31,409
edits
ગુજરાતીમાં કાવ્યતત્ત્વવિચારણા - ભાગ ૧/નર્મદની કાવ્યવિચારણા: Difference between revisions
ગુજરાતીમાં કાવ્યતત્ત્વવિચારણા - ભાગ ૧/નર્મદની કાવ્યવિચારણા (view source)
Revision as of 13:23, 24 August 2025
, 24 Augustno edit summary
No edit summary |
No edit summary |
||
| Line 238: | Line 238: | ||
'''કવિતા અને શાસ્ત્ર''' | '''કવિતા અને શાસ્ત્ર''' | ||
{{Poem2Open}} | {{Poem2Open}} | ||
ગઈ સદીમાં મેકોલે જેવા પાશ્ચાત્ય ચિંતકે એવો એક મત | ગઈ સદીમાં મેકોલે જેવા પાશ્ચાત્ય ચિંતકે એવો એક મત પ્રવર્તાવ્યોહતો કે કવિતા જ દરેક પ્રજાની સૌથી આદિમ્ પ્રવૃત્તિ છે, ગદ્ય નહિ. નર્મદ પણ એ જ ખ્યાલનો પ્રતિધ્વનિ ઝીલતો જણાય છે. તે કહે છે : “હરેક દેશનો ભાષા વિદ્યા સંબંધી પહેલો યત્ન કવિતા રૂપે હોય છે. સારું નરસું સમજવું એ મોટું કામ છે, પણ શરીરના ઉપર બહાર અંદરની વસ્તુઓની છાપ વહેલી પડે છે. મનની બીજી શક્તિ કામ કરવાને પાથણામાંથી ઊઠે છે, તે સહુની અગાઉ તર્કશક્તિએ પોણું કામ પાર કર્યું હોય છે. સૃષ્ટિનું સૌંદર્ય અને અદ્ભુતતા માણસની નજરે પ્રથમ પડે છે. કાયદા કરવા ને શાસ્ત્રો બનાવવાં એ પછવાડેનાં કામો છે. કવિ અસલ છે...”<ref>મેકોલેના પ્રસ્તુત મતની સમીક્ષા માટે જુઓ : A History of Modern Criticism Vol. III Rene Wellek I Edn, pp ૧૨૬, ૧૨૭</ref> | ||
આમ, માનવજાતિના ઇતિહાસમાં સંવેદનમૂલક ભાવના પ્રથમ અને તર્કપૂત વિચાર પછી એવો પૂર્વાપૂર્વીનો ક્રમ જોવા મળે છે, એ તત્કાલીન પાશ્ચાત્ય સંસ્કૃતિવિચારનો પડધો નર્મદમાં તેમ રમણભાઈમાં ય પડયો છે. આ હકીકત પાછળ ગઈ સદીમાં યુરોપમાં પ્રવર્તતો વિકાસવાદનો સિદ્ધાંત રહ્યો જણાય છે. આધુનિક સમયમાં માનવબુદ્ધિએ વિદ્યા અને વિજ્ઞાનના ક્ષેત્રમાં અપૂર્વ સિદ્ધિઓ મેળવી. અનેક કુદરતી વિજ્ઞાનો (Physical Sciences) અને માનવવિદ્યાઓ (Humanities)નો તર્કપૂત વિકાસ વેગીલો બન્યો, અને માનવબુદ્ધિની પ્રતિષ્ઠા વધી. આ ગાળામાં કેટલાક ચિંતકોને એમ લાગ્યું કે તર્કપ્રતિષ્ઠાના આ યુગમાં કવિતાનું ભાવિ જોખમાશે. આદિ કાળમાં માનવી બાહ્ય વિશ્વની ઉપસ્થિતિમાં જે વિસ્મયાદિ ભાવો અનુભવતો, તેવી સ્થિતિ આ વિજ્ઞાનના યુગમાં રહી નથી. માનવીની બુદ્ધિશક્તિએ વિશ્વપદાર્થોનું પૃથક્કકરણ કરી તેનું વૈજ્ઞાનિક સત્ય શોધવાના અવિરત પ્રયત્નો કર્યા છે. આ સંજોગોમાં ‘પદાર્થો’ના પ્રતિભાવ રૂપે વિસ્મયાદિ ભાવની શક્યતા જ રહેતી નથી. થોમસ લવ પિકૉક નામના વિદ્વાને તેમની ‘The Four Ages of Poetry’ નામે પુસ્તિકામાં (પ્રકાશન ઈ.સ. ૧૮૨૦માં) એમ પ્રતિપાદિત કર્યું કે માનવજાતિના ઉત્તરોત્તર વિકાસની સાથે કવિતાને માટેનો પ્રદેશ સાંકડો થતો ગયો છે, અને હવે વિજ્ઞાનયુગમાં કવિતાના અસ્તિત્વ માટે કોઈ ભૂમિકા જ રહેતી નથી.<ref>જુઓ : ‘The Four Ages of poetry’ની ચર્ચા ‘...When we consider that the great and permanent interests of human society become more and more the main-spring of intellectual pursuitઃ that of proportions as they become so. the subordinate of the orhamental to the useful will be more and more seen and acknowledged, and that therefore the progress of useful art and science, and of moral and political knowledge will continue more and more to withdraw attention from frivolous and unconductive. to solid and condutive studies that therefore the poetical audience will not only continually diminish