કુંવરબાઈનું મામેરું/શબ્દાર્થ અને ટિપ્પણ

From Ekatra Wiki
Jump to navigation Jump to search
The printable version is no longer supported and may have rendering errors. Please update your browser bookmarks and please use the default browser print function instead.


શબ્દાર્થ અને ટિપ્પણ

કડવું ૧. કડી ૧. મામેરું (મોસાળું) = કન્યાના માતૃપક્ષ તરફથી–મામાના ઘેરથી કરવામાં આવતી પહેરામણી ૧ મનમુદા = મનને આનંદ આપનારું ૬. કર્પૂરગૌર – ઉમિયા (પાર્વતી)નો કપૂર જેવો ગોરો દેહ
કડવું ૨

૬ઉદ્ધવ-વિદૂર – એવા મહાન ભક્તોની હરોળમાં નરસિંહને સ્થાન આપ્યું ૯. ત્રિપુરાર – ત્રણ પુર(નગર)ને જીતનાર મહાદેવ શંકર ૧૪. તું ગોરાણી, મેં પ્રમાણી – તારી મને સાચી ઓળખ થઈ, તારા વજ્ર(કડવા) વચનથી જ છેવટે હું હરિને પામ્યો
કડવું ૩

૨. ચંગ = એક વાદ્ય ૩ તદાકાર = તન્મય ૭ જંજાલ = સંસારની કડાકૂટ ૧૧. છે લઘુવય નાનો ભરથાર – પતિ નાની વયનો છે એટલે પરિવારમાં એનો પોતાનો કોઈ અવાજ નથી, કુંવરબાઈને એનો સધિયારો નથી. ૧૩ દુર્બલની = આર્થિક રીતે નબળા કુટુંબની ૧૪ સીમંત = સ્રીની પ્રથમ સગર્ભાવસ્થા પ્રસંગે કરવાનો સંસ્કાર, રીત ૧૫. દ્યામણી – દયામણી, લાચાર ૧૯ ફ્જેત = બેઆબરૂ ૨૧ ફગો = છકી જાવ છો
કડવું ૪

૧. પત્ર જ આપ્યું.. –સંસ્કૃતમાં ને મધ્યકાલીન ગુજરાતીમાં પત્ર(પત્રમ્‌) શબ્દ નપુંસક લિંગનો છે. ૨ દામ = દ્રવ્ય ૫ વહેલ = ઉપર ઓઢાવાળું શણગારેલું ગાડું

કડી ૫-માં ધૂંસરી, સાંગી, સોટા, તલાવા, પીંજણી વગેરે ગાડાના વિવિધ ભાગોનાં નામ છે.

૧૧ ગળિયો = અશક્ત, થાકીને બેસી પડેલો ૧૨ ચીચૂએ = ચૂંચૂં એવો અવાજ કરે. ૧૪. વિષયીપુરના લોક – સંસારની ભૌતિકતા, લાલસામાં ફસાયેલા. એ લોકો વૈષ્ણવ નરસિંહનો ભક્તિમાર્ગ શું જાણે? ૨૫. સુરભિ – ગાય
કડવું ૫

૨,૬ જૂઆ-બગાઈઓ = ઢોર (પ્રાણી)ના શરીર પરનાં જીવડાં ૫ ફૂટડો = સુંદર ૯ ઠીઠોલી = ઠઠ્ઠા મશ્કરી ૧૩ મચ્છર = મત્સર, અભિમાન ૧૪ મેર = મેરુ પર્વત ૨૨ નાડાછડી, મોડ વગેરે મંગલ પ્રસંગે જરૂરી સામગ્રી ૨૨. ઘાટ = રેશમી સાડી ૨૫ તલફે = તરફડિયાં મારે ૨૯ આસામી = વ્યક્તિ, મનુષ્ય ૩૧ ફાંસુ = ફોગટ, વ્યર્થ
કડવું ૬.

૧ ભારે = ઉંમરમાં, વજનમાં (?), સત્તામાં ૪ સેં સાત = સાતસો ૪ વાંકડિયાં ફોફળ = ઊંચી જાતની સોપારી ૫ તાસ = સોના-રૂપાના તારવાળું રેશમી વસ્ત્ર; ૫ ચાર ચોકડી = ૪x૪ = ૧૬ સંખ્યા, અથવા ચાર ચોકડીની ભાતવાળા ૫ કોડી =વીસ; પંદર કોડી ૧૫x૨૦ = ૩૦૦. ૫ પછેડી = પામરી, ખેસ, દુપટ્ટા, કડી ૮માં છીંટ, મોરવી વગેરે, કડી ૯માં મશરૂ ગજીઆણી વગેરે, કડી ૧૦માં શેલાં – એ બધી સાડીઓની વિવિધ જાતોનાં નામ છે ૧૪ પહાણિયા = પથ્થર
કડવું ૭. ૧ ડાટ વાળ્યો = ગજબ કર્યા, પાયમાલ કરી નાખ્યા ૨ કાતી = છરી દગો, ડંખ, ૬ સધારો = સિધાવો, પાછા જાઓ
કડવું ૮.

