અધીત : પર્વ : ૬ - કાવ્યસમીક્ષા

અધીત : પર્વ : ૬ - કાવ્યસમીક્ષા

સંપાદક:
ગુણવંત વ્યાસ
હૃષીકેશ રાવલ, દીપક પટેલ, સુનીલ જાદવ
અશોક ચૌધરી, અજયસિંહ ચૌહાણ, વર્ષા પ્રજાપતિ
બી. બી. વાઘેલા, કનુભાઈ વાળા

પ્રારંભિક

• ‘એકત્ર’નો ગ્રંથગુલાલ
• પ્રારંભિક
• પ્રમુખીય
• નિવેદન

અનુક્રમ

• ૧. અદ્યતન કવિતા : ‘ચડતી રાતે’ અને ‘ગોળગોળ ફરતી’

⁠ડૉ. હર્ષદ મ. ત્રિવેદી

• ૨. અદ્યતન કવિતા : ‘એક કાવ્ય' અને ‘બરફનાં પંખી' વિશે

⁠પ્રા. ચંદ્રકાંત ટોપીવાલા

• ૩. અદ્યતન કવિતા: ‘મૃત્યુ: એક સર્રિયલ અનુભવ' અને ‘મિસ જૂલિયટીનું પ્રણયગીત'

⁠પ્રા. ચન્દ્રકાન્ત શેઠ

• ૪. ‘ચક્રવાકમિથુન' / કાન્ત

⁠વ્રજલાલ દવે

• ૫. ‘એક્કેય એવું ફૂલ' : લાભશંકર ઠાકર

⁠પ્રિયકાન્ત મણિયાર

• ૬. ‘પરંતુ' – સર્વશક્તિનો આવિષ્કાર

⁠જયદેવ શુક્લ

• ૭. ‘જળની આંખે' કેટલાક મુદ્દાઓ

⁠નીતિન મહેતા

• ૮. ખમ્મા, આલા બાપુને (ઘટનાપુરુષનો કાવ્યાવતાર)

⁠લાભશંકર પુરોહિત

• ૯. મનહર, ‘હસુમતી અને બીજાં'

⁠પ્રા. રાજેન્દ્ર દવે

• ૧૦. ‘ધ્રિબાંગસુંદર એણી પેર ડોલ્યા’

⁠એમ. આઈ. પટેલ

• ૧૧. ‘નિર્વાણ' : નિર્ભ્રાન્તિ અને નિઃસંગતિની કવિતા

⁠ડૉ. નીતિન વડગામા

• ૧૨. ‘મૃણાલ' : કાવ્યાત્મક પરિમાણોનું સંકુલ પરિણામ

⁠વિનોદ જોશી

• ૧૩. ‘અને ભૌમિતિકા' : કેટલાક મુદ્દાઓ

⁠નીતિન મહેતા

• ૧૪. ‘જનપદ' / કાનજી પટેલ

⁠ડૉ. દીપક રાવલ

• ૧૫. ‘જાતિસ્મર’ની કવિતા

⁠પ્રા. રાજેશ પંડ્યા

• ૧૬. ‘કંઈક કશુંક અથવા તો’ : પરંપરાની પંગતમાં અનોખો અવાજ

⁠ડૉ. ભગીરથ બ્રહ્મભટ્ટ

• ૧૭. ‘રોમાંચ નામે નગર’નું ભાવવિશ્વ

⁠પ્રા. વિનાયક રાવલ

• ૧૮. ‘વહી જતાં આભાસનાં રેખાચિત્રો’ : સાચી કાવ્યનિષ્ઠાનો રણકાર

⁠જગદીશ ગૂર્જર

• ૧૯. 'આગમવાણી' : ભજનસાહિત્યની વિશિષ્ટ પરંપરાનું શિષ્ટ સંશોધન

⁠રમેશ મહેતા

• ૨૦. જુદો ને નરવો ‘ણ' ફેણનો ‘ણ'

⁠વિનોદ ગાંધી

• ૨૧. ‘વસન્તવિજય' : વૃત્તિવિજયનું કાવ્ય

⁠દર્શના ધોળકિયા

• ૨૨. ‘ટોળાં અવાજ ઘોંઘાટ'નું રચનાતંત્ર

⁠સતીશ વ્યાસ

• ૨૩. ‘ટોળાં અવાજ ઘોંઘાટ'

