કાવ્ય-આચમન શ્રેણી – લાભશંકર ઠાકર/૨૯.કાલગ્રંથિ

૨૯.કાલગ્રંથિ

લાભશંકર ઠાકર

શ્વાસ લઉં તો પીડા લાઠા,
શ્વાસ મૂકું તો પીડા.
ડાબા પડખે પીડા લાઠા,
જમણા પડખે પીડા.
ચત્તોપાટ સૂતો છું તોપણ પીડા પીડા પીડા.
એકસરખી એકધારી અતૂટ પીડા.
હૉસ્પિટલના જનરલ વૉર્ડના પલંગમાં રેબઝેબ, અધરાતે મધરાતે
સૂતો છું પીડાગ્રસ્ત
ક્ષણ પછી ક્ષણ પછી ક્ષણ સ્પષ્ટ સ્પષ્ટ, પ્રગટ
અનુભવાય છે પૂર્ણ જાગૃતિમાં–
સમય અનુભવાય છે પીડા–
ન્તર પામીને પ-સા-ર થતો ધીમે ધીમે
અહીં આ મારા ઉદરમાં.
નિષ્પલક ખખડ ખખડ
સ્ટ્રેચરમાં લઈ જવાતો ખંડમાંથી–
પૅસેજમાંથી-
લિફ્ટમાંથી–
નીચે
નીચે
નીચે
ખખડ ખખડ ખચકાતા
ઊંચકાતા આંચકા સાથે લિફ્ટમાંથી બહાર–
કઢાતો પૅસેજમાં
હજ્જારો હજ્જારો સેકન્ડ્ઝ સુધી એક્સ-રે–રૂમની
બહાર પ્રતીક્ષામાં –
પીડાતા પેટમાંથી પસાર થતો
અખંડ, પરિપૂર્ણ, અનવદ્ય, નિરન્ધ્ર, સૉલિડ સમય
તારો સાક્ષાત્કાર પૂર્ણ
આવો કદી થયો નથી.
ત્રુટક ત્રુટક કદી તારા અણસારા
અનુભવ્યા છે કચડાયેલી આંગળીમાં, ગામ છોડીને – મા છોડીને
નગરમાં પ્રવેશેલા કિશોરના મૌનમાં, રાવજીના સ્મરણમાં,
તરછોડાયેલા બેઘર ભૂખ્યા અર્ધનગ્ન અસંખ્ય
હાડપિંજરોની પસાર થતી લથડતી ભાંગલી તૂટલી ક્ષીણ જરઠ
સૂકી લૂખી કાળી પ્રલંબ કતારોમાં
તને જોયો છે કલકત્તામાં સમય ખં-
ડિત, લ-થડાતો,
અથડાતો તને, અધરાતે અનનોનમાં બૅગબિસ્તરા ઊંચકીને
રઝળ્યો છું ઇધર ઉધર લંડનમાં અનિશ્ચિત, સમય
રસ્તે રઝળતી ખોપરીમાં તને જોયો છે;
જોયો છે મરી ગયેલા ઢોરને
વીઁખી પીંખી ચૂંથતા
ગીધોના તદ્રૂપ ફફડાટમાં–
ખવાઈ ગયેલા જીર્ણ પુસ્તકના પાને પાને જામેલી ગન્ધના
નાક સુધી ઊંચકાતા કણોમાં,
કોણાર્કની ખંડિત યોનિઓમાં,
સ્ખલન પૂર્વોની ઉત્કટતામાંથી તૂ ટું તૂ ટું થતો, બગલના વાળ સાથે
કપાઈ જતો, હાથમાંના બરફના ગોળા સાથે અચાનક જમીન પર
ગબડી જતો, કપાયેલા બટાટામાં ઇયળ સાથે સરકતો,
હાથમાં પકડેલા દેડકાની જેમ થરકતો અને ઠંડું ઠંડું
મૂતરી જતો, સમય
તને અનુભવ્યો છે આમ તો સતત પણ ત્રુટક
ત્રુટક, ક્વચિત્ મારી કાવ્યચેતનામાં શબ્દોની ગતિમાં
ગતિમાન તને સ્પર્શ્યો છે મારી કર્ણચેતનાથી, સમય
પણ તારો આવો અખંડ પરિપૂર્ણ સાક્ષાત્કાર
આ પહેલો છે.
