પુરાતન જ્યોત/૪. રા’ દેશળનો મેળાપ: Difference between revisions

કચ્છના કોઈ એક ગામડામાં ભળકડે ઘંટી ફેરવતું કોઈ ગાતું હતું :

{{Poem2Close}}

<Poem>  

'''જામાણો જે જૂડિયો બાવા!'''  

'''મેકરણ તું મુંજે ભા.'''  

</Poem>  

{{Poem2Open}}

તું મારો ભાઈ છે ઓ મેકણ, તારી વાતોમાં મને સાચો સ્વાદ આવે છે ઓ ભાઈ મેકરણ!  

કોઈક મીઠે, આર્દ્ર સ્વરે ગાતું હતું?  

{{Poem2Close}}

<Poem>  

'''પંજસો જો પટકો તોંજે'''

'''મેકરણ તું મુંજે ભા!'''  

</Poem>  

{{Poem2Open}}

તને પાંચસો રૂપિયાનું કપડું લાવીને કચ્છના રા’ દેશળે દીધું, ઓ ભાઈ મેકરણ!

{{Poem2Close}}  

<Poem>

'''મેકરણ વજાયતે મોરલી'''

'''ભેંણજે ઘરે તું ભોજન ખા. — મેકરણ૦'''  

</Poem>

{{Poem2Open}}

ઓ ભાઈ, સાત જાતની સુખડી તારે સારુ બનાવી છે મેં. બહેનને ઘેર એક દિવસ જમવા તો આવ.

<Poem>

'''હીમા ચારણ્ય વીનવું'''

'''મેકરણ તું મુંજો ભા!'''

</Poem>  

{{Poem2Open}}

હું હીમા ચારણી વીનવું છું, મારી મજૂરીનો સ્વીકાર કર, ઓ મારા ભાઈ મેકરણ!  

કોઈ કહે છે હીમા ચારણી : ને બીજો બોલે છે આયરોની દીકરી લીરબાઈનું નામ. મેકરણ કાપડીએ એને રણમાં મરતી બચાવી હતી? કે માત્ર ભક્તિથી આકર્ષી હતી? તાગ મળતો નથી. પણ એક કોઈ જુવાન બાઈનું નામ મેકરણની સાથે જોડવામાં આવે છે. સગાંવહાલાંઓએ રંજાડેલી એ કન્યા ધ્રંગ-લોડાઈના થાનકમાં આવીને સમાઈ ગઈ હતી. આયરોએ મેકરણને મારવાના એક કરતાં વધુ પ્રયત્નો કર્યા હતા. તેના જવાબમાં મેકરણે સાખી ગાઈ હતી કે :

{{Poem2Close}}

<Poem>  

'''સકરકે ન સંજણે'''

'''વચાડા કુણબી કો જાણે!'''  

</Poem>  

{{Poem2Open}}

સાકરને ન ઓળખનારા અક્કલહીનો ગોળને વખાણે છે. પણ કણબીઓ (ખેડૂતો) બિચારા સાકરની મીઠાઈઓને શું જાણે?  

{{Poem2Close}}

<Poem>  

'''સંગત જેં જી સુફલી'''

'''તેંજી બગડી વઈ બાજી.'''  

</Poem>  

{{Poem2Open}}

બૂરી સંગત જેઓ કરે છે, તેમાં રામ રાજી નથી. જેમને પૂંછડે પાજી લોકો પડ્યા છે તેમની બાજી બગડી ગઈ છે.  

"ઠકર શેઠિયાઓએ પૂરું અનાજ ન આપ્યું કે લાલિયા? કાંઈ ફિકર નહીં, આવતે અવતાર એની વાત છે. ગધાડાંને માથે મરણતોલ ભાર ભરીને પોતાનાં જાનવરોના નિસાપા લેનાર લુવાણાઓને હું બરાબર પોગીશ.

{{Poem2Close}}

<Poem>  

'''ઘાઘલ થીંદા ગડોડા,'''

'''દીંધોસ ધોકેજા માર.'''  

</Poem>  

{{Poem2Open}}

"લોહાણા (ઘાઘલ) બધા ગધેડા જન્મશે, ને હું એનો ગોવાળ બનીશ. પછી ભૂજનાં ભાડાં કરતો કરતો એને ધોકાનો માર મારીશ.

{{Poem2Close}}

<Poem>

'''કૂડિયું કાપડિયું કે''''

:'''મેકણ ચે, ભેરિયું કયું હલે'''

'''હકડા ગડોડા ને બ્યું ગાઉં.'''  

{{Poem2Open}}

"કાપડીને અને લુવાણાને તે શે બને? ગધેડાં અને ગાયો ભેગાં કેમ હાલી શકે?  