in the proportion of it’s number to that of the rest of the reading public, but will also lower and lower in the comparison of intellectul achievement: when we consider that the poet must still please his audience, and must therefore continue to sink to their level while the rest of the community is rising above it: We may easily concltive that the day is not distant, when the degraded state of every species of poetry will be as generally recognised as that of dramatic poetry has long been....’<br> | આમ, માનવજાતિના ઇતિહાસમાં સંવેદનમૂલક ભાવના પ્રથમ અને તર્કપૂત વિચાર પછી એવો પૂર્વાપૂર્વીનો ક્રમ જોવા મળે છે, એ તત્કાલીન પાશ્ચાત્ય સંસ્કૃતિવિચારનો પડધો નર્મદમાં તેમ રમણભાઈમાં ય પડયો છે. આ હકીકત પાછળ ગઈ સદીમાં યુરોપમાં પ્રવર્તતો વિકાસવાદનો સિદ્ધાંત રહ્યો જણાય છે. આધુનિક સમયમાં માનવબુદ્ધિએ વિદ્યા અને વિજ્ઞાનના ક્ષેત્રમાં અપૂર્વ સિદ્ધિઓ મેળવી. અનેક કુદરતી વિજ્ઞાનો (Physical Sciences) અને માનવવિદ્યાઓ (Humanities)નો તર્કપૂત વિકાસ વેગીલો બન્યો, અને માનવબુદ્ધિની પ્રતિષ્ઠા વધી. આ ગાળામાં કેટલાક ચિંતકોને એમ લાગ્યું કે તર્કપ્રતિષ્ઠાના આ યુગમાં કવિતાનું ભાવિ જોખમાશે. આદિ કાળમાં માનવી બાહ્ય વિશ્વની ઉપસ્થિતિમાં જે વિસ્મયાદિ ભાવો અનુભવતો, તેવી સ્થિતિ આ વિજ્ઞાનના યુગમાં રહી નથી. માનવીની બુદ્ધિશક્તિએ વિશ્વપદાર્થોનું પૃથક્કકરણ કરી તેનું વૈજ્ઞાનિક સત્ય શોધવાના અવિરત પ્રયત્નો કર્યા છે. આ સંજોગોમાં ‘પદાર્થો’ના પ્રતિભાવ રૂપે વિસ્મયાદિ ભાવની શક્યતા જ રહેતી નથી. થોમસ લવ પિકૉક નામના વિદ્વાને તેમની ‘The Four Ages of Poetry’ નામે પુસ્તિકામાં (પ્રકાશન ઈ.સ. ૧૮૨૦માં) એમ પ્રતિપાદિત કર્યું કે માનવજાતિના ઉત્તરોત્તર વિકાસની સાથે કવિતાને માટેનો પ્રદેશ સાંકડો થતો ગયો છે, અને હવે વિજ્ઞાનયુગમાં કવિતાના અસ્તિત્વ માટે કોઈ ભૂમિકા જ રહેતી નથી.<ref>જુઓ : ‘The Four Ages of poetry’ની ચર્ચા ‘...When we consider that the great and permanent interests of human society become more and more the main-spring of intellectual pursuitઃ that of proportions as they become so. the subordinate of the orhamental to the useful will be more and more seen and acknowledged, and that therefore the progress of useful art and science, and of moral and political knowledge will continue more and more to withdraw attention from frivolous and unconductive. to solid and condutive studies that therefore the poetical audience will not only continually diminish in the proportion of it’s number to that of the rest of the reading public, but will also lower and lower in the comparison of intellectul achievement: when we consider that the poet must still please his audience, and must therefore continue to sink to their level while the rest of the community is rising above it: We may easily concltive that the day is not distant, when the degraded state of every species of poetry will be as generally recognised as that of dramatic poetry has long been....’<br> | ||
{{right|Makers of Literary Criticism. Vol. II:"}}<br> | {{right|Makers of Literary Criticism. Vol. II:"}}<br> | ||