|
|
| Line 3: |
Line 3: |
|
| |
|
|
| |
|
| {{Poem2Open}}
| | <poem> |
| | પાત્રો: સોનાં, પોપટ – રાજકુમાર, રાજકુમારી, રાજાજી |
|
| |
|
| પાત્રો: અ, બ, ક, ડ — આ ચાર પુરુષો;
| | [રાજકુમારીનો શયનખંડ. સોનેરી પિંજરમાં એક પોપટ. એના પગમાં કાળો દોરો. રાજકુમારીની દાસી સોનાં પોપટની સાથે વાત કરે છે. શરૂઆતમાં પ્રકાશ થોડો ઝાંખો; પછી વધે છે.] |
|
| |
|
| પોલીસ ઇન્સ્પેક્ટર અને પોલીસ;
| | સોનાં : કુંવરબાપુ! કુંવરીબાને આપ તો જીવથીયે વધારે વહાલા છો! |
|
| |
|
| વૃદ્ધ અને સ્ત્રી
| | પોપટ : મને ક્યાં ખબર નથી? રાતદહાડો જે રીતે મારી કાળજી લે છે એ જ બતાવી આપે છે એ. |
|
| |
|
| [પડદો ઊપડે છે ત્યારે સ્ટેજ પર ફ્રન્ટથી બેક સુધી સર્પાકાર લાઇન સૂચવાય એ રીતે આઠ વ્યક્તિઓ ઊભી છે. આ આઠ વ્યક્તિઓમાં એક મધ્યમ વયની સ્ત્રી છે. બે આધેડ માણસો એક જ પ્રકારનાં ઝભ્ભો-ધોતી પહેરેલાં છે. એમાં એકનો વર્ણ શ્યામ, બીજાનો ગૌર. બે માણસો ૩૦-૩૫ વચ્ચેના કદાવર, પ્રભાવશાળી, સૂટ-બૂટમાં સજ્જ છે. એમાં એકનો વર્ણ શ્યામ, બીજાનો ગૌર. બે માણસો ખાખી પૅન્ટ અને ખાખી શર્ટ પહેરેલા છે. એક માણસ કંઈક વૃદ્ધ — નિવૃત્તિની ઉમરની નજીકનો છે; એણે કેદી-દારોગો પહેરે એવાં પટેદાર વસ્ત્રો પહેરેલાં છે. પડદો ઊપડે છે ત્યારે જાતજાતના અવાજો, સ્વભાવ-વર્તનનું વૈવિધ્ય પ્રકટ કરતી ચેષ્ટાઓ વગેરે બતાવવાં જરૂરી. ધક્કામુક્કી-ઘોંઘાટનો અભિનય ઇષ્ટ, થોડી ક્ષણો આ દશ્ય. દરમ્યાન ઘંટ વાગે છે. લાઇનમાંથી કાળા સુટ-બુટમાં સજ્જ શ્યામ પુરુષ અને ઝભ્ભાધોતીમાં સજ્જ ગૌર પુરુષ જમણી વિંગમાં જતા રહે છે; ખાખી પોશાકવાળા બે જણ ડાબી વિંગમાં જતા રહે છે. ઘંટ વાગવાનું બંધ. લાઇનમાં ફરીથી જેઓ બાકી રહ્યા તેમનો ઘોંઘાટ, ધમાચકડીનો અભિનય… આ નાટકમાં જે પાત્રને જ્યારે પાઠ ભજવવાનો ન આવે તે પાત્રે ત્યારે લાઇનમાંની વ્યક્તિ બનીને રહેવું. આ સૂચના નાટક પૂરું થાય ત્યાં સુધી પાળવી. જમણી વિંગમાંથી એક શ્યામ અને બીજી ગૌર વ્યક્તિઓનો પ્રવેશ. કાળા સૂટ-બૂટમાં સજ્જ શ્યામ વ્યક્તિ આ બોલે છે.]
