મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો
મણિલાલ હ. પટેલનાં કાવ્યો
સંપાદક: હસિત મહેતા
મનુ-મગનની વીતકકથા
કાયમની કઠણાઈ, વ્હાલા! કાયમની કઠણાઈ
મનુભાઈને માથે ખાસમ્ખાસ લખાઈ
કાયમની કઠણાઈ
ખેલ – તમાશા – નૌટંકી ને નિત્ય ભવાઈ
વ્યવસ્થાઓ એવી જડબેસલાક કરાઈ
એ ચાલે ત્યાં દશે દિશાએ
ઊભી વાટે આડા ડુંગર
આજુબાજુ ખાઈ
તળેટીઓ તરડાઈ
મનુભાઈનું જીવતર જાણે
ભડભડ બળતા દવની વચ્ચે
ઘેરાયેલાં વનડુંગર વનરાઈ
કોણ બળે ને કોણ બાળતું
કોણ ટાળતું કાયમ એને
સૂનકારની ટેકરીઓના ટોળે
અંધકારની છોળો ઠેલે
રણરેતીની ઝળહળ ઝાળે
ડાળે ઢાળે બળતી વેળ ઢળાઈ
મનુભાઈની કેડી એકલવાઈ
એના શિરે કોણ ગુજારે શું શું એ તો –
એ જાણે કે જાણે સાધુસાંઈ
કાયમની કઠણાઈ
જોકે, મનુભાઈને ખબર પડે છે
પિંજરમાં પૂરેલું પંખી કેમ રડે છે
કોણ સડે છે કોશેકોશે
ડાળે ડાળે ફૂલપાંદડે હોંશે
પ્રેમ જ કાયમ પોષે
માટી ફોડી માથું ઊંચકે
તરણું નિજના જોરે
કોક વરસતું ફોરેફોરે
કોક અજાણે દોરે
તો પણ અહીંયાં વિપરીત થૈને
કોણ નડે છે કાયમ માટે
અંદર જૈને અડ્યા કરે છે
દરેક ભવમાં છાતી વચ્ચે
જગ્યા કરે છે ખીલા હરદમ કાઠા
માઠામાઠા દિવસો વચ્ચે
જંપી જાવા શોધે છે એ
પળપળ શાંત સરાઈ
કાયમની કઠણાઈ... વ્હાલા...
કાંઈ ન બોલે સાંઈ...
કોઈ કહે છે મનુભૈ તો સારા માણસ
કોઈ ઉમેરેઃ જિદ્દી પણ છે -
સરળ લાગતો હોય ભલેને
બાંધછોડની બાબતમાં એ અઘરો જણ છે
ત્રીજો પુરુષ એકવચનમાં વાસ્તવદર્શી
સંબંધવાચક વિભક્તિમાં ભાવુક પણ છે...
સીધોસાદો માણસ છે આ મનુ મગનને નામે
ના, ના, એવો ખેલાડી તો નથી નથી, હા!
જોકે એના મનસપટલ પર
અંકાઈ છે લીટીઓ ઊભી આડી
ભોગ બન્યો છે રસમોનો એ
વણદીધેલી કસમોમાં અટવાયો છે
સાગર આ રઘવાયો...
મિત્રો કહે છેઃ રંગીન જણ છે, લ્હેર કરે છે
છૂપા વેશે વિક્રમ જેવોઃ સુખદુઃખ વાંચે
અમુક બાબતે ચક્રમ પણ છે ખૂંચેખાંચે
ઢાંચેઢાંચે નહિ ઢળનારો
હારે તો પણ નહિ વળનારો
ગમે ન એને ખોટો ધારો
સુધારાની વાતે એને સમાજ કાઢે બ્હારો
વ્હાલાં થૈને મુખ ફેરવે ઘરનાં માણસ
છાતી એની બળતું ફાનસ
દીવા જેવું એનું હોવું ઝળહળ બળતું
તો પણ એને માથે રોજ તવાઈ
પોતાનું જણ પૂછીપૂછીને રોજ કરે ખરાઈ
કાયમની કઠણાઈ...
ઇન્ટરવ્યૂમાં, મનુભાઈએ
‘હું તો અમથું ઝાડ હોત તો સારું’
એવી ચોખ્ખી વાત કહી છે
પીડાઓ પ્રખ્યાત સહી છે
‘સુખ તો ઊડતું પતંગિયું છે ચંચળ ચંચળ’
‘‘હોવું’ એનું નામ જ દુઃખ છે’ :
મનુભાઈની સમજણ આવી પાક્કી છે
શમણામાં પણ સામે કાંઠે
મનુભાઈથી ના પ્હોંચાતું
કાયમ એમનું ઉધાર ખાતું
જોકે–
‘વેઠે છે એ વિકસે પણ છે’
ઉક્તિ એમણે સાચ્ચે જીવતી રાખી છે
ઝાડ થવાની ઇચ્છા એમણે
ઊંડું સમજી સાચા મનથી ચાખી છે
દાઢીમૂછમાં ઝીણું ઝીણું હસવાનું પણ ફાવે છે
અણજાણી આંખે વસવાનું ભાવે છે
મનુભાઈના મનમાં, ખરું પૂછો તો
નથી ભરાઈ જરી હવા કે રાઈ
જાણે છે એ જીવતર નામે તાર તાર તન્હાઈ
સાંઈ!
બધા ગ્રહોની વચ્ચે રમતીભમતી –
તો પણ પૃથ્વી એકલવાઈ
કાયમની કઠણાઈ...
જાણી લેવા જેવી છે આ –
માણસ કહેતાં મનુભાઈની કૈંક સીમાઓઃ
ઊનાં ઊનાં આંસુના એ માણસ છે
છેક ભીતરમાં ફરે શારડી બારે મહિના
એ પોતે પણ –
નથી કોઈના અને ક્યહીંના!
તરુવર અને પંખીઓની જેમ જ
નીરવ નીરવ ગાતાં લાગે
લીલાપીળા તેજફુવારે શાતા લાગે
તરુભૂમિ એ દેવભૂમિ છે
માટી જ્યાં અદકેરી મા છે
ગાતાં પંખી મનુભાઈની ઇચ્છાઓ છે
ખાલીખાલી કિસ્સાઓ છે બધ્ધું
‘જીવતર નામે ફોગટ લીલા’ – એવું આ ભાઈ –
છાનામાના માને એમાં
અનુભવોના કાળા કાળા હિસ્સાઓ છે...
કરે પ્રવૃત્તિ ઉમળકાથી તો પણ કહે છેઃ
અર્થ વગરના આંટાફેરા ભંગુર ભંગુર
હોવું પણ છે હાથ વગરનું ચપટીક બપટીક...
સમ્બન્ધોને પોલા કહે છે
સગપણ એ તો –
દાઝ્યા ઉપર ડામ તથા ફરફૉલા કહે છે
મનુભાઈમાં અક્કલ જેવું જરી ના લાગે
આ ઑમ બોબડું
ખાલીખાલી વાગે છે અહીં
ખાલીપીલી ખેલ–તમાશા–
નૌટંકી ને નિત્ય ભવાઈ
શૉર કરે શરણાઈ
કાયમની કઠણાઈ, વ્હાલા
કાયમની કઠણાઈ...