૩. કંદર્પસરીખો લાજે –કંદર્પ(કામદેવ) જેવો પણ નરસિંહના રૂપ આગળ શરમાય, ભોંઠો પડે– એવો કટાક્ષ ૫ કળકળતું = ઊકળતું
કડવું ૯.

૫ સમોવણ = ગરમ પાણી માફકસરનું કરવા ઉમેરવાનું ઠંડું પાણી ૭ કોરણ = ધૂળ,કાંકરી સાથેની આંધી ૮ સાધ = સાધુ, સજ્જન ૧૦ માવઠું = માઘ-વૃષ્ટિ, કઋતુનો વરસાદ
કડવું૧૧.

૨ વહેવાર = રિવાજ ૩ ટોપીવાળા = કાન-ઢંકાતી ટોપી પહેરેલા સાધુઆ ૬ વેસર = નાકે પહેરવાની નથણી ૭. ઠીંઠોળી – ઠઠ્ઠા-મશ્કરી ૯ કડલાં,કાંબી = પગનાં ઘરેણાં ૧૫ પિયરપનોતી = પિયરપક્ષે નસીબદાર. અહીં કટાક્ષમાં; પરંતુ

કડવું- ૧૫(કડી ૨૫)માં એના સાચા અર્થમાં.

૧૫ સાધર પહોંતી છે = મનના કોડ પૂરા કર્યા છે (વક્રોક્તિ છે)
કડવુ ૧૨

૨ વેદીઆ = વેદ જાણનાર નાગર બ્રાહ્મણ (અહીં કટાક્ષમાં) ૨ માધવ શું ભેદિયા = પ્રભુમાં તલ્લીન થયા છે. ૩ દામોદર, બાલમુકુંદ... = કડી ૩થી ભગવાનનાં વિવિધ નામો અને પૌરાણિક સંદર્ભો સાથે ભક્તોને ઈશ્વરે કરેલી સહાયના ઉલ્લેખો છે (કડી ૧૯ સુધી) ૨૪ પિંગાણી = માથામાં નાખવાના તેલની લાકડાની વાટકી
કડવું૧૩

૧ પુરુષપુરાણી = પુરાણ પુરુષ ભગવાન ૩. વાણોતર – શેઠના મદદનીશો, ગુમાસ્તા ૬ અડવાણે = ખુલ્લા-ઉઘાડા પગે ૭. બજાજ – કાપડિયો, કાપડનો વેપારી ૯ જામા = ઘેરવાળું અંગરખું, પહેરણ જેવું. ૧૦ વેલિયાં = વેઢ, આંટાવાળી વીંટી ૧૨. જાણે ઊગિયા શશિયર ભાણ – ચંદ્ર અને સૂર્ય. કમળાનું તેજ સૂર્ય-ચંદ્ર જેવું. ઉત્પ્રેક્ષા ૧૪ ક્ષુદ્ર ઘંટાલી = નાનાં કાણાં પાડેલી ઘંટડીઓની હાર ૧૪ વીંછીઆ, અણવટ = પગની આંગળી અને અંગૂઠાનાં ઘરેણાં ૨૩ કોઠી = વેપારની પેઢી ૨૩ ઓથ = મદદ સાંસે = શ્વાસે,આશ્ચર્ય અને ભોંઠપથી શ્વાસ ઊંચો થઈ ગયો
કડવું૧૪.

૪ કમાઈ = કમાણી, વળતર ૫ ઉમા-મહેશ્વર આપ્યાં આણી = શિવપાર્વતીના યુગલને શણગારે, એમાં ત્રણ સ્ત્રીનાં અને આઠ પુરુષોનાં વસ્ત્રો હોય. ૬ પલવટ વાળી = કમર ઉપર કપડું બાંધી ૯ બુસટિયો = સીમંતિનીને કંકુવાળા હાથ ગાલે લગાવવાની વિધિ કરનાર પતિનો નાનો ભાઈ (દિયર)
કડવું ૧૫

૬ ખીરોદક = ક્ષીરોદક; એક જાતનું રેશમી વસ્ત્ર કડી ૬થી૨૩ વિવિધ વસ્ત્રો, સાડીઓ, તથા અલંકારોનાં નામ છે ૨૪ ઓડે = ધરે, લંબાવે
કડવું૧૬ ૧ કોડ = અંતરની ઇચ્છા, અભિલાષા ૬ પરન્યાતી = (નાગર સિવાયની) બીજી જ્ઞાતિનાં ૬ ફૂલફૂલી = ફૂલ જેવી ખીલેલી નેગિયો = પ્રતિષ્ઠિત-આબરૂદાર