| | સોનાં : અવારનવાર કુંવરીબા તો કહે છે: શું થાય? રાજાજી માનતા નથી; નહીંતર હમણાં હું રૂપકુમારને પ્રગટ થવાનું કહું. |
|
| |
|
| અ : અરે નારદ! આ લાઇન શેની છે?
| | પોપટ : એનું, અલબત્ત, કારણ છે. મારા પિતા ને રાજકુમારીના પિતાને જૂનાં વેર છે. એ જાણે કે રૂપકુમારનાં પગલાં આ ફરસ પર પડ્યાં છે તો ફરસ પણ ઉખેડાવી ફેંકાવી દે! |
|
| |
|
| [ઝભ્ભા-ધોતીવાળી ગૌર વ્યક્તિ બ જવાબ આપે છે.]
| | સોનાં : ને એમનાં પુત્રી – આ કુંવરીબા તો રાતદી તમારી જ માળા જપતાં હોય છે. એમને તો શ્રદ્ધા છે કે એક દિવસ તો પોતે કુંવરબાપુની રાણી બનશે જ. |
|
| |
|
| બ : ધીમે, ભગવન્, ધીમે… કોઈ સાંભળી જશે ને જાણી જશે કે આ નારદ ને વિષ્ણુ છે છૂપા વેશમાં તો દેકારો બોલી જશે, આવી બનશે આપણું!
| | પોપટ : ભવિષ્યનો પ્રશ્ન જ નથી. રૂપકુમાર પરણશે તો આ રાજકુમારીને… નહીંતર ભેખ લેશે. મેં તો રાજકુમારીનેય કહ્યું છે: તમે તૈયાર હો તો અહીંથી ભાગી છૂટીએ; પણ કોઈ ગુપ્ત ભયની શંકાથી એ ના પાડે છે એમ કરવાનું! |
|
| |
|
| અ : એટલે જ તને હું કહેતો રહું છું: ટૂંકું બોલ, ધીમે બોલ!
| | સોનાં: એ ના પાડે જ! હું જાણું છું એ વાત! આજથી સાતેક વર્ષ પહેલાં એક દિવસ એક સાધુ મહારાજ આવેલા… |
|
| |
|
| બ : ભગવન્, હવે એમ જ બોલતો થયો છું! તમને નથી લાગતું?
| | પોપટ : કેમ અટકી ગયાં તમે? |
|
| |
|
| અ : તું હવે મને ‘ભગવન્’ ન કહેતો; નહીંતર…
| | સોનાં : જવા દો એ વાત! સાંભળીનેય શું? |
|
| |
|
| [આ વાતચીત દરમ્યાન અ અને બ લાઇનની લગોલગ આવી જાય છે. લાઇનમાંથી સૂટ-બૂટમાં સજ્જ કાળા વાનવાળી વ્યક્તિ ક બોલે છે.]
| | પોપટ : તો તો કહેવાથીયે શું? કહેવા માંડી છે તો કહી દો… |
|
| |
|
| ક : એય! મહેરબાન! લાઇનમાં મત ઘૂસો…
| | સોનાં : જવા દો બાપુ, એ વાત! ખરું કહું છું. |
|
| |
|
| [ઝભ્ભો-ધોતી પહેરેલી કાળા વાનવાળી વ્યક્તિ ડ બોલે છે.]
| | પોપટ : નહિ, હવે તો કહો જ… |
|
| |
|
| ડ : એય પોતડી! પાછળ જા!
| | સોનાં : લો, ત્યારે કહી દઉં… હં… ને: આજથી સાતેક વર્ષ પહેલાં એક દિવસ એક સાધુ મહારાજ આવેલા. એમણે કુંવરીબાનું ભવિષ્ય ભાખ્યું હતું કે – કુંવરી જીવશે તો આ ખંડમાં રહીને જ… બહાર પગ મૂકવા જશે તો… |
|
| |
|
| સ્ત્રી : આપણે અહીં ક્યારનાં તપીએ છીએ!
| | પોપટ : એટલે જીવનભર