નિતાંત વેદના રૂપે આવ્યો અખંડ અમિશ્ર સમય
કલ્લાકો કલ્લાકો
સુધી આ સજીવ દેહમાંથી, ચેતનામાંથી સ-ર-ક-તો –
સ-ર-ક-તો
તને અનુભવ્યો પૂર્ણને ચાલ્યો ગયો.
એક્સરેઝ-માં ન ઝિલાઈ તારી
છબિ.
ભૂખ્યા ખાલીખમ્મ પેટમાં તને ઢબૂરી શક્યો નહીં.
તું તો પસાર થઈ ગયો
હૉસ્પિટલની શુભ્ર દીવાલોને ઘ-સા-
તો ઘસા-તો
મારી વેદનાને આત્મસાત્ કરી, ક્યાંક.
હવે માત્ર સ્મૃતિ રૂપે સ્મૃતિશેષ, શબ્દશેષ
સમય, મારો સાક્ષાત્કાર, મારો વેદ, મારી વેદના, સમય
શું તું ચોંટી રહ્યો છે મારી ચેતનામાં અત્યલ્પ ફરકતો ?
કદાચ.
તડકાનો મૃદુ હાથ જમણી બાજુથી
અને અપંગ દર્દીનો ક્ષીણ હાથ ડાબી બાજુથી
પકડવા મથતા હતા તે નારંગી તારી પુચ્છના થરકાટથી
ગબડી પડી ટેબલ પરથી.
આ તારું અંતિમ દર્શન હતું હૉસ્પિટલમાં
એ પછી તને શોધું છું, સમય,
ખાલીખમ્મ મહેલની અટારીએ ઊભેલા વૃદ્ધની આંખોમાંથી
સામે દૂર દૂર પથરાયેલી નીરવ નિર્જીવ યુદ્ધભૂમિમાં –
જ્યાં ગીધોના – સમડીના – કાગડાના ચિત્કારો છે કદાચ;
પણ એના અવાજ
વૃદ્ધના કાન પાસે આવીને અટકી જાય છે.
એથી અવાજ રૂપે તને પામી શકાતો નથી.
માત્ર ગીધ-સમડી-કાગડાના ઊડાઊડ-ફફડાટો-ચૂંથાચૂંથ રૂપે
તને પામી શકાય છે;
અને તેય મોતિયાની આરપારના
ઝાંખાં ઝાંખાં શ્યામ ઊછળતાં ટપકાંઓ રૂપે, સમય
અને તેયે આમ મીંચેલી આંખની અંદર, મેટાફૉરિકલ.
સમય, તું મેટાફૉરિકલ ટપકાંઓ છે માત્ર
વિચ્છિન્ન, અલગ સાવ ?
સાવ અન્-એક્સાઇટિંગ ?
ફૅન્ટસી કે આર્ટિફિસના ઇન્ટરવૅન્શન
વિના તને પામવો છે મારે; કેમ કે ‘વાર્તા’ એ માનવપરાજયને
ઢાંકવાનો અજ્ઞાત રસ્તો છે. તેથી ડેડ ફૉર્મ્યુલાઝ સુપર ઇમ્પોઝ
કરવાની ટેક્નીકને સાવ ચીરી નાખીને–
નીચે –
એની નીચે
મારે મને પામવો છે સમય;
તેથી તો સતત આ રિયાલિટીનું
ઉત્ખનન કરતો કરતો
ડ્રૅબ વિશેની કરું કવિતા
વણધોયેલા ભૂખરા મેલા રંગની રે
કંટાળો ઉપજાવે એવી એકસૂરીલી
દંડ અને કાણાની હરદમ, તંગની રે.
કૂબડી ફૂવડ કુલટા-ના
ઊઘડેલા ઊલટા અંગની રે.
