બે હજાર ચોવીસ સમક્ષ/અગનખેલ(સાયંસ ફિક્શન) – આઇ. કે. વીજળીવાળા: Difference between revisions

નવલકથાકાર પોતે ડૉક્ટર છે. અગાઉ એમણે પચાસેક પુસ્તકો આપ્યાં છે. એમની બાળકથાઓ પણ લોકપ્રિય છે. આ સાથે તેઓ વિજ્ઞાનમાં નૈતિકતા જેવા સમકાલીન પ્રશ્ન પર નવલકથા લઈ આવ્યા છે. આજની ગળાકાપ હરીફાઈના યુગમાં વિજ્ઞાનના અદ્‌ભુત આવિષ્કારનો ઉપયોગ જ્યારે આર્થિક નફો રળવા થાય ત્યારે એ આંધળી દોટમાં નૈતિકતાનો ખો બોલી જાય છે. વિનોબા કહેતા કે વિજ્ઞાન અને નીતિના સમન્વયથી સર્વોદય થાય, પણ વિજ્ઞાન જ્યારે અનૈતિકતા સાથે સંકળાય ત્યારે વિનાશ વેરે. નવલકથાકાર પોતાની પ્રસ્તાવનામાં જણાવે છે : ‘AI મેડિકલ ક્ષેત્રનું ભવિષ્ય પણ બદલી નાખશે. ગળાથી નીચે જેને પેરાલિસિસ (Quadriplegia) હોય એવી વ્યક્તિ પોતાના વિચારોથી કોમ્પ્યુટર, લિફ્ટ કે પોતાની વ્હિલચેર ચલાવી શકશે... ઘરનાં ઉપકરણો ચાલુ-બંધ કરી શકશે, લાઇટ, પંખો કે ઍર કન્ડિશનર વાપરી શકશે. એટલી હદે કે વિચારોની મદદથી વાહન પણ ચલાવી શકશે... આ બધી શક્યતાઓના આધાર પર જ આ નવલકથાનો પિંડ બંધાયો છે.’

નવલકથા દવાની બે કંપનીઓ વચ્ચે દવાની શોધ અને એ દ્વારા વધુમાં વધુ નફો રળી લેવાની રસાકસીના ઉપલક્ષમાં માનવીય નબળાઈઓ, પ્રેમ, સૌહાર્દ અને નૈતિકતાને ઉજાગર કરે છે. અંતતોગત્વા અસત્ય સામે સત્યનો જય થાય છે, અને વાચક સમક્ષ અનીતિ સાથે વિજ્ઞાનને જોડવાથી એની ભયાનકતા કેટલી વધી જાય છે એનો ચિતાર રજૂ કરે છે.

વૈજ્ઞાનિક હોવા છતાં આ બંને પાત્રોનાં કુટુંબ અને કૌટુંબિક સંવાદો આ કથાને જનસામાન્યને સ્પર્શે એવી પ્રતીતિકર બનાવે છે. પ્રથમ પ્રકરણમાં વાચકના મનમાં પ્રશ્નાર્થ શંકા આરોપિત કરાય છે. અજયની પત્ની અનંતા કહે છે, ‘મને યાદ છે કે તું તો કોઈ ડાયાબિટીસ માટેની અથવા તો હાર્ટ માટેની દવા પર કામ કરી રહ્યો હતો. તેં બ્લડ પ્રેશરની દવા પર ક્યારથી કામ શરૂ કર્યું એની મને ખબર નહોતી.’ એના જવાબમાં અજય કહે છે, ‘અરે હું તને જાણ કરતાં ભૂલી ગયો હતો, પરંતુ શ્રીનિવાસનની ડી.સી.એક્ષ.[સાચું ઍક્સ] કંપનીએ એ રિસર્ચ પડતું મૂકેલું. શ્રીનિવાસન પણ એથી દુઃખી હતો. એણે એ વખતે મને કહેલું કે દોસ્ત જેના નામે જે શોધ લખી હોય એ એના હાથે જ થતી હોય છે. મને લાગે છે કે આ શોધ અજય ગુપ્તાના નામે જ લખેલી છે.’

