્યો, નાંમદાર. | |||
{{Right|[‘પરબ’ માસિક: | {{Right|[‘પરબ’ માસિક: ઓક્ટોબર ૨૦૦૩]}} | ||
{{Poem2Close}} | {{Poem2Close}} | ||