ગોળાકાર ગતિમાં આગળ વધવું, ચડવું
ક્યૂપિડ થઈને
બચ્ચા-કચ્ચા હીન ભૂમિમાં ડચ ડચ ડચ ડચ
ડિબૉચરીના ખચ્ચરને ડચકારી
અક્કડબાજ-ફાંકડો-પુરુષ બનીને
બિલિંગ્ ઝગેટ-ની
બુલેટ્સ છોડી
ધડ ધડ ધડ ધડ
પીપ-ટોપલી-ડબ્બામાં સૂતેલી બિચના
કાઉ કાઉના અવાજ વીંધી
નીક ગટરમાં ઊંડે ઊંડે બ્લૅક બીટલ થઈ
ફરકાવી મૂછ ડૂઅર બનીને
ડુ-ડિડ-ડનના ડુઇંગ્ઝ રચવા
ઊભા હલેસે ફૉસિટ ખોલી
નિકાલ-ફડચો-નિર્ણય-દૃઢતા-કસૂર-ગફલત-હાર-પરાજય-
મનોભંગ –
હા અદબ વિષેની, લોભ-મોભ ને થોભ વિશેની
પ્રિક-પ્રિકલના સંકુલ સંધા સંગની રે
કરું કવિતા
ક્રૂસ વિશેની –
ડેપ્રિડેશન–
ડૂશ વિશેની
કર્યા પછી તુર્ત જ લઈ લેવો ડૂશ સમયસર
પછી ન ઊગે સંભવના કોઈ લવ અને કોઈ કુશ.
બાઇટ ઑફ્ફ મોર ધૅન યૂ કૅન ચ્યૂ ટાઇમ
ઍન્ડ ધેન ચ્યૂ લાઇક હેલ.
ઢેલ–
નાગી ઉઘાડછોગી
કૂવાને તળિયે જઈ પોગી.
અને બ્રહ્મના ઈંડામાંથી સમય ઊઘડ્યો
ટેંહોંક... ટેંહોંક...
જણો જનાના, ખખડો, ખીલો ધૂળ અને ઢેફામાં
સાર્વનામિક
જટાજાળોમાં
ક્વીઝિ
તુરંગમાં કેદ
હેતે છલોછલ
હૈયાં ઉછાળતાં ઊભાં આડાં સાથળનાં વનમાં
દિવ્ય સ્પર્શ-દર્શનનાં વમળોમાં ગ્રસ્ત
શ્રદ્ધાની કાચેરી
ઈંટો પડાવતા મનમાં મને ચાંદીનો મોભ નખાવતા
તનમાં અને સોનાની વળીઓ નખાવતા, ઉડાડતા રે
ધુમાડા અબીલ-ગુલાલના, ખેતર-પાદર ખેડતા, રાતી રાતી
રંગ ચણોઠડી જેવાં, જળ ભરવાને જતાં જોઈ રહું છું, આઉટ.
આઉટ થઈ ગયો છું હું, ગેટ આઉટ થઈ ગયો છું હું
ચૂપ બનીને
વાંચું છું જાહેર નોટિસ સેરિબ્રલ લાઇન પર
જરૂરી સમારકામ કરવાનું હોઈ ફિફટી વન ડાઉન
ફ્લરિશ-ફ્લો-ફ્લાવર સબસ્ટેશનમાંથી પી-ક્વાર્ક એન-ક્વાર્ક
સમયસર નીકળી શકશે નહીં અને લાઇનનું સમારકામ પૂરું થયે
કોઈ પણ જાતની સૂચના આપ્યા વિના
વિદ્યુત-પુરવઠો
રાબેતા મુજબ ચાલુ કરવામાં આવશે.
આવશે
તલાવડીની પાળે બે આંબા હો બંધવા
એની ડાળે ડાળે અઢળક કેરી આવશે
આવશે
તેથી
હરાજીથી કાચી કેરી વેચવા અંગે જાણ કરવામાં આવી છે સમયસર
કે હરાજીના સમય પહેલાં કાચી કેરીને કલ્પી લેવાની રહેશે
આ પછી પાછળથી કોઈ તકરાર સાંભળવામાં આવશે નહીં.
હરાજીની શરતો સ્થળ ઉપર રૂબરૂમાં
વાંચી સંભળાવવામાં આવશે, સમયસર.
અને સ્થળ ઉપર
અમે બેઠા છીએ પ્રતીક્ષામાં મેટાલૅંગ્વેજની સપાટીને સૂંઘતા,
મનવગડામાં ખમકે ઘૂઘરમાળ તેને સાંભળતા,
રૂડી બાજરીનું રાડું રોપતા
સૌંદર્ય અને કળાની
ગંધનું અનુમાન કરતા
ઑન્ટૉલૉજિકલ એકાક્ષથી
તડકાના પક્ષમાં
પડછાયા સાથે એન્કાઉન્ટર કરતા.
