અધીત : પર્વ : ૫ - કાવ્યવિચાર

અધીત : પર્વ : ૫ - કાવ્યવિચાર

સંપાદક:
ગુણવંત વ્યાસ
હૃષીકેશ રાવલ, દીપક પટેલ, સુનીલ જાદવ
અશોક ચૌધરી, અજયસિંહ ચૌહાણ, વર્ષા પ્રજાપતિ
બી. બી. વાઘેલા, કનુભાઈ વાળા

પ્રારંભિક

• ‘એકત્ર’નો ગ્રંથગુલાલ
• પ્રારંભિક
• પ્રમુખીય
• નિવેદન

અનુક્રમ

• ૧. ગુજરાતી, બંગાળી અને હિન્દી કવિતામાં રાધાસ્વરૂપ

⁠ચંદ્રકાન્ત મહેતા

• ૨. અનુગાંધીયુગીન ગુજરાતી કવિતામાં છાંદસ પ્રવૃત્તિ અને શિખરિણી

⁠ઉશનસ્

• 3. કાવ્યમાં શબ્દ

⁠યશવંત શુક્લ

• ૪. કાવ્યમાં અર્થ

⁠જયન્ત પાઠક

• ૫. કાવ્યમાં લય

⁠ભોળાભાઈ પટેલ

• ૬. કવિતા : વસ્તુ અને વ્યાકરણ

⁠જયન્ત પાઠક

• ૭. પ્રત્યાયન : પ્રક્રિયા અને પ્રશ્નો

⁠ધીરેન્દ્ર મહેતા

• ८. સંક્રમણ અને ગુજરાતી કવિતા

⁠શિરીષ પંચાલ

• ૯. પ્રત્યાયન અને ગુજરાતી કવિતા

⁠ઉશનસ્

• ૧૦. અદ્યતન ગુજરાતી કવિતા

⁠ચંદ્રકાન્ત શેઠ

• ૧૧. કાવ્યમાં ધ્વનિ

⁠નગીનદાસ પારેખ

• ૧૨. કાવ્યમાં રસ

⁠જયંત કોઠારી

• ૧૩. કાવ્યમાં ઔચિત્ય

⁠તપસ્વી નાન્દી

• ૧૪. ગુજરાતી દીર્ઘકવિતા - ૧૯૫૦ પછીની

⁠પ્રમોદકુમાર પટેલ

• ૧૫. દીર્ઘકાવ્ય : થોડું ટાંચણ

⁠ધીરુ પરીખ

• ૧૬. આપણા માત્રિક છન્દો

⁠ડૉ. ચિમનલાલ ત્રિવેદી

• ૧૭. ‘આખ્યાન'ના અધ્યાપનના કેટલાક પ્રશ્નો

⁠ડૉ. હસુ યાજ્ઞિક

• ૧૮. અનુ-આધુનિક નહીં, પરિષ્કૃત કવિતા

⁠અજિત ઠાકોર

• ૧૯. બારમાસીનું સાહિત્યસ્વરૂપ અને લોક્સાહિત્યમાં બારમાસી

⁠ડૉ. પ્રભાશંકર તેરૈયા

• ૨૦. મધ્યકાલીન કથામૂલક સાહિત્ય : રાસ-મૂલ્યાંકનનાં ધોરણો

⁠બળવંત જાની

• ૨૧. ગુજરાતી ગઝલ : રૂપવિધાન

⁠ડૉ. એસ. એસ. રાહી

• ૨૨. કાવ્ય — સર્જનથી અવબોધ સુધી

⁠ડૉ. હર્ષદ ત્રિવેદી ‘પ્રાસન્નેય'

• ૨૩. કવિતાનું ભાષાકર્મ

⁠ધીરુ પરીખ

• ૨૪. ગુજરાતી કવિતાની આસ્વાદપ્રવૃત્તિમાંથી ઊભા થતા પ્રશ્નો

⁠સતીશ વ્યાસ

• ૨૫. કાન્તનાં ખણ્ડકાવ્યો - તુલનાદૃષ્ટિએ

⁠વિજય શાસ્ત્રી

• ૨૬. ઇસ્લામી અને આપણું કાવ્યશાસ્ત્ર

⁠ચિનુ મોદી

• ૨૭. ગુજરાતી અછાંદસ કવિતા : બે તબક્કાઓ

⁠મણિલાલ હ. પટેલ

• ૨૮. ‘ટોળાં અવાજ ઘોંઘાટ'

