મધ્યકાલીન ગુજરાતી કાવ્યસંપદા/ચંદ્રહાસ-આખ્યાન કડવું ૧૭
વિષ્ણુદાસ
એમ કરતાં આવી રાય પાસે,
કાંઈ એક લાજે ને મંન વિમાસે;
કરી પાલવ અલગો મુખ નીરખે,
તે જોતાં વિષયા હરખે. ૯
જાણે ચંદ્રબિંબ પૂરણ કલા,
તે નીરખતાં થઈ વાકુલા;
પછે જુએ તો સુંદર ધાંમ,
પછે મનમાં પાંમી અભિરાંમ. ૧૦
તેનાં લોચન જાંણે અંબુજ ફૂલાં,
તે જોઈને વિષયા ભૂલાં;
નિજ ચાર કપોલ સેજે હસે,
કો રુચિર સુધા અમૃત વસે. ૧૧
તેની નાસિકા કીર સોહાંમણી,
જાણે ગ્રીવા ઉદર બાંધો મણિ;
તેનું દરસન જોતાં હીરાવલી,
જડિત્ર કવિન જાંણે સસી ચલી. ૧૨
ભુજ પ્રચંડ કટ કેસરી,
તે જોતાં સુધ વીસરી;
વ્રક્ષ વિશાલ સૂક્ષ્મ કટિ
તે નીરખતાં થઈ એક ઘડી. ૧૩
તેનાં ચરણકમલ જાંણે રવિશશી,
નખમણિ જોતાં હીરાવશી;
અંગ અંગ તેહ ઉદાર,
જાંણે મનમથ કેરો અવતાર. ૧૪
ધન્ય ધન્ય કો માંહતિ,
જે પાંમશે એહવો ભૂપતિ;
રહી દૂર થકી નીરખે સતી,
વિષયા જાંણે ચિત્ર લખી. ૧૫
એહવે કસ દ્રષ્ટે પડી,
જાંહાં કાગલ બાંધ્યો છે બીડી;
પછે રુંધો સાસ ને ગઈ પાસે,
આ કાગલ શો બાંધ્યો દિસે. ૧૬
તે શનૈ શનૈ છોડી લીધો,
પટ બીડો થો અલગો કીધો;
સરનાંમું જોતાં વિસમે થઈ,
કાંઈ કાજગરો દિસે સહી. ૧૭
તતખેવ ઉકેલ્યો વદી,
કુંતલીકપુર જોતાં આનંદી;
સ્વસ્ત શ્રી કુંતલીકપુર સ્થાંને,
ચિરંજીવી તું મદનમાંને. ૧૮
રાયે કોસંધનો કુંવર જેહ,
મેં તુજ કને મોકલ્યો તેહ;
રૂપકલા ને લાવંન,
મ જોઈશ મધુર વચંન. ૧૯
એની શીલ ચાતુરી જે છે સાર,
મ જોઈશ એહના શણગાર;
જંમતંમ કરી એને વિષ દેજે,
પછે સુખ પાંમી રાજ કરજે. ૨૦
તે વાંચીને સુખ નવ પાંમે,
પછે માત ઉમિયાને શિર નાંમે;
આઈ ભવાંની જગત માતા,
કામ અભિલાષની તું દાતા. ૨૧
મેં તાત કને માગ્યો વર,
તેં મોકલીઓ જોઈ સુંદર;
મારો ભાઈ એહ કાગલ વાંચશે,
તો વિષ દેઈ એહને મારશે. ૨૨
પછે હાસ વાયક તાંહાં કેવાસે,
છે સવલું તે અવલું થાસે;
મમ તાત તણી બુધ્ય સબલી ગઈ,
કાંઈ કારણ તાં દિસે સહી. ૨૩
કે વસુંધરા શું થઈ આડી,
કે કાગલ લખતાં રાત પડી;
કે અથવા શું ધ્રૂજ્યો હાથ,
એ શો કહીએ ઉતપાત. ૨૪
કે કાગલ લખતાં વિગ્રહ હશે,
ચૂક પડી તે મરમ કશે;
કે વચમાં કોણે વાત જ કરી,
તેણે તે ગયા વીસરી. ૨૫
કે વર જોતાં હરખે ભરા,
તેણે અ આ ગઆ વીસરા;
એણીપેર્ય કરતી આલોચ,
હવે અક્ષરનો કીજે સોચ. ૨૬
પછે કાજલ રસ સલીએ ભરી,
વિષયા લખીસ સુધ કરી;
પ્રેમે કરી અક્ષર સાંધ્યો,
પટ બીડીને પાછો બાંધ્યો. ૨૭
પછે માત ઉમયાની સુત્ય કરી,
મુજને દેજો એહ હરિ;
પછે શનઈ શનઈ પાછી વલી,
પોતી ત્યાં મનની રલી. ૨૮
કટ અંબર કાછ ભીડો હાથ,
તે દૂર થકી નરખો નાથ;
તારે નારદ કે સુણ ઉપાય,
તેનાં કોટ વિઘન મિથ્યા થાય. ૨૯
બોલા જઈમુન જનમેજે રાય,
તેનું તુજને કહું ઉપાય;
જેની સાર કરે શ્રી જદુરાય,
તેને અવલાનું સવલું થાય. ૩૦