આ પ્રક્રિયા, આ તબક્કાઓ,
આ દરમિયાનગીરી, આ સન્નિકર્ષ, આ પ્રભાવ, આ પરિવર્તન,
આ અન્યોન્ય નિર્ભર મૃત પદાર્થોની અથડામણ વચ્ચે
કૉગ્નિટિવ ક્લેઇમ કરતા બોબડા વ્યાપારોના વહાણનું પાણી
ઉલેચતા, ઇન ટાઇમ,
આહાહા ઝન ઝન ભવ્ય સતાર!
બોલો બચુભાઈ, બા બા બા
મૂળ વસ્તુ જડ પ્રકૃતિ જ છે, બચુભાઈ બા બા બા
તે જ એક અદ્ ભુત યંત્રની જેમ વિકાસ
પામતી
પામતી
ઇન ટાઇમ, જાણનારું
સમજનારું
વિચાર કરનારું
વધનારું
અને પેદા કરનારું ચેતન રસાયન બની જાય છે
બચુભાઈ
બા બા બા
કેટલાંક ઊંચા પ્રકારનાં યંત્રો એવાં હોય છે કે
પોતાની ગતિનો અહેવાલ નોંધી શકે, બા બા બા
કાંઈક ભૂલ થાય તો અટકી જઈ શકે છે, સમયસર
અને તે રીતે યાંત્રિકનું ધ્યાન ખેંચી શકે છે
ઊંઘી નહીં જવાનું બચુભાઈ
બોલો બચુભાઈ હા હા હા
પોતાની ગતિ જરૂર પ્રમાણે પોતાની મેળે જ
વધારી કે ઘટાડી શકે છે. હા હા હા
કેટલાંક વિમાનો વિમાની વિના જ
ધારેલ સ્થળે પહોંચી શકે છે ઇન ટાઇમ
અને પાછાં આવી શકે છે, ઇન ટાઇમ, હા હા હા
શું તું એવું યંત્ર બની શકીશ, બેટા બચુ ?
તારી ગતિનો અહેવાલ નોંધી શકીશ, બચુડા ?
ભૂલ થાય તો અટકી જઈ શકીશ, બચુડિયા ?
બચ બચ આંગળી નહીં ધાવવાની, દીકરા.
બોલ, જરૂર પ્રમાણે તારી ગતિ
વધારી કે ઘટાડી શકીશ ?
વિમાની વિના જ, બોલ બચુ, ધારેલ સ્થળે પહોંચી શકીશ ?
અને પાછો આવી શકીશ, મારી સાત ખોટના બ-ચુડા ?
અને બચ બચ કરતા બચ્ચા રાણા
આ પ્રત્યક્ષ લોકના
નીચે ઉપર ડાબે જમણે ફેલાયેલા
મિરરમાં
શોધે છે ઉત્તરો. ત્રણ શકમંદ ત્રાસવાદીઓએ કરેલા
આડેધડ ગોળીબારના અવાજોને
ઝીલી લે છે મસ્તિષ્કની
સોળપેજી ક્રાઉન સાઇઝની ઝોળીમાં.
પશ્ચિમ રેલવે સમર સ્પેશિયલના સમય-પત્રક પર
સુજ્ઞ દૃષ્ટિને સ્થિર રાખીને વાંચે છે :
ન હન્યતે હન્યમાને શરીરે.
પછી, બચુભાઈ, પાણીએ વિચાર કર્યો કે હું ઘણાં રૂપ ધરું,
પછી તેણે અન્ન ઉપજાવ્યું – વન ઉપજાવ્યું – તન ઉપજાવ્યું –
મન ઉપજાવ્યું
બચુભાઈ ચમક્યા, તરસ લાગી છે મારી બેટી,
ક્યારનીય –
એ તો ધસ્યા, નેચરલી, પાણી પીવાના નળ પાસે
ઘણુંય સખળડખળ કર્યું શતાબ્દીઓ સુધી
પણ એ ટીપું જો નીકળે સમ ખાવા જેટલું.
બચ બચ
બચુ-બચલા-બચુડિયાઓ-બચુભાઈઓ બસ કરો.
ક્રૅ-કિંગ મિરરમાં ફૂટી ગયાં છે તમારાં પ્રતિબિંબો
આભનો સાગર
જળ જળ ભરિયો માંહી સૂરજ ને સોમ,
આ આરે છે ધરતીની ભેખડ
ત્યાં અથડાય છે મારો સમય લગા ગાગા ગાગા –
ચૂરેચૂરા થઈ જતો લલલ લલગા –
વેરાઈને વિચ્છિન્ન થઈ જતો
પૃથ્વીના કરોડો કણ કણમાં ગાલ લલગા –
શા માટે હું
ઇન્ફ્રારેડ સંવેદનશીલ નજરથી તાકી રહું છું
અને રિમોટ સેન્સિંગથી સૂંઘું છું પૃથ્વીને ?
