મધ્યકાલીન ગુજરાતી કાવ્યસંપદા /હિતશિક્ષા છત્રીસી

હિતશિક્ષા છત્રીસી

વીરવિજય

સાંભળજો સજ્જન નરનારી, હિતશિખામણ સારી જી રે;
રીસ કરે દેતાં શિખામણ, ભાગ્યદશા પરવારી, સુણજો સાજનો રે.
લોક વિરુદ્ધ નિવાર, સુણજો જગત પડ્યો વ્યવહાર.         સુણજો૦

મૂરખ બાળક જાચક વ્યસની, કારુ ને વળી નારુ જી રે,
જો સંસારે સદા સુખ વાંછો, ચોરની સંગત વારુ.          સુણજો૦
વેશ્યા સાથે વણજ ન કરિયે, નીચશું નેહ ન કરિયે જી રે;
ખાંપણ ઓ ઘર-ધન જાવે, જીવિતને પરહરિયે.          સુણજો૦

કામ વિના પરઘર નવ જઈએ, આળે ગાળ ન દીજે જી રે;
બળિયા સાથે બાથ ન ભરિયે, કુટુંબક્લેશ નવ કીજે.          સુણજો૦

દુશ્મનશું પરનારી સાથે, તજિયે વાત એકાંતે જી રે;
માત-બેનશું મારગ જાતાં, વાત ન કરિયે રાતે.          સુણજો૦

રાજા રમણી ઘરનો સોની, વિશ્વાસે નવ રહિયે જી રે,
માતપિતા ગુરુ વિણ બીજાને ગુંજની વાત ન કહિયે.          સુણજો૦

અજાણ્યાશું ગામ ન જઈએ, ઝાડ તળે નવ વસિયેજી રે,
હાથી ઘોડા ગાડી જાતાં, દુર્જનથી દૂર ખસિયે.          સુણજો૦

રમત રમતાં રીસ ન કરિયે, ભયમારગ નવ જઈએ જી રે,
બે જણ વાત કરે જ્યાં છાની, ત્યાં ઊભા નવ રહિયે.          સુણજો૦

હુંકારા વિણ વાત ન કરિયે, ઇચ્છા વિન નવ જમિયેજી રે,
ધન-વિદ્યાનો મદ નવ ધરિયે, નમતા સાથે નમિયે.          સુણજો૦

ગુરુ જોગી રાજા પંડિતને, હાંસી કરી નવ હસિયેજી રે,
હાથી વાઘ સરપ નર વઢતા, દેખીને દૂર ખસિયે.          સુણજો૦

કૂવાકાંઠે હાંસી ન કરિયે, કેફ કરી નવ ભમિયેજી રે,
વરો ન કરિયે ઘર વેચીને, જાુગટડે નવ રમિયે.          સુણજો૦

ભણતાં ગણતાં આળસ તજિયે, લખતાં વાર ન કરિયે જી રે,
પરહસ્તે પરદેશ દુકાને, આપણું નામ ન ધરિયે.          સુણજો૦

નામું માંડો આળસ છાંડો, દેવાદાર ન થઈએ જી રે,
કષ્ઠભયાદિક સ્થાનક વરજી, દેશાવર થઈ રહિયે.          સુણજો૦

ધનવંતો ને વેષ મલિનતા, પગશું પગ ઘસી ધોવે જી રે;
નાપિકઘર જઈ શિર મુંડાવે, પાણીમાં મુખ જોવે;          સુણજો૦


નાવણ દાતણ સુંદર ન કરે, બેઠો તરણાં તોડે જી રે,
ભોંઈચિત્રામણ નગ્ન સૂએ તો, તેને લક્ષ્મી છોડે.          સુણજો૦

માતાચરણે શીશ નમાવી, બાપને કરો સલામો જી રે,
દેવ-ગુરુનાં દરશન કરીને, કરો સંસારનાં કામો.          સુણજો૦

બે હાથે માથું નવ ખણિયે, કાન નહિ ખોતરિયે જી રે,
ઊંભા કેડે હાથ ન દેઈયે, સામે પૂર ન તરિયે.          સુણજો૦

તેલ તમાકુ દૂરે તજીયે, અણગળ જળ નવ પીજેજી રે;
કુળવંતી સતીને શિખામણ, આના ભેગી દીજે.          સુણજો૦