મધ્યકાલીન ગુજરાતી કાવ્યસંપદા/૧૪.કેશવદાસ-કૃષ્ણક્રીડા: Difference between revisions

મધ્યકાલીન ગુજરાતી કાવ્યસંપદા/૧૪.કેશવદાસ-કૃષ્ણક્રીડા (view source)

Revision as of 05:19, 7 August 2021

12,936 bytes added , 05:19, 7 August 2021

no edit summary

MeghaBhavsar

18,450

edits

@@ Line 2: / Line 2: @@
 {{Heading|૧૪.કેશવદાસ-કૃષ્ણક્રીડા|રમણ સોની}}
-આ કવિએ દશમસ્કંધ-આધારિત ૭૦૦૦ જેટલી કડીઓનું 	કૃષ્ણક્રીડા નામનું કાવ્ય રચ્યું છે એ સંસ્કૃત અક્ષરમેળ છંદોના પ્રયોગને  કારણે પણ ધ્યાન ખેંચનારું છે.
+આ કવિએ દશમસ્કંધ-આધારિત ૭૦૦૦ જેટલી કડીઓનું કૃષ્ણક્રીડા નામનું કાવ્ય રચ્યું છે એ સંસ્કૃત અક્ષરમેળ છંદોના પ્રયોગને  કારણે પણ ધ્યાન ખેંચનારું છે.
 કૃષ્ણક્રીડા (માંથી અંશો)
 <poem>
+[છંદ: શાર્દૂલવિક્રીડિત]
+આવી એક અનેક નાર્ય જ મળી, ચેષ્ટા ઉદારી કરી,
+વાહ્યો વેણુ રસાલ મોહન મુખે, ગાયે સહુ સુંદરી;
+આવ્યાં તે યમુનાતટેં સહુ મળી, શીતલ્લ વેલૂ ભરે,
+માંડૂં મંડલ રાસ લાલસપણે આનંદ અંગે ધરે.{{space}}	 ૧૬
+નારી બાહુપ્રસાર રંભણ કરી, ચૂંબન્ન લીયે વલી,
+નાના નર્મ નખાગ્રપાત સ્તનને, કામેં હવી આકુલી;
+માંની માંનની માધવેં જ મન-શૂં, હંકાર પામી પછે,
+જાણ્યૂં આજ ત્રિલોકમાં નહીં વધૂ, તોલે અમારે અછે.	{{space}}૧૭
+તેને સૌભગ ગર્વ સર્વ હરવા, દેવેં દયા તો કરી,
+હઈયા અંતરધ્યાન ધૂન્ય ધરતા, હે હૈ! ક્યાંહાં ગ્યા હરિ?
+આહા હા ભગવાન! આજ અહ્મનેં મેલી ગયા ભોલવી,
+લાગે તાપ અપાર પ્રાણપ્રિય! તે રામા સહુ રોલવી.{{space}}		૧૮
+હીંડે કાંમની ઠાંમ્ય ઠાંમ્ય ગહેલી, કરણી નિહાલે કરી,
+ચાલે ગત્યનુરાગ માધવ તણે, ચેષ્ટા વિશેષેં કરી;
+એકા હાસ્ય વિહાર લાસ્ય કરતી, બાંહેં ધરી સુંદરી.
+ગાએ એક અનેક ઉચ્ચ સૂરથી, તે તેહ કેડેં ગઈ.{{space}} 		૧૯
+પૂછે ‘પીંપલ! પ્લક્ષ! વૃક્ષ! વટ હો! શ્રીકૃષ્ણ દીઠા કહીં?
+ચોરી ચિત્ત અમાહરાં જ સહુનાં, વાહી ગયો એ સહી.
+આ હો નામ અશોક! શોણક હરિ, જાણ્યા ગયા કાં વળી?’
+પૂછાં પુન્નગ નાગકેશર ઘણાં, ચંપા જ વૃક્ષાવલિ.{{space}} 		૨૦
+‘દેવી! તૂં જ કહે ભલું તુલસિકા! ગોવ્યંદપાદપ્રિયા!
+દીઠો ક્યાંય મુકંદ ચંદ્રવદનો, માયા હરી સુંદરી?
+હો હો માલતી? મલ્લિકા જ, કરેણી, જાઈ, જૂઈ કેવડી,
+આંબા, જાંબુક, કોવિંદારક ઊંચા. હીહેજ ઊંચો ચડી.{{space}} 	૨૧
+રે રે ધન્ય તમારી આ જ ધરણી ઉત્પલ્લવી તે મૃદા,
+પૃછી તે હરણી જ, રોઝ સઘળાં, પક્ષી ચ પૂછ્યાં વલી;