હસી હસીને
બેવડ વળી જાઉં છું અચાનક આમ, શા માટે ?
શા માટે
ખડખડાટ આળોટું છું કાવ્યપ્રક્રિયાના આ ક્ષણ સુધીના
પ્રલંબ પાથરણા પર
બધું વેરવિખેર કરી નાખતો ?
અટ્ટહાસ્યના ફીણ કઢવાનું બંધ કરી
ઊઠ અલ્યા તું બેઠો થા રાઇમના રસ્તે
કાવ્યપંક્તિઓ શેકી ખા રાઇમના રસ્તે
શેકતાં શેકતાં રાત પડી રાઇમના રસ્તે
અને રીતસર દેખ ઉજ્જડ આકાશમેં
ટ્વિંકલ ટ્વિંકલ લિટલ સ્ટાર્સની ભાત પડી
ઔર નીચે ખડી વાંકી ખજૂરી
નક્કર ઘડા ઉપાડી બે,
લે લે તાડી પી
તાડી પીધી ઘડા ભરી બે : જે શિવશંકર જે;
નાડી તોડી, નહીં બોલું બસ, જે શિવશંકર જે.
હળવે હળવે હીંચો, બોલે ખજૂરડી, રાઇમના રસ્તે
નક્કર નળથી સીંચો, બોલે ખજૂરડી, રાઇમના રસ્તે
અખ્ખણ દખ્ખણ અડકો, બોલે ખજૂરડી, રાઇમના રસ્તે
તૂ હે લબરમૂછિયો લડકો, બોલે ખજૂરડી, રાઇમના રસ્તે
આમ અમે વાવ્યું ખજૂરીમાં બી, હૈયારા હેલે.
શટ અપ યૂ બાસ્ટર્ડ
સન્નાટો સન્નાટો
વિધાઉટ પેનિટ્રેશન, પ્રિમેચ્યૉર ઇજેક્યુલેશન કરી
બી વાવ્યાંની વાત કરે છે, ક્લિબ ?
આ ત્યારે એમ વાત છે
અમારી પણ બચુભાઈની જાત છે,
‘ટાઇમ’ની વાત કરતાં કરતાં ‘રાઇમ’ પર ચડી ગયા
રાધર પડી ગયા. વૉટ અ ક્રાઇમ !
એમાં પાછી ખજૂરીમાં બી વાવ્યાંની વાત
અને તેય આ ઉંમરે, માય ગૉડ, વૉટ અ હ્યૂમર..!
ટ્યૂમર...
મનુષ્યમાત્રને જન્મજાત મળતી, ઇનેટ, ટ્યૂમર
મનુષ્યભૂતાનામ્ કારણમ્ –
અ-કારણમ્ : જેનું કોઈ કારણ નથી.
પણ જે મનુષ્યનાં મન-વચન-કર્મનું કારણ છે
મનુષ્યમાત્રમાં એક એક અવ્યક્ત અતિસૂક્ષ્મ અનુમેય ટ્યૂમર
તકેદમ્ પણ ઇન્યૂમરેબલ એની ઇફેક્ટસ્
બહુનામ્ બહુનામ્ કાર્યકારણમ્ ટ્યૂમર.
ધ ટ્યૂમર ઑવ ટાઇમ.
કાલો હિ નામ ગ્રંથિ
સ્વયમ્ભૂ.
હ્યુમન સ્પિસિસના
આરંભ સાથે એનો આરંભ.
સ સૂક્ષ્મામ્ અપિ કલામ્ ન લીયતે
ઇતિ કાલ :
એ સતત ધબકે છે, કાલગ્રંથિ.
મનુષ્ય વ્યક્તિની આંખના
નિમેષોન્મેષમાં વ્યક્ત થાય છે એનો ફરકાટ
અને સંકળાય છે
ઍટમિક વાઇબ્રેશન્સ – સૂર્યચન્દ્રના ઉદયાસ્ત – કાષ્ટા – કાળા–
મુહૂર્ત – અહોરાત્ર – સપ્તાહ – શુક્લપક્ષ – કૃષ્ણપક્ષ – માઘાદ્યો દ્વાદશ
માસ-શિશિરાદિ ષડ્ઋતુઓ – વર્ષ – સંવત્સર – યુગ.