કાંઈ ફિકર નહીં બેટા લાલિયા મોતિયા! હવે કેટલીક આવરદા કાઢવી રહી છે? આજનો દિન તો ગુજરી ગયો!  

{{Poem2Close}}

<Poem>

'''આજ અજૂણી ગુજરઈ'''

'''જેમેં માપ પેઓ!'''

</Poem>  

{{Poem2Open}}

“આજનો દિન વીતી ગયો. કાલ સવારે બીજો ઊગશે. જે અનાજના ઢગલામાં માપ પડ્યું છે, પાલી અથવા માણું ભરાઈ ભરાઈ ને ઠલવાવા લાગેલ છે, તેને ખૂટી જતાં કેટલીક વાર! વળી હું તે શા માટે કડવા શબ્દો બોલું છું!

{{Poem2Close}}

<Poem>  

જીઓ તાં ઝેર મ થિયો,  

રોંધા ભલેંજા વેણ

</Poem>  

{{Poem2Open}}  

"હે સ્નેહીજનો! જીવતાં સુધી ઝેર ન બનજો, સાકર બનજો. હે માનવીઓ, આપણે તો મરી જવાનાં. રહેવાનાં છે ફક્ત સજ્જનોનાં વેણ.”  

“સાચું સાચું, બાપ રા' દેશળ. પણ —  

{{Poem2Close}}

<Poem>  

'''કીં ડનો કીં કિંધા,'''

'''રોંધા ભલેંજા વેણ.'''  

</Poem>

{{Poem2Open}}  

"આ જગતમાં શું દીધું, ને શું દેશું આપણે? ઓ માનવી! મરી જશું ત્યારે રહેવાનું છે એક જ વાનું. ભલા મર્દોનાં વેણ રહી જાશે. બીજું તમામ ખાક બની જશે.”  

"ડાડા, કાંઈક માગો. તમે કહો તો રાજમાંથી કોરિચું મોકલું.” મેકરણે જવાબ વાળ્યો :  

{{Poem2Close}}

<Poem>

'''કોરિયું કોરિયું કુરો કર્યો'''

'''મોંમેં પેધી ધૂડ.'''  

</Poem>

{{Poem2Open}}

"કોરિયું કોરિયું શું કરો છો ભાઈ, કોરિયુંમાં તો કૂડ ભરેલ છે. હે માનવી, મરી જશું ત્યારે તો મોંમાં ધૂળ જ પડવાની છે. "અને હે રા!  

{{Poem2Close}}

<Poem>

'''કૈંક વેઆ કૈં વેધા'''  

'''મું સુઝા ડિઠા સેર.'''  

</Poem>

{{Poem2Open}}

"કંઈક ગયા, કંઈક ચાલ્યા જશે. ઓ માનવી, શા માટે કેર કરે છે? મેકરણ કહે છે કે મેં તો શહેરોનાં શહેરો માનવી વગરનાં સૂનાં બનેલાં દીઠાં છે.  

{{Poem2Close}}

<Poem>

હીકડા હલ્યા,બ્યા હલંધા,

પાં પણ ઉની જી લાર.  

</Poem>

{{Poem2Open}}

"રા' દેશળ! એક તો ગયા, બીજા જશે, ત્રીજા પોતાની ગઠડી બાંધીને જવાની તૈયારીમાં બેઠા છે. હે માનવી! મેકણ કહે છે કે આપણે પણ એની જ હારોહાર હાલી નીકળવાનું છે.”  

"કોને સંભળાવું? અધિકારી ક્યાં છે?  

{{Poem2Close}}

<Poem>

'''મોતી મંગીઓ ન ડિજે,'''

'''ત્યાં લગ તાળો દ્યો હટ.'''  

</Poem>

{{Poem2Open}}

“જ્ઞાન રૂપી મોતી, જેવાતેવા અપાત્રની માગણીથી તેને આપવું નહીં. ભલે એ પડ્યું પડ્યું કટાઈ જાય. ખરેખરો ગ્રાહક મળે, ત્યારે તેની પાસે જ હૈયારૂપી હાટ ઉઘાડવું જોઈએ.

{{Poem2Close}}

<Poem>

'''મોતી મંગેઆ ન ડિજે,'''  

'''તડેં ઉઘાડજે હટ.'''

</Poem>  

{{Poem2Open}}

“ભલે કાટ ચડી જાય, પણ સાચા પારખુ ન ભેટે ત્યાં સુધી માનવી! જીવનનાં જ્ઞાનરૂપી મોતી કોઈને આપીશ મા!”