સમગ્ર અરધી સદીની વાચનયાત્રા/જવાહરલાલ નેહરુ/મેહનત કરનેકા સમય

          એક જમાના થા કિ જબ એક બડે વ્યક્તિકી રોશનીસે હમારે દિલોંમેં ભી કુછ ગર્મી આઈ થી. મહાત્માજીકા સબક સુન કર ઉનકી આવાજ હમારે કાનોંમેં ઔર દિલોમેં ગુંજી થી ઔર હમ લોગ દેશમેં લાખોં ઔર કરોડોંકી તાદાદમેં અપને ઘરકી મામૂલી બાતોંકો, ઝગડોંકો ભૂલ કર, અપને પરિવારોં તક કો ભૂલ કર, અપને પૈસે ઔર જાયદાદોંકો ભૂલ કર મૈદાનમેં આએ થે. ઉસ સમય કોઈ સવાલ નહીં ઉઠતા થા અપને ફાયદેકા, અપને ઓહદેકા, અપની નૌકરીકા. અગર કોઈ મુકાબલા થા તો ખાલી ઇસ બાતકા થા કિ કિસ તરહસે હમ દેશકી સેવામેં મુકાબલા કરેં. એક ખ્વાબ થા, એક સ્વપ્ન થા જો હમને દેખા ઔર કભી-કભી કિસી કદર પાગલોંકી તરહસે હમ ઉસ સ્વપ્નકે પીછે દૌડે. મૈં આપસે યાદ દિલાના ચાહતા હૂં ઉસ જમાનેકી જબ બગૈર ફૌજકે, બગૈર હથિયારકે, બગૈર કિસી બાહરી સહારેકે, બગૈર પૈસેકે ઇસ મુલ્કકી આઝાદીકી લડાઈ લડી ગઈ થી. કિસને લડી થી? ઇસ મુલ્કમેં બડે બડે નેતા થે, ઔર હમારે બડે ભારી નેતા થે મહાત્માજી; લેકિન આખિરમેં ઇસ મુલ્કકી લડાઈ હમને, હમારે કિસાનોંને, હમારે અદનાસે અદના, ગરીબસે ગરીબ આદમિયોંને લડી થી. ઉનકે ઉપર બોઝા પડા થા ઉસ લડાઈકા. કૈસે વે જીતે થે? અપની હિમ્મતસે, અપને દમસે, ઔર અપને દેશ ઔર અપને નેતા પર ભરોસેસે. [૧૫ ઑગસ્ટ, ૧૯૪૯]