મધ્યકાલીન ગુજરાતી કાવ્યસંપદા/વિરાટપર્વ
નાકર
વિરાટના નગરમાં ભીમ
વનિતા વીર બિ બઇઠાં રહ્યાં; તજિ વેષ વૃક્રોદર ગયા;
વૃક્ષ તણું થડ ચાટુ કરી, ચાલુ વીર કન્ધોલઇ કરી.
નગર ભણી ભડ પગલાં ભરઇ: ગાજઇ વ્યોમ; ધરા થરથરઇ;
દૂરિ થકી દીઠા જેટલઇ, કર્યા પાગ ગોપતિ તેતલઇ.
ગયા ભૂંઠા વહી સીમ મઝારિ; ઊભા ન રહ્યા એક લગાર;
"મહાદૈત્ય જક્ષ રાક્ષસ-રૂપ, ભાઈ! એ આગલિ બઇઠા ભૂપ.
તે રાઇ રાખ્યા છઇ નગરમઝરિ; અરે ભક્ષ કરતાં નહીં લાગઇ વાર;
ભાઇ! ખભિ ચાટૂઉ દીઠુ સવે; અર ખાધૂ નગર; સહૂ ભિક્ષુ હવે.
કહિશુ, કરશું કુણ ઉપાય? છીંડી જૈઇ ચેતાવું રાય.
ભાઈઓ! એ આગલિ કુણ ઊગરઇ? સહુ નાસતાં ભડ ચાટુ ભરઇ."
બિન્યાઈ વીર નાઠા બાપડા; "આહાં કાલરૂપ એહનિ કેડિ પડ્યા;
ભેલું નગર; ભીખ્યા સવિ લોક, પુણ્યવન્ત રાઇ રાઇ ઊપજશિ શોક.
તે જાવા શિ ન દીધા પહરા? ગ્રહ્યા કેશ માથા ઊફરા;
શું કરશિ? ભોલુ છઇ ભૂપાલ, જવ દૃષ્ટિ પડશિ આ કાલ."
એતલઇ ભીમ નગરમાંહિ ગયા; દ્વારપાલ તવ નાશી ગયા;
ગામનિવાસી લોક હડબડ્યાં; ગઢ–મઢ–મન્દિર–મેડે ચડ્યાં.
દીઠૂં રૂપ; નવિ બોલઇ કોઇ; શબવત થ્યા સવિ ટગમગ જોઈ;
‘આ શું ચાટુ?’ વિસમઇ સહુ થયું, ‘દુહવ્યો, ભૂપતિ તણું ઘર ગયું.
અરે કિંક, વૃન્દલ કુણ રૂપ? ભોલુ રાય ન જાણઇ ભૂપ;
આ લોક શી કરશિ પઇરિ? યમરૂપ ચાલિ ગયુ ધરિ."
નગર–માંધ ગઢ વાંશિ ગયુ, એક ક્ષણ ત્યહાં ઊભું નર રહ્યું;
પઇહલિ પોલીઇ સિધિ જવ કહી, રહ્યુ રાય તવ ઝાંખુ થઈ.
ભીમિ હાથ બિ ઊંચા કરી, ગઢ કોશીસાં ઊપરિ કરી,
આઘૂં મુખ કર્યું જેતલઇ, ભડકી જ્યોધ ઊઠ્યા તેટલઇ.
સજઇ સન્નાહ; ધરઇ હથિયાર; ધડકઇ યોધ; ધસઇ ઝૂઝાર;
રાય પાખલિ વીંટી સહૂ રહ્યા, યુદ્ધ કરવા સપરાણા થયા.
વીર વૃકોદર બેવડ થયા; પઇશી પોલિ સભા વિચિ ગયા;
જે રાઇ પાખલિ રહ્યા તરવરી, તે નાઠા યાધ; ન જોઇ ફિરી.
ભૂપ કિંક સભા મધિ રહી; ભીમ મહા ભડ નમિયા જઈ.