બીજ ફૂટે છે
ને સંકળાય છે ટીશીઓ-પાંદડેપાંદડાં–ફરફરતા ફૂલગુચ્છાઓ–
લટકતાં ફ્લો – ખરતાં પીત પત્રો – કડડ તૂટતી નગ્ન ડાળો –
ઉન્મૂલ થઈ ધબકારા સાથે પછડાતી ઘટનાઓ-મુશળધાર વરસાદો–
ઘૂંટેલા કેશર જેવા સવારના તડકાઓ–સૂની બપોરો–તોફાની પવનો–
સમી સાંજના પડછાયાઓ–સગર્ભા ગાયો–સૂકાં સરોવર–ઉત્તર તરફનો
શીતલ પવન–રજ–ધૂમસથી વ્યાપ્ત દિશાઓ–
ઝાકળથી ઢંકાયેલો
સૂર્ય-કાગડા, ઘેટાં, ગેંડા, પાડા અને હાથીઓની મસ્તી–
સંકળાય છે
ખાખરા, કમળો, બોરસલી, આંબા, અશોકની પલ્લવપુષ્પગંધો–
કોકિલના પંચમ સૂરો–
સળગતો પવન – નદીના પાતળા પ્રવાહો -
જળાશય માટે ભટકતાં ચક્રવાક પક્ષીઓ -
જલપાનાકુલ મૃગો-
ધ્વસ્ત લતાઓ – ઊમડઘૂમડ ઘનગર્જન –
નદીકાંઠાનાં ભાંગી ગયેલાં
વૃક્ષો – હંસપક્ષીઓનાં પડખાંથી ચલાયમાન કમળો –
મસ્તકહીન મિનારા – કટાયેલા સિક્કા – કસબ – કામળા –
હાડ હવન – છંદોમય વાણી –
દલાઈ લામા –
ડૅમ – દાયકો –
સાંકેતિક લિપિ – સ્તવનગીત – અવશેષ – અવાજો ઘુમ્મટમાં
પડઘાતા – સૅટેલાઇટ પ્રોગ્રામ –
બધું સંકળાય છે અને સર્જાય છે
મનુષ્યની કાલગ્રંથિના નિમેષોન્મેષથી.
કાલ : સંકલયતિ.
મને – તમને – બચુભાઈઓને એ વિભક્ત કરે છે
અને સંકલિત કરે છે. એ વિભક્ત કરે છે રામ – ક્રિશ્ન –
લાઠા – લવજી – ભોપાલ – ભિવન્ડી – ધામ – ધૂમ – ધરતીકંપો –
ધડ – ધાવણ – ફૉસિલ્સ અને સંકલિત કરે છે.
એ ચૂસે છે
સતત સકલને વિભક્ત અને સંકલિત કરતી.
અને સ્મૃતિનું ડોઝરું ભરાયાં કરે છે.
આંખ–કાનથી, સ્પર્શ–સ્વાદથી નસ્ય નિરંતર ચૂસ્યાં કરે
ને ભર્યાં કરે ભૂતોદર એનું કાલગ્રંથિ.
એ સુપર સેન્સ છે :
સેન્સ ઑવ ટાઇમ.
એના ડોઝરામાં સમાઈ ગયાં છે
સંહિતાઓ – શ્રુતિઓ – જ્ઞાનવિજ્ઞાનભેદો – વાદવિવાદો – ધર્મભેદો –
જાતિભેદો – સ્થાનભેદો – માનભેદો – ભાનભેદો.
મનુષ્યની – મનુષ્યસમુદાયોની
કાલગ્રંથિઓ સતત ચૂસે છે અને ઑકે છે
સમાજો અને સંસ્કૃતિઓને.
એ ઊલટીઓ અથડાય છે – ફૂટે છે – તૂટે છે
નગરની શેરીઓમાં –
રાજ્યોની સીમાઓમાં – સમુદ્રોમાં – અવકાશમાં.
ભાષાના
કણ કણમાં, માણસ માણસની મુલાકાતોમાં –
યૌન રાતોમાં –
નાતોમાં – જાતોમાં – મદમાતોમાં – લાતંલાતોમાં –
ઇમ્પોઝ થતી,
સુપર ઇમ્પોઝ થતી ઊલટીઓ ગંધાય છે.