+કાન્તા અચ્યુત હાવભાવ સઘલાં, મોહી જ વૃક્ષે મલી.{{space}} 	૨૨
+	...	...	...
+અકૈકાં પગલાં સમીપ પલતી, ખોલે જ ખાંતે કરી,
+નિરખે તાં નિજ નાર્ય એક જ મલી, સાથે અછે સુંદરી;
+‘કાંહો, કામની! કોણ કૃષ્ણ, સરસી,’ આનંદક્રીડા કરે?
+મૂક્યો કંધિ જ હસ્ત હસ્તિનિ-પર્યે, લાવણ્ય લીલા ધરે.{{space}} 	૨૭
+કીહાં પુણ્ય અગણ્ય એણીયે કર્યાં? શ્રીનાથ પૂજ્યા સહી,
+મેહેલા અમને એકલાં જ સઘલાં, એકાંત એ-શૂં રમે?
+આ જો ઈહ્યાં નથી દીસતાં જ પગલાં, કંધે ચડાવી ગયો,
+કામી કામિની કામનીય જ કેડે, તો વશ્ય તેહ્ને થયો.’{{space}} 	૨૮
+	રાસલીલા
+વીણ્યાં ફૂલ અમૂલ વેણી ભરવા, માનોહરાં માલતી,
+ગૂંથી રંગ અનંગ સોય સરખી, ચાહે વલી ચાલતી;
+‘મૂકી નાર્ય મુરાર ત્યાંહ સઘળી, મૂંને જ લીધી મળી,
+તેમાં રૂપ નહીં, કલા ગુણ નહી. ગોવિંદ ચિંત્યે ટલી.{{space}}		 ૨૯
+તો હૂં કામની કોડથી ગુંણવતી, રૂપે જ રૂડી સદા,
+માહ્રો સૌભગ હાવભાવ મહિમા માધવ જાણ્યો મુદા.’
+‘થાકી હૂં હરિ ચાલતી જ પલતી, કંધે ચડાવી જવે.
+જાયો જ્હાં મન રાત્ય કેલિ કરવા, સંતોષ થાવા ઘણે.{{space}} 	૩૦
+હા હા હા! અતિ આકુલી જ શ્રમ થ્યોં, ‘બેસે નકંધે ચડી.’
+ઊંચો પાગ કર્યો અદૃશ્ય હરિ થ્યા, પાછે મૂંઢે તે પડી;
+આત્મરાંમ રમે અખંડિત અશુ, તે જાંણ જાંણે ઘણૂં,
+દાખે તે ઘણૂં દૈન્ય કાંમ વસતૂં, દૌરાત્મ્ય નારી તણૂં.{{space}} 		૩૧
+દીઠે તે અતિ દીન દુ:ખિત થકી, પૂછે સહું કાંમની,
+(કે)હુતી નાર્ય દયાલુતા જ હરિની, મૂઢત્વ જે માંનની;
+તો આવ્યાં તૃણ વૃક્ષ વીરુધ ઘણાં, વેગે વિમાસે વલી,
+દીસે નહિ પગલાં જ પ્રેમ ધરતી, પાછી વલી પ્રેમદા.{{space}}	 ૩૨
+ગાતી ગીત અનંત ચિત્તે ચલકી, ગાલીતી અંગેં જિહાં,
+અંતર્ધ્યાન મુરારિ ધ્યાંન ધરતી, વાટ જ જો(તાં) ત્યહાં;
+‘જે જે તે તવ જન્મથી અધિક થ્યો, ગૌકુલ વાસેં રમ્યાં,
+સ્વામી! દર્શન દાખ્ય સખ્ય સૂર છે, પ્રાંણેં નહી તૂં સમાં.{{space}} 	૩૩
+રાખ્યાં તેં બહુ વાર વારિ વિષથી, જે વિઘ્ન આવ્યાં ઘણાં,
+માર્યા દૈત્ય અસંખ્ય વ્યાલ, વૃષ જે ઉગારયાં આપણાં;
+તૂં તો કેવલ નંદનંદન નહીં, આત્મા સહુનો રદે,
+બ્રહ્માયેં વિધિનાર્પિંતો યદુકુલે, તૂં સત્ય પાંમયો ઉદે.{{space}} 		૩૪
+સેહેજે સત્વત સર્વ સંત જનનેં, દે તૂં અભે સર્વદા,
+પદ્મા જેહ કરારવિંદ ગ્રહીને, મસ્તક મૂંકે સર્વદા;
+ટાલે (જેહ) પ્રણિપાત પાતક સહૂ, ગોવત્સ પૂંઠે ફરે,
+વાહ્લાં તેહ પદારવિંદ વેહેલાં, હઈયે જ આંણી ધરે.{{space}} 	૩૫
+જીવે સજ્જન તાપ ટાલી તરશા, પીતાં જ તાહી કથા,