⁠ચંદ્રકાન્ત ટોપીવાળા

• ૨૯. નિરંજન ભગત અને ગુલામ મોહમ્મદ શેખની કવિતા : આધુનિકતાના સંદર્ભે

⁠બિપિન આશર

• 30. પદ્યવાર્તા અને આખ્યાન

⁠નાથાલાલ ગોહિલ

• ૩૧. પ્રિયકાન્તની કવિતા

⁠દક્ષા વ્યાસ

• ૩૨. કાવ્યમાં ધ્વનિ

⁠વિજય પંડ્યા

• ૩૩. ઊઘડતી સદીનું સાહિત્ય : દિશાસંકેત ‘કવિતા'

⁠ડૉ. નૂતન જાની

• ૩૪. ગીત : સ્વરૂપ

⁠વિનોદ ગાંધી

• ૩૫. ગિનાન પરંપરાની વિશિષ્ટ રચનાઓ : નકલંકી ભજનો

⁠બળવંત જાની

• ૩૬. અનુગાંધીયુગની કવિતાનું પુનર્વાચન

⁠રાજેશ પંડ્યા

• ૩૭. કવિતા, કવિતાની ભાષા, છંદોલય : સ્વરૂપ અને કાર્ય

⁠મણિલાલ હ. પટેલ

• ૩૮. પ્લટો-એરિસ્ટોટલની કાવ્યવિચારણા

⁠ડૉ. ભરત સોલંકી

• ૩૯. જાપાનીઝ કાવ્યપ્રકારો અને ‘હાઈન્કા’