સડે છે સતત
ગંધારું અંધારું અડાબીડ ધર્મકારણમાં –
સમાજકારણમાં–રાજકારણમાં.
અને આ બધું ચૂસે છે સતત
શિશુઓની, કુમારોની કાલગ્રંથિઓ.
કાલગ્રંથિ
તું મહા સમર્થ છે. નથી કરી કોઈએ તને ઉત્પન્ન.
તું આદિ, મધ્ય અને અંતથી રહિત છે.
સંત કહો કે જંત કહો
સતત સંતતિ-સાતત્યોમાં
અવતરે છે
કાલગ્રંથિઓ.
મારા જીવન-મરણનું કારણ તું કાલગ્રંથિ
કાલયતિ મનુષ્ય ભૂતાનિ ઇતિ કાલ :
કાલગ્રંથિ, તારું સ્મૃતિડોઝરું
સતત ઑકે છે
ચીકણા અધ્યાસો.
જે મને ચોંટાડી રાખે છે
પિતા–માતા–બંધુ સાથે;
નામ, રામ ને ધમ સાથે; વામ સાથે; વામા સાથે.
નનામાને નામ આપી તું ભાષાના રસ્તે ઢસડી
ચૂસી જાય છે.
ચૂસી જાય છે એક મુખે તું –
હજી તો સ્ફુટ થતા વર્તમાનને, કલ્પનાની કૂંપળને
અને યુગપત્ ઑકીને અતીત સહસ્ર મુખોથી
ખરડી નાખે છે મારા આશ્ચર્યને, મારા ટૅન્જિબલ અવાજને.
બે મનુષ્યોની વચ્ચે, લયની પગદંડી પર
ઑડિબલ-વિઝિબલ કળાઓ નામે
ઑકે છે તું
મમત્ત્વનાં ખાબોચિયાં, ખાબડાં
અને રડાવે છે
મારા જેવા બચુભાઈઓને, ઘડા ઊંચકી ઊભેલી
વાંકી ખજૂરીઓને.
તારા ડોઝરામાંથી ઠલવાય છે
ફરજ–અહિંસા–પ્રેમ-નીતિ–માનવતા;
જે સડી સડીને
ઉત્પન્ન કરે છે
ધિક્કાર–અનીતિ–હિંસાનો ઘોંઘાટ.
જે પ્રસરે છે માણસના હાથમાંથી
પગમાંથી
જીભમાંથી
સર્વત્ર, નીચે ઉપર બધે : સ્કાય ઇઝ ધ લિમિટ.
મારી આત્મખોજના મૂળમાં –
અનવરત ભ્રાન્તિઓના કુળમાં
તું જ ચાંપ દબાવે છે અને બધું
ઉઘાડ-બંધ થાય છે.
તારા જ રસબસ તંતુઓમાં
લથબથ સરકું છું આમ
ખખડ ખખડ સ્ટ્રેચરમાં–
ભાષામાં–ડ્રૅબમાં–કાઉ કાઉના અવાજ વીંધી – શ્રદ્ધાની
કાચેરી ઈંટો પડાવતો – સેરિબ્રલ લાઇન પર – હરાજીના સમય પહેલાં –
ઑન્ટૉલૉજિકલ એકાક્ષથી – બોબડાં વ્યાપારોના
વહાણનું પાણી ઉલેચતો – બા બા બા કરતો – મૂળ જડ
પ્રકૃતિમાંથી વિકાસ પામીને – જાણીને – સમજીને – વિચારીને –
વધીને – પેદા કરીને – તારું જ ચેતન રસાયન બનીને –
ગતિનો અહેવાલ નોંધીને – વિમાની વિના જ – ઘણુંય સખળડખળ
કરી – લગા ગાગા ગાગા – કાવ્યપંક્તિઓને શેકી ખાતો –
વિથ કે વિધાઉટ પેનિટ્રેશન –
હ્યૂમરના પ્રાસમાં પ્રગટેલી.
સૂક્ષ્મ છતાં સર્વવ્યાપ્ત ટ્યૂમર –
હું આવી પહોંચ્યો છું
ખખડ ખખડ ભ્રાન્ત સ્ટ્રેચરમાં
તું ગ્રસી લે નિઃશેષ
તે પહેલાં તને તાકતો, અ-નિમેષ.
(કાલગ્રન્થિ, 1૯૮૯, પૃ. ૩૦-૪૫)