⁠ચન્દ્રકાન્ત ટોપીવાળા

• ૨૪. ‘અદમ ટંકારવીની ગઝલોની ચોપડી’: સરળતા અને સંદિગ્ધતાની સહોપસ્થિતિ

⁠પિનાકિની પંડ્યા

• ૨૫. કાન્તકૃત ‘વસંતવિજય'માં પુરાકલ્પન

⁠શિરીષ પંચાલ

• ૨૬. ‘મનહર અને મોદી' (ગઝલસંગ્રહ) : એક અધ્યયન

⁠હૃષિકેશ રાવલ

• ૨૭. ‘શ્વેત સમુદ્રો’ : ચિનુ મોદીની ગીતકવિતાનાં ભરતી-ઓટ

⁠પિનાકિની પંડ્યા

• ૨૮. ‘હરિરસ' એક પરિચય

⁠તીર્થંકર રોહડિયા

• ૨૯. ગઝલ એક, સંદર્ભો અનેક

⁠મણિલાલ હ. પટેલ

• ૩૦. ‘મેઘધનુના ઢાળ પર'નો સપ્તરંગી અભિસાર

⁠નિસર્ગ આહીર

• ૩૧, ‘વિનોદચોત્રીસી' એક અભ્યાસગ્રંથ

⁠ડૉ. નયના એસ. આંટાળા

• ૩૨. બ્રહ્માનંદનાં પદોનું દૃષ્ટિમંત સંપાદન

⁠પ્રા. ડૉ. કે. જે. વાળા

• ૩૩. ‘છોડીને આવ તું...'

⁠જિજ્ઞેશ ઉપાધ્યાય

• ૩૪. ‘રાગાધીનમ્' – જુદી લયાનુભૂતિ

⁠ધ્વનિલ પારેખ

• ૩૫. ‘અંદર-બહાર એકાકાર' : ભજનનો ભગવો અને ગઝલનો ગરવો આકાર

⁠અનિરુદ્ધસિંહ ગોહિલ

• ૩૬. ‘હવે મારો અભિસાર… કવિતા' : અક્ષરના રોમાંચ

⁠ડૉ. બિપિન આશર

• ૩૭. ‘ગ્રીનરૂમમાં’ (સૌમ્ય જોશી) : પ્રતિબદ્ધતાની કવિતા

⁠ડૉ. રાજેન્દ્રસિંહ જ. ગોહિલ

• ૩૮. ઘરઝુરાપો

⁠ડૉ. જશુ પટેલ

• ૩૯. ભાલણકૃત ‘રામવિવાહ' આખ્યાન

⁠પ્રા. અશોક પટેલ

• ૪૦. સાહેબની પાટ પર શબદના દીવા

⁠ડૉ. અરુણ જે. કક્કડ

• ૪૧. વૈવિધ્યસભર ભક્તિરચનાઓ : ‘પાણ બંધ ઇસર પુણે'

⁠સનત ત્રિવેદી

• ૪૨. ‘પંખી પદારથ' ગુજરાતી ગદ્યકાવ્યનો અ-નોખો અવાજ…

⁠દિક્પાલસિંહ જાડેજા

• ૪૩. ‘અનેક એક' : ચેતોવિસ્તારની યાત્રા

⁠રાજશ્રી જોશી

• ૪૪. ‘વાસ્યાં કમાડ હવે ખોલો!' દલિત કાવ્યસંગ્રહનાં ગીતોમાં વ્યક્ત થતી દલિત સંવેદના

⁠પ્રા. મહેશ જાદવ

• ૪૫ ‘પૂછ અંદર' ઓછી કવિતા, પણ ઉત્તમ વધારે

⁠ડૉ. ભરત સોલંકી

• ૪૬. ઝરમર ઝરમર વરસતાં એકાવન : ‘શ્રેષ્ઠ વર્ષાગીતો’

⁠ડૉ. દશરથ પટેલ

• ૪૭. સ્નેહ નીતરતાં કાવ્યોનો સંગ્રહ: ‘યદા તદા ગઝલ’

⁠અનિલ વાળા

• ૪૮. ‘પરબીડિયામાં હવા મોકલી છે…’ ગઝલસંગ્રહમાં વ્યક્ત થતું મા-બાપનું સંવેદન

⁠પીયૂષ ચાવડા

• ૪૯. ‘અજવાસ આવ્યાં એટલે'માં નૂતનનો સંસ્પર્શ

⁠ડૉ. ગિરજાશંકર એસ. જોષી

• ૫૦. મેઘધનુષી લિસોટાનું સરનામું: ‘લાલ લીલી જાંબલી’

⁠ડૉ. પીયૂષ ચાવડા

• ૫૧. નાના જણની પીડાવાહક નૌકા એટલે ‘યદા તદા ગઝલ'

⁠ડૉ. વર્ષા એલ. પ્રજાપતિ

• પર. દલિત સંવેદનાનો ધબકતો સૂર-‘પીડાની ટપાલ’

⁠ડૉ. જશુપુરી બી. ગોસ્વામી

• ૫૩. ‘હાથ સળગે છે હજી' એક સમીક્ષા

⁠જિગ્નેશ ઠક્કર

• ૫૪. લય-માધુર્યની નવીન કવિતા: ‘મોરપીંછના સરનામે’

⁠– સંજય પટેલ

• ૫૫. 'સેલ્લારા' : ઉદયનનું ઉડ્ડયન

⁠ગુણવંત વ્યાસ

• ૫૬. ઉશનસની કાવ્યધારા : ‘તેજ અને તાસીર'