પછી શરૂ થાય છે નવલકથાને રસિક અને કંઈક અંશે રહસ્યમય બનાવવાના આટાપાટા. વચ્ચે વચ્ચે વાચક જુદીજુદી કલ્પના કરવા માટે લલચાય એવાં દૃશ્યો અને સંવાદો મુકાય છે જેથી એ સત્ય શું અને ભ્રમણા શું એવી દ્વિધામાં પડી જાય. નવલકથાને હળવી બનાવવા વચ્ચેવચ્ચે હળવા સંવાદો અને હળવી મજાકો તેમજ દૃશ્યો આમેજ થયાં છે. તેમ છતાં જેમણે સાહિત્યિક નવલકથાની અપેક્ષા રાખી હોય એને તો આ કથા સંતોષી શકશે નહીં. લગભગ દરેક પાત્રની ભાષા સમાન છે. એટલે પાત્રાલેખનમાં એકરૂપતા લાગે છે. વળી મુખ્ય પાત્રો બિનગુજરાતી હોવા છતાં કથા બોલચાલની ગુજરાતીમાં આલેખાઈ છે! ક્યાંકક્યાંક કથાના અંકોડા ઢીલા પડતા પણ અનુભવાય છે.

બીજી બાજુ શ્રીનિવાસને બ્લડપ્રેશરને નિયંત્રણમાં રાખવાના અગાઉ શોધેલા પેચ કરતાં વધુ અક્સીર પેચ શોધી કાઢવાના સંશોધનને આગળ વધાર્યું છે. એક સેન્ટિમીટરના આ પેચમાં કાગળ જેવી પાતળી ડિવાઇસ હશે જે બ્લડપ્રેશરનું રીડિંગ લેતી રહેશે અને વધુ-ઓછા હાઈ બ્લડપ્રેશર મુજબ દવા રિલીઝ કરશે. વધુમાં શ્રીનિવાસન જણાવે છે, ‘મને ખાતરી છે કે આપણો પેચ એકાદ મહિનામાં જ માર્કેટમાં આવી જશે. એનાથી જી.એમ.બી.નો પેચ તરત જ ભુલાઈ જશે...’ બીજીવાર ફોર્મ્યુલાની ચોરી ન થાય એટલે સિક્રેટ ચેમ્બરની માગ કરે છે. એના જવાબમાં કંપનીના વડા સુબ્બારાવ શ્રીનિવાસનને પરિવાર સાથે મહાબળેશ્વર જઈ એકાંતમાં લેપટોપ વર્ક કરવા જણાવે છે.

મહાબળેશ્વરના રોકાણ દરમિયાન અજય અને એનું કુટુંબ પણ મહાબળેશ્વર આવે છે અને આખી ઘટના વાચકોને પ્રશ્નાર્થમાં મૂકી દે છે. મહાબળેશ્વરના પ્રવાસવર્ણન સાથે શ્રીનિવાસનને માથાનો દુખાવો ઊપડે છે. એના મૂળમાં એક એક્સિડન્ટ છે, જે જી.એમ.બી.ના વડા મધુસૂદનના ઇશારે કરાયો હતો. એની સારવાર દરમિયાન શ્રીનિવાસનના મગજમાં એક AI ચિપ બેસાડવામાં આવી હતી. જો કે આ રહસ્ય તો અંતે ખૂલવું જોઈએ પણ વાચકોને એનો આછો અણસાર આવી જાય એમ છે. વાચકોને જે અણસાર મળે છે એમાં છઠ્ઠા પ્રકરણની શરૂઆત મહત્ત્વની છે. એમાં જી.એમ.બી.ના સી.ઈ.ઓ. મધુસૂદન એક ખાનગી મિટિંગમાં જણાવે છે, ‘જુઓ! મને પાક્કી બાતમી મળી છે કે ડી.સી.એક્ષ.[ઍક્સ] કંપની બ્લડ પ્રેશરના નવા પેચ અંગે સંશોધન કરશે જ. મને લાગે છે કે એના અનુસંધાને જ એમણે એમના એમ્પ્લોયી મિ. શ્રીનિવાસનને આજે સવારે મહાબળેશ્વર મોકલ્યા છે. આપણી માર્કેટ ટકાવવી હશે તો આપણે એમનાથી એક પગલું આગળ જ રહેવું પડશે...’ અજય આ સંદર્ભે સામો પ્રશ્ન પણ કરે છે કે તમને એવી ખબર શાના પરથી પડી? કથા આગળ ચાલે છે. એટલે સુધી કે આવી ચિપ અને એના એમ્પ્લિફાયર અને રિસીવરોની પાછળ કોણ છે એ શોધવા એક જાસૂસ નામે તેજસ્વીકુમારને રોકવામાં આવે છે. એની ઉંમરના પ્રમાણમાં એની કુનેહ ઘણી આગળ છે. જુદા જુદા વેશપલટા કરી એ આ રહસ્યને શોધી કાઢે છે.