સમગ્ર અરધી સદીની વાચનયાત્રા/વિનય મોહન શર્મા/બદલૂ ધોબી

          સન૧૯૨૯કીબાતહૈ. મૈંહિન્દુવિશ્વવિદ્યાલયકાછાત્રાથા. પ્રહલાદલૉજમેંરહતાથા. વિશ્વવિદ્યાલયકે૫૦-૬૦છાત્રોંકાવહઆવાસથા. પ્રતિરવિવારકોગધેપરગઠ્ઠરલાદેબદલૂધોબીઆતા. ચાહેપાનીપ્રલયહીક્યોંનમચાયે — બદલૂકાગધાલૉજકેદરવાજેપરનિયતસમયપરપહુંચજાતા. સમયકીપક્કીપાબન્દીકેકારણલોગબદલૂસેકપડેધુલવાનેકોઉત્સુકરહતે, પરવહગ્રાહકોંકીસંખ્યાબઢાનેકેપક્ષમેંનહીંથા; કહતા : “માફીમિલે; ઈતનાહીકામક્યાકમહૈ? આપકોદૂસરાલગાદેંગે.” બદલૂકોઆપકપડાગિનકરદીજિયે, પરબિનાગિનેલીજિયે. વહએક— એકકપડાલાદેતા. હિસાબકીકભીકોઈઝિકઝિકનહીં. મહિનાકબપૂરાહોતાહૈ, ઈસકાહિસાબભીઉસકેપાસનરહતા. આપનેજબજિતનાપૈસાદિયા, સિરસેલગાકારલેલિયા, ઔરચલદિયા. એકદિનબદલૂસદાકીભાંતિઆયાઔરમેરેકપડોંકોબારબારગિનનેલગા : “અરે? ઈનમેંતોએકઊનીસ્વેટરનહીંહૈ — કહાંગા? બાબૂ, કપડેદેખલીન્હજાય. એકસ્વેટરકમહૈ. અગલેઈતવારકોલેઆઉંગા.” “અચ્છીબાતહૈ. યહહિસાબતોલેતેજાઓ!” “નહીં, ફિર — અગલેહફતે.” અગલેહફતેબદલૂનિયતસમયપરઆયા. “બાબૂ, કાબતાઈ? સ્વેટરકીબડીખોજકી — નહીંમિલતા.” “કોઈબાતનહીં, મિલજાયગા. અચ્છા, યહહિસાબતોચુકતાકરલો!” “નહીંબાબૂ, સ્વેટરમિલજાયદેવ; ફિરહોજાઈ — કહાંજાતહૈ?” વહપ્રતિસપ્તાહઆતા, કપડેલેજાતા; ઔરજબહિસાબકીબાતઉઠાતા, વહીબાત — “કહાંજાતહૈ? સ્વેટરમિલજાયદેવ!” ચારમહિનેબીતગયે. બદલૂકપડેલેજાતાહૈ, દેજાતાહૈ, પરહિસાબલેનેકોતૈયારનહીં. આજમૈંનેસોચલિયાથાકિબદલૂકેહાથમેંજબરનપૈસેરખૂંગા, ઔરઉસેલેનેહીપડેંગે. કહૂંગા : “સ્વેટરગુમહોગયાતોજાનેદો. મૈંતોતુમસેઉસકેદામવસૂલકરનાનહીંચાહતા.” શામકેચારબજગયે. બદલૂકાગધાફાટકપરદિખલાઈનહીંદિયા. હાં, બદલૂસેમિલતાજુલતાઆદમીએક્કેસેગઠ્ઠરઉતારરહાહૈ. નમ્બરવારકમરોંમેંજારહાહૈ. મેરેકમરેમેંભીઆયા. કપડેગિનકરરખલિયે. મૈંનેકહા : “બદલૂકહાંહૈ? તુમઉસકેકૌનહો?” “ભાઈહૈં.” “ઔરબદલૂકોક્યાહોગયા?” “જોસબકાહોતાહૈ” — કહકરવહફૂટફૂટકરરોનેલગા. મૈંનેઢાઢસબંધાકરઉસકેહાથમેંરૂપયેરખનેચાહે. ઉસનેહાથપીછેકરલિયે. “ભૈયાકહગયેહૈંકિ, લંબરતીસકેબાબુજીસેસાલ-ભરતકપૈસાનલેના; ઉસકાકપડાહમસેગુમહોગયાહૈ.” મૈંનેઉસેબહુતેરાસમઝાયા, પરબદલૂકાભાઈટસસેમસનહુઆ. કહનેલગા : “બાબૂ, હમારેખાનદાનમેંઆસામીકાકપડાગુમહોજાનેપરઉસકાપૈસાદિયાજાતહૈ. ખાનદાનીરિવાજછોડકરઅગરહમઆપસેપૈસાલેલેં, તોભૈયાકીઆત્માહમકોક્યાકહેગી?” “લેકિનબિનાપૈસેકપડેધુલવાનાહમેંબુરાલગતાહૈ. ભાઈકીબાતભાઈકેસાથગઈ. અબતુમનયેસિરેસેકપડેધોરહેહો; તુમ્હેંપૈસેલેનેહીહોંગે.” વહનહીંમાના. ઉસનેકપડેમાંગે, મૈંનેનહીંદિયે. દૂસરેસપ્તાહવહપુનઃઆયાઔરસભીનંબરકેબાબુઓંકેકમરોંમેંકપડેદેઆયા. મૈંનેદેખા, આજઉસનેકિસીસેકપડેનહીંલિયે. એકરવિવારઆયા... દૂસરારવિવાર, તીસરારવિવાર... ઈસપ્રકારકઈરવિવારઆયે, પરબદલૂકાગધા‘લૉજ’ કેફાટકપરનહીંઆયા. મૈંમનહીમનપછતાયા : આહ! મૈંનેપૈસેદેનેકીક્યોંજિદકી? ઉસનેઅપનેકુલકીલાજકેલિયે‘લૉજ’ કેકિતનેગ્રાહકછોડદિયે! [‘રેખાઔરરંગ’ પુસ્તક]