⁠ડૉ. કિશોરસિંહ સોલંકી

• ૪૦. પ્રેમાનંદની આખ્યાનકળા

⁠સંજય મકવાણા

• ૪૧. કવિતાની પદાવલી - એક પુનર્પાઠ

⁠ઉષા ઉપાધ્યાય

• ૪૨. ગુજરાતી કવિતા : ૧૯૯૧થી ૨૦૧૫

⁠દક્ષા વ્યાસ

• ૪૩. હાલરડાં : ગુજરાતી સાહિત્યનું સંસ્કારધન

⁠ડૉ. અરુણા ત્રિવેદી

• ૪૪. કવિતાનું શિક્ષણ

⁠પ્રવીણ દરજી

• ૪૫. કવિતાનો આસ્વાદ : છાંદસ કવિતા સંદર્ભે

⁠મણિલાલ હ. પટેલ

• ૪૬. ઊર્મિગીત : સ્વાયત્ત કાવ્યપ્રકાર

⁠ભગીરથ બ્રહ્મભટ્ટ

• ૪૭. કવિતાનું શિક્ષણ : ગઝલસ્વરૂપ

⁠શકીલ કાદરી

• ૪૮. ગુજરાતી અને હિન્દી ગઝલ : થોડી તુલના

⁠નીતિન વડગામા

• ૪૮. મનોજ ખંડેરિયાની ગઝલમાં પુરાકલ્પનનો વિનિયોગ

⁠ડૉ. ગિરજાશંકર એસ. જોષી

• ૫૦. સુંદરમ્‌નું સર્જનવિશ્વ

⁠સંજય મકવાણા

• ૫૧. ‘ઓખાહરણ'માં પ્રેમાનંદની આખ્યાનકલા

⁠ગિરીશ ચૌધરી

• ૫૨. બળવંતરાયની કવિતા

⁠ચંદ્રકાન્ત ટોપીવાળા

• ૫૩. આઝાદીનું આંદોલન અને ગુજરાતી કવિતા

⁠ગુણવંત વ્યાસ

• ૫૪. ગુજરાતી ગઝલ : વિકાસ અને મહત્ત્વના પડાવ

⁠સંજુ વાળા

• ૫૫. શૂન્ય પાલનપુરીનું ગઝલક્ષેત્રે પ્રદાન

⁠હૃષીકેશ રાવલ

• ૫૬. ટી. એસ. એલિયટનો કાવ્યવિચાર

⁠સુરેશ ગઢવી

• ૫૭. પરિશિષ્ટ
  ⁠ગુજરાતીનો અધ્યાપક સંઘનાં 'અધીત’ ઉપરાંતના પ્રકાશનો

❖

‘કવિ ભાષામાં કૃતિ રચે છે, દર્શનને વર્ણનમાં ઢાળવા પ્રેરાય છે એ હકીકત જ દર્શાવે છે કે કવિને ભાવકની અપેક્ષા રહે છે. ભાવકની અપેક્ષા એટલે જ પ્રત્યાયનની અપેક્ષા. એવું ન હોય તો કવિનું દર્શન એની એક અંગત બાબત જ રહી જાય.' - જયંત પાઠક ‘ગીત ગઝલ લખનારા કવિઓને કેન્દ્રમાં રાખીને એમ કહેવાયું છે કે આજનો કવિ ભાવકની વચ્ચે જઈને બેઠો છે પણ ગીતગઝલની પ્રકૃતિ કંઈક અંશે આ પ્રકારની છે. આમ છતાં આ ગીતગઝલો પરંપરાથી જુદા તો પડી જ આવ્યાં છે બાકી અત્યારે લખાતી ઘણી રચનાઓ કૃતક હશે એની ના નહીં. અતિ વાસ્તવવાદના આગમન પછી તો મગનછગનને પણ કવિ બનવાનો અધિકાર મળી ગયો.’ - શિરીષ પંચાલ ‘એ તો સ્વીકારવું જ પડશે કે છંદની એકવિધતાથી યાંત્રિકતા આવે છે અને એ યાંત્રિકતા કવિતાને નીરસ પણ બનાવે છે. આ એકવિધતાથી નિરસતા અટકાવવા કવિ તેમાં વૈવિધ્ય લાવતો હોય છે. આ વૈવિધ્ય આણવા કવિ વર્ણયોજના, શબ્દયોજના, વાક્યયોજના, વિરામ, યતિ, વ્યાક્યાન્ત, પ્રાસ આદિની સહાય લેતો હોય છે. એના પરિણામે કોઈ પણ કાવ્યપંક્તિનું વાચન એકદમ યાંત્રિક નથી થતું, એક જ છંદની અનેક પંક્તિ હોય ત્યાં પણ.'. -ભોળાભાઈ પટેલ ‘આખ્યાન જેવું સ્વરૂપ કે તેની કોઈ કૃતિઓનું અધ્યાપન કરીએ-કરાવીએ છીએ ત્યારે એક એવા સ્વરૂપનું અધ્યયન કરાવવાનું થાય છે જેને સાંપ્રતનું સાતત્ય નથી.’ -હસુ યાજ્ઞિક ‘આધુનિક કવિતાના પ્રતિષ્ઠાપક તથા પુરસ્કર્તા શ્રી સુરેશ જોશી એમના અનુ-કાલીનોની શક્તિ, સજ્જતા અને નિષ્ઠાની ઊણપ પામી ગયા હતા. એમણે એ ઊણપ પ્રમાણી-ઉચ્ચારી પણ હતી. સાહિત્યની એવી ખેવના સાથે કે એમની પેઢી આ વાતને પ્રમાણીને પૂરી નિષ્ઠાથી પ્રવર્તશે. પરંતુ કમભાગ્યે મુંબઈથી અમદાવાદ સુધીના સમકાલીન કવિઓએ એમની અવહેલના કરી. 'રે' મઠે તો એમને ફાંસી પણ આપી.' -અજિત ઠાકોર ‘કવિતાને વર્ગમાં ઘણા બધા અધ્યાપકો કોઈ દાક્તરની જેમ તેની શસ્ત્ર ક્રિયાનો માર્ગ અપનાવી કોઈ નિયત ચોકઠામાં બંધબેસતું કરવા મથે છે. તે તેની સમજ કે તેના આસ્વાદ માટેની સમુચિત પદ્ધતિ નથી. તે રીતે તો માત્ર કવિતાનું હાડપિંજર જ હાથમાં આવી રહ્યું હોય છે. તેનું નિ:સીમ, સઘન ભાવવિશ્વ તો હાથતાળી આપીને છટકી જતું હોય છે.' -પ્રવીણ દરજી ‘કોઈપણ વિકાસ અને એનાં સીમાસ્થાનો વિશે વાત કરવી એટલા માટે અઘરી છે કે એના નિરીક્ષકનો પોતીકો વિભાવ પણ એમાં ભળેલો હોય છે. છતાં આવા વખતે સભાન લેખક બને તેટલો તટસ્થ રહી પોતાનાં નિરીક્ષણો, અવલોકનો નિર્દેશતો હોય છે.' -સંજુ વાળા