⁠ચંદ્રકાન્ત શેઠ

• ૫૭. ‘કવિતા નામે સંજીવની' : હું કવિતાથી જીવી લઈશ

⁠ડૉ. સુનીતા કણઝરીયા

• ૫૮. ‘યુગવંદના'ની કવિતા

⁠ડૉ. બી. બી. વાઘેલા

• ૫૯. ‘પરિક્રમા'નાં કાવ્યો વિશે

⁠ગિરીશ ચૌધરી

• ૬૦. ‘જલરવ' વિશે

⁠ડૉ. રાજેન્દ્રકુમાર કે. રોહિત

• ૬૧. પરિશિષ્ટ
  ગુજરાતીનો અધ્યાપક સંઘનાં ‘અધીત’ ઉપરાંતના પ્રકાશનો

❖

‘કવિ ભાષામાં કૃતિ રચે છે, દર્શનને વર્ણનમાં ઢાળવા પ્રેરાય છે એ હકીકત જ દર્શાવે છે કે કવિને ભાવકની અપેક્ષા રહે છે. ભાવકની અપેક્ષા એટલે જ પ્રત્યાયનની અપેક્ષા. એવું ન હોય તો કવિનું દર્શન એની એક અંગત બાબત જ રહી જાય.' - જયંત પાઠક ‘ગીત ગઝલ લખનારા કવિઓને કેન્દ્રમાં રાખીને એમ કહેવાયું છે કે આજનો કવિ ભાવકની વચ્ચે જઈને બેઠો છે પણ ગીતગઝલની પ્રકૃતિ કંઈક અંશે આ પ્રકારની છે. આમ છતાં આ ગીતગઝલો પરંપરાથી જુદા તો પડી જ આવ્યાં છે બાકી અત્યારે લખાતી ઘણી રચનાઓ કૃતક હશે એની ના નહીં. અતિ વાસ્તવવાદના આગમન પછી તો મગનછગનને પણ કવિ બનવાનો અધિકાર મળી ગયો.’ - શિરીષ પંચાલ ‘એ તો સ્વીકારવું જ પડશે કે છંદની એકવિધતાથી યાંત્રિકતા આવે છે અને એ યાંત્રિકતા કવિતાને નીરસ પણ બનાવે છે. આ એકવિધતાથી નિરસતા અટકાવવા કવિ તેમાં વૈવિધ્ય લાવતો હોય છે. આ વૈવિધ્ય આણવા કવિ વર્ણયોજના, શબ્દયોજના, વાક્યયોજના, વિરામ, યતિ, વ્યાક્યાન્ત, પ્રાસ આદિની સહાય લેતો હોય છે. એના પરિણામે કોઈ પણ કાવ્યપંક્તિનું વાચન એકદમ યાંત્રિક નથી થતું, એક જ છંદની અનેક પંક્તિ હોય ત્યાં પણ.'. -ભોળાભાઈ પટેલ ‘આખ્યાન જેવું સ્વરૂપ કે તેની કોઈ કૃતિઓનું અધ્યાપન કરીએ-કરાવીએ છીએ ત્યારે એક એવા સ્વરૂપનું અધ્યયન કરાવવાનું થાય છે જેને સાંપ્રતનું સાતત્ય નથી.’ -હસુ યાજ્ઞિક ‘આધુનિક કવિતાના પ્રતિષ્ઠાપક તથા પુરસ્કર્તા શ્રી સુરેશ જોશી એમના અનુ-કાલીનોની શક્તિ, સજ્જતા અને નિષ્ઠાની ઊણપ પામી ગયા હતા. એમણે એ ઊણપ પ્રમાણી-ઉચ્ચારી પણ હતી. સાહિત્યની એવી ખેવના સાથે કે એમની પેઢી આ વાતને પ્રમાણીને પૂરી નિષ્ઠાથી પ્રવર્તશે. પરંતુ કમભાગ્યે મુંબઈથી અમદાવાદ સુધીના સમકાલીન કવિઓએ એમની અવહેલના કરી.‘રે' મઠે તો એમને ફાંસી પણ આપી.' -અજિત ઠાકોર ‘કવિતાને વર્ગમાં ઘણા બધા અધ્યાપકો કોઈ દાક્તરની જેમ તેની શસ્ત્ર ક્રિયાનો માર્ગ અપનાવી કોઈ નિયત ચોકઠામાં બંધબેસતું કરવા મથે છે. તે તેની સમજ કે તેના આસ્વાદ માટેની સમુચિત પદ્ધતિ નથી. તે રીતે તો માત્ર કવિતાનું હાડપિંજર જ હાથમાં આવી રહ્યું હોય છે. તેનું નિ:સીમ, સઘન ભાવવિશ્વ તો હાથતાળી આપીને છટકી જતું હોય છે.' -પ્રવીણ દરજી ‘કોઈપણ વિકાસ અને એનાં સીમાસ્થાનો વિશે વાત કરવી એટલા માટે અઘરી છે કે એના નિરીક્ષકનો પોતીકો વિભાવ પણ એમાં ભળેલો હોય છે. છતાં આવા વખતે સભાન લેખક બને તેટલો તટસ્થ રહી પોતાનાં નિરીક્ષણો, અવલોકનો નિર્દેશતો હોય છે.' -સંજુ વાળા