મધ્યકાલીન ગુજરાતી કાવ્યસંપદા /ઓખાહરણ કડવું ૧૭
પ્રેમાનંદ
રાગ મારુ
ઓખા કહે, ‘કંથ! એમ ના કીજે, બળિયા-શું વઢતાં બીહીજે,
એ ઘણા ને તમો એક જાતે, સૈન્ય મોકલ્યું મારે તાતે; ૧
દૈત્યને વાહન ને તમો પાળા. એ કઠણ ને તમે સુંવાળા;
દૈત્યને ટોપ કવચ બખતર, તમારે અંગે પીતાંબર. ૨
દૈત્યને સાંગ ને બહુ ભાલા, નાથ! તમે છો ઠાલામાલ;
એ મદોન્મત્ત બહુ બળિયા, તમે સુકોમળ પાતળિયા. ૩
સ્વામી! પછે અસુરને વેધો, પહેલું મસ્તક મારું છેદો,
દેહડી નીરખીનીરખીને મોહું, તમોને જુદ્ધ કરતાં કેમ જોઉં? ૪
ઇચ્છા અંતરની ગઈ ફીટી, દૈત્યે માળિયું લીધું વીંટી;
પ્રભુ! પ્રાણ કંપે છે મારા, મૂઆ દૈત્ય કરે છે હોકારા. ૫
ઘણું ક્રોધી વિરોધી છે બાણ, હાકે ઇન્દ્રનું જાય ઓસાણ;
જગ્ત ભય પામે પિતાની હાકે, બાણે પૃથ્વી ચડાવી ચાકે. ૬
જેના નાદે તે મેરુ હાલે, ચક્રધર સરખાનું નવ ચાલે,
ક્ષત્રી-સાથ રહે સહુ બીહીતો, તેને કઈ પેરે તમો જીતો?’ ૭
કંથ કહે, ‘જો ના કરું સંગ્રામ, આહાં નાઠાનો કુણ ઠામ?
હાવે જીવતાં છૂટવું નહિ, શે નવ મરીએ સામા જઈ? ૮
નથી ઉગરવાનો ઉપાય, તો ભય પામ્યે શું થાય?
નાઠે લાંછન લાગે કુળમાં, પ્રતિષ્ઠા જાય એક પળમાં. ૯
મહુઅર વાગે ને મણિધર ડોલે, ના ડોલે તો સર્પને તોલે;
ધન ગાજે કેસરી દે ફાળ, ના ઊછળે તો જાણવો શિયાળ; ૧૦
હાક્યો વાઘ ન માંડે કાન, નહિ શાર્દૂલ, જાણવો શ્વાન;
ક્ષત્રી નાસે દેખીને દળ, નહિ પુરુષ, જાણવો વ્યંડળ; ૧૧
ઘરમાં ગોઝારો રહે પેસી, જુદ્ધે ચરણ વિના રહે બેસી,’
અમ કહી ઓખા અળગી કીધી, ભડ ગાજ્યો ને ભોગળ લીધી. ૧૨
અસુર-દળમાં જઈ ખૂંપિયો, છજેથી કપિની પેરે પડિયો,
જેમ ગ્રાહ પેસે છે જળમાં, તેમ અનિરુદ્ધ પેઠો દળમાં; ૧૩
જેમ ચંદ્ર પેસે વાદળમાં, તેમ અનિરુદ્ધ થયો બળમાં;
ગજ્જૂથમાં લઘુ કેસરી, તેમ અનિરુદ્ધ મધ્યે-અરિ. ૧૪
દૈત્યને આવ્યો મૃત્યુનો દહાડો, ગામે અનિરુદ્ધ મેઘ અસાડો;
પડતામાં બહુ પડતાળ્યા, ભોગળ-પ્રહારે ધરણી ઢાળ્યા. ૧૫
કૌભાંડે તવ સેન્યા પ્રેરી, જાદવ જોદ્ધને લીધો ઘેરી,
ચંદન બાવળિયે ઝીંકી, તેમ અસુરે અનિરુદ્ધ લીધો વીંટી. ૧૬
દાનવ કહે, ‘માનવ કસ્યું, બહુ સિંહમાં મૃગલું જસ્યું;
મુગટ મંત્રીને ચરણે ધરે, તો તું મૃત્યુ થકી ઊગરે.’ ૧૭
વેરી-વાયક એવાં સાંભળી, અનિરુદ્ધ ધાયો હોકારો કરી.
નાખે દૈત્ય ભારી મુદ્ગળ, તેમ અનિરુદ્ધ ભુજ-ભોગળ. ૧૮
વીસ સહસ્ર અસુર ત્યાં તૂટ્યા, એકીવારે તે બહુ શર છૂટ્યા.
આયુધધારા રહી છે વરસી, ગદા ગુપ્તી ફરે છે ફરસી. ૧૯
દાનવ ધાયા છે ટોળેટોળાં, વરસે ભીંડીમાળ ને ગોળા;
હાક્યા હસ્તી દે હલકારા, થાય ખડ્ગ તણા ચળકારા; ૨૦
થાય અગ્નિ તણા ઘુઘવાટ, બોલે સાંગ તણા સુસવાટ;
રથચક્ર ગાજે ગડેડાટ, ગગને ધજા થા ફડફડાટ. ૨૧
હોયે હય તણા હણહણાટ, છૂટે બાણ બહુ સણસણાટ;
દેખી દોહિલો નાથનો ઘાટ, ઓખાને થાય છે ઉચાટ. ૨૨
બહુ દાનવનો વાળ્યો દાટ, અનિરુદ્ધ મૂકાવે વાટ;
કોને ઝીક્યા ઝાલીને કેશ, કોને ઉડાડ્યા પગની ઠેશ. ૨૩
કોને માર્યા ભોગળને ભડાકે, કોનાં મુખ ભાંગ્યાં લપડાકે;
કો અધસસ્તા ને કો પૂરા, એમ સૈન્ય કર્યું ચકચૂરા. ૨૪
તે તો રણ ભયાનક ભાસે, બળ દેખી ઓખા ઉલ્લાસે:
‘મેં તો આવડું નહોતું જાણ્યું, ચિત્રલેખાએ રત્ન જ આણ્યું; ૨૫
શોણિત-સ્વેદ થયો છે ડીલે, નાથ રણ-રુધિરમાં ઝીલે.’
ભડ ગાજ્યો ને પડ્યું ભંગાણ, નાઠો કૌભાંડ લઈને પ્રાણ. ૨૬
હવું બાણાસુરને જાણ: એક પુરુષે તે વાળ્યો ઘાણ;
અસુર સૈન્ય ચડ્યું સર્વ કોપે, સજ્યાં કવચ, આયુધ ને ટોપે, ૨૭
સરવે સૈન્ય તત્પર કીધું, વઢવાને દુંદુભિ દીધું;
વાગી હાક જે ચડિયો બાણ, તે તો ઓખાને થયું જાણ. ૨૮
વાગી હાક જે તાત ચડિયો, કયમ જીતશે સહસ્રહાથને?
આંસુ ભરતી, શોક કરતી, સાદ કરતી નાથને: ૨૯