+નાસે કલ્મષ કોટિ કોટિ ભવનાં, તૂં કાં ન ટાલે વ્યથા?
+મૂક્યાં સજ્જન તાત માત ભર્તા, ભ્રાતા ઉલ્લંઘી કરી,
+આવ્યા શર્ણ જ એક નાથ તાહરે, તૂં કાં તજે શ્રીહરિ?’{{space}} 	૩૬
+ગોપી એક અનેક પ્રેમભરથી, ગેહ્લી વિલાપે થઈ,
+નાવે નાથ અનાથ (સાહ)સ ઘણું, તો દેહલજ્જા ગઈ;
+દીઠા દેવ મુરારિ દૃષ્ટિ સહસા, સૂર્યેન્દુ કોટિ કલા,
+પીતાંબર પરિધાં(ન) સ્યામ તનુને, સોહે મહા નિર્મલા.   ૩૭
+ચર્ચ્યૂં ચંદન પુષ્પ સાર તુલશી, મન્મત્થ મંથે ઘણૂં,
+ઊઠી સુંદરી સાંમટી જ સંઘળી, જે પ્રાંણ આવ્યેં હૃદે.
+એકા કૃષ્ણ કરારવિંદ ગૃહીનેં, આનંદ અંગેં ધરે,
+એકા તાંબુલપત્ર ચર્વિત ધરી, ચુંબંન તેહંનેં કરે.{{space}} 		૩૮
+એકા અંધ્રિ અનંત સંત ભજતાં, તે સ્તન્ય સથ્યેં ઘસ્યાં,
+ટાલો તાપ અપાર પાપ ભવનાં, શ્રીકૃષ્ણ હૈયે જ હશ્યાં;
+એકા કોપિ કરી કટાક્ષ ધનુષા, બાણં ચ સંધાંનતી,
+તે-શૂં અંગ અનંગ બાણ બહુલાં, પ્રેમેં જ તે બાંધતી.{{space}} 	૩૯
+એકા કૃષ્ણ મુખારવિંદ નિરખે, આંખ્યેં નિમિષે નહીં,
+પીયે અમૃત પાદ સંત સંઘળાં, નિત્યે અતૃપ્તા સહી;
+એકા નેત્ર કરી જ કૃષ્ણ ગ્રહતી, યોગીવ માંહે મલી,
+તે આનંદ મહારસી રસભરી, થઈ મગ્ન, સંજ્ઞા ટલી.{{space}} 	૪૦
+ગોપીનાથ નિરક્ષણે જ હરખી, સંતોષ સાચો થયો,
+પાંમે પ્રાજ્ઞ અનંત ચિત્ત ધરતાં, તિમ તાપ તેહનો ગયો.
+કાંતા-યૂથ વિધુત-શોક-કલુષા, પાખલ્ય તે પર્વરી,
+સોહેં જમ સવે જ ભકત્ય કરતી આનંદ લીલા ધરી.{{space}} 		૪૨
+	...	...	...
+બાંધી બાહુ પ્રસારિ સાર રસ-તેં, સ્રીરત્ન સાથેં રમેં,
+લાગાં કંઠ કરાગ્ર ઉગ્ર તપતે, હસ્તાં જ હઈયે ગમેં;
+જોએ જે સુરલોક લોક સંઘળા, બેંસી વિમાને બહુ,
+તેની નારી અનંત પ્રીત ધરતી, સાથ્યેં જ લાવ્યા સહુ.{{space}} 	૪૮
+વાહે દુંદુભી દેવ સેવ કરતા, પુષ્પે જ વર્ષી રહ્યા,
+ગાયે કિન્નર સર્વ કૃષ્ણગુંણને, તેણે ન જાયે કહ્યા;
+વાજે નૂપુર કિંકિણી વલયયુક્, ગૌરાંગી ગોપી-તણી,
+સોહે મધ્ય મુરારિ મર્કત જશો, હેમાંગ-માંહે મણિ.{{space}}		 ૪૯
+પાદન્યાસ, વિલાસ હાસ્ય મુખનું, તે ધન્ય વેલ વલી,
+હાલે જે કુચ, વસ્ર, કુંડલ કરી, વર્ષા જસી વીજલી;
+ગાએ એક અનેક ઉચ્ચ સ્વર-શૂં, નાચે બહુ બાલિકા,
+તેનૂં ગીત ચરિત્ર વ્યાપ્ત સઘલે, દે(તી) વને તાલિકા.{{space}} 	૫૦
+એકા ગાન સુકંઠ વંશ-સરખૂં, સારું વખાંણે સહી,
+એકા શ્રાંત અનંત નૃત્ય કરતી, વાહલા વ્યલાગી રહી;
+એકા ચંદનલિપ્ત હાથ હરિનો, સૌરભ્ય ચૂંબે ગ્રહી.
+તન્વી તાંબુલ-ચર્વિતં ચ બહુલં, ગાલે ધસે લે સહી.{{space}} 	૫૧
 </poem>