કોડિયાં/અવલોકિતેશ્વર
ઉચ્છ્વાસતો કાનન—મર્મર—ધ્વનિ,
શરૂ-તરુનાં વન વીંધતો વહે;
લળી જતો મંજરી ભાર વેરી,
ઊંચા ઊંચા સાગ નીચા નમી રહે.
પ્રચ્છન્ન રૂપે પગદંડી પાતળી,
તૃણાંકુરોમાં અટવાતી આથડે;
કરી રહ્યો નિર્ઝર કલ્કલધ્વનિ,
કો ગહ્વરેથી જલ-ધોધવા દડે.
મધુસ્વરે સોહિની ગાય શ્યામો,
નિબિડથી નીલમ દેવદારુની,
અને હિમાદ્રિ શતશૃંગ ટોચે,
ચડી પડે પ્રાતર—બ્હેન આરુણી.
આગે બઢ્યો હું કરી સ્નાનસંધ્યા,
તિબેટની પ્રાંતસીમા જરા વીંધી;
કુલી દૂરે ટેકરીઓ વચાળે,
દેખાડતો દેવળ આંગળી ચીંધી:
સામે જુઓ તેજ દલાઈ લામા,
આરૂઢતા ત્યાં અવલોકિતેશ્વર:
અહીં ઊભો હું, જઈને ત્વરાથી,
આટોપી લ્યો સત્ત્વસ્વરૂપ દર્શન!
[તંદ્રા]
આકાશનો ઘુમ્મટ ઘેર સાંધી,
બાંધી લીધું મેઘધનુષ્ય તોરણે:
મરાલનો મોડ ધર્યા વિમાને
મૂકી દીધાં મત્તમયૂર વીંઝણે.
વીણા લઈ ગાંધરવો બજાવે,
ઊડી કરે ગાયન અંતરીક્ષમાં;
પદે પદે તાલ ધરી મૃદંગે,
કરી રહ્યા કિન્નર તો પ્રદક્ષિણા.
મંદારની માલ્ય કરે ધરીને,
અશ્વિની ઊભા કરતા પ્રતીક્ષા:
શચિ, શુચિ, અગ્નિ, અરુણ, વાયુ,
આતુર હસ્તે ગ્રહી દિવ્ય દીક્ષા.
અસ્તાચળે, ઉગમણી દિશાન્તે,
મૂકી દીધા સૂરજ-ચંદ્ર દીવડા:
પૃથ્વી થકી ઊર્ધ્વ ધસંત કેડીએ,
વૈતાલિકો હાર કરી રહ્યા ખડા.
જન્માન્તરોની ફૂદડી ફરીને,
આજે પધારે અવલોકિતેશ્વર;
મનુષ્યનો દેહ ત્યજી દઈને,
જતા હતા મોક્ષ—સ્વધામ ઈશ્વર.
અને હવામાં ઊડતી પતાકા,
વિમાનનો મંગલ શબ્દ ગુંજતો;
વૈતાલિકો ગાન ધરે: મૃદંગે
પદે પદે કિન્નરતાલ ઊઠતો.
આકાશમાં ઝાલર ઘંટ વાગે,
ને ગાજતો મંગલ શંખનો ધ્વનિ;
દેવાંગના આરતીને સમારતી
ગજાવતી વિશ્વ કરી હુલુધ્વનિ.
ખમા, ખમા! પ્રેમલ બોધિસત્ત્વ!
જ્યો! જ્યો! ઓ અવલોકિતેશ્વર!
પુકારતા દેવગણો જયધ્વનિ,
ગાજી ઊઠ્યું ત્યાં સઘળું ચરાચર.
ને મોક્ષના ઉંબરમાં પગો ધરી,
જ્યાં થોભતા’તા અવલોકિતેશ્વર:
પૃથ્વી થકી હાય ઊઠંત આકરી,
નિશ્વાસતાં દુ:ખિત નારીઓ નર
આંખો મીંચીને મુખ ફેરવી લીધું,
ખેંચી લીધા પાય ત્વરિત તાનમાં;
ને મોક્ષના ઉંબરથી ફરી જઈ
પૃથ્વી ભણી એ પળતા વિમાનમાં.
પૃથ્વી તણો દુ:ખિત પ્રાણ છેલ્લો,
ન મોક્ષના ઉંબર માંહી જ્યાં લગી;
દુખાર્ત સંગે બનું એક હું દુ:ખી,
ન મોક્ષનો લોભ શકે મને ઠગી!
મંદરાની અશ્વિનીમાલ્ય તો સરી!
ને સાથમાં બે નભરતારલી ખરી!
*
કુલી ઊભો’તો દ્વય આંખ ફાડી
દેખાડતોદ મંદિર ચીંધવી કર:
અહીં ઊભો હું, જઈને ત્વરાથી,
આટોપી લ્યો સત્ત્વસ્વરૂપ દર્શન.
લે ચાલ તું, દર્શન તો પૂરું થયું!
આશ્ચર્ય એનું ઊલટું વધી ગયું!