પાણ્ડુપુત્ર બોલ્યા તેણી વાર, "આવુ વાલુઆ! રાઇ-સૂઆર!"
કિંક તણાં રાઇ સુણી વચન્ન; પાછુ જીવ આવ્યુ મધિ તન્ન;
છાંડી આસન કર્યુ પરણામ, "ભલિ આવ્યા શિર ઊપરિ, સ્વામી!
જે સમુતા ભડ પાછા વલ્યા, કૌતક જોવા ટોલિ મિલ્યા;
જાણ્યૂ’તૂં જે જીવિતવ્ય નથી, તે કૈં દિન રાખ્યા કમલાપતિ.
મહાસ્વરૂપ દીસઇ વિકરાલ; રક્તનેત્ર પાવકની ઝાલ;
સ્થૂલ કન્ધ; આજાન ભુજ-દણ્ડ, ઉરુ કટિ, પૂઠિ પગ મહાપ્રચણ્ડ.
વિકટ વદન, મુખ વાંકી મૂંછિ; મહા બલિયા; કુલ દીસઇ ઊંચ.
મન્નિ જાણી બોલ્યુ ભૂપતિ, ‘ધર્યુ ચાટુ તે કુણ યુગતિ?
પૂછતાં, ભાઈ! મ કરશુ રીસ, ખુલઇ તમારિ મૂક્યુ શીશ;
અમ સરખા કાંઈ ઉત્તર કુહુ; કૃપા કરી શિર ઊપરિ રહુ."
દીન વચન રાઇનાં મનિ ધરી, વાયુપુત્રિ વાણી ઊચર:
"હું તે ભીમ તણઉ સૂઆરિ; કલશી પાંચ તણુ મુઝ આહાર.
તું બહુ-આહારી જાણશિ, રાજાન! મુઝ પ્રાક્રમ પોઢાં ભીમ સમાનિ.
તે ભાઈ નષ્ટચર્જ્યાઇ ગયા; તે માટઇ આંહાં આવી રહ્યા.
તું રલિઆતિ થાએશ અતિ ઘણું, બોલાવીઇ કહિશ આપણું;
પરદલ ગઢ-સંકટ જે પડઇ, મુઝ પિહિલુ ભડ કો નવિ ભડઇ.
ગોબ્રાહ્મણ સ્રી બાલ પ્રસાદ, તે દુહવઇ, તેહનું ઊતારૂં નાદ;
લ્યાવૂં ઇંધણ, મલ્લશું વિઢું; ગહું ગજ; પાડાશું ભડું.
રાધું અન્ન અતિ સ્વાદિષ્ટ સાર, ખાટાં મીઠાં તીક્ષણ ક્ષાર;
નાનાવિધ પકવાન હું કરું; જિમઇ રાઇ, સર્વ આગલિ ધરું.
પાકશાલાનઇ પાસઇ રહૂં; કરુ આગન્યા; વિનુ નિતિ વહૂં;
વર્ષ એક રહીશું તમ ઠામિ; સૂઆર વાલુઓ મારું નામ."
વલતા રાય બોલ્યા તેણી વાર, "હું સેવક; તું ઠાકુર–ઠાહરિ.
પાકશાલાઇ નિરન્તર રમુ; મુખ પૂછી પંચામૃત જિમુ."
તેડી સૂઆર લગાડ્યા પાઇ; ઠાકુર સેવક કેરુ ન્યાય;
"વદિ વતાં જે તે તે સહુ કરુ; એ છઇ રીસાલ માથા-ઊફરું.
તમ રાંધણ કેરી શિર ઓપમા; પડિ વિરાંસઇ કરજ્યો ક્ષમા.
છઇ વિરાટ અનુચર તમ તણુ" વિનય વિવેક કીધુ અતિઘણું.
આવ્યા લોક ભડક્યા’તા ખરા, તે હૈડિયા આન્તર ઊતર્યા.
સુણ્યૂં સૂઆર થૈ નર રહ્યા; નગર-નિવાસી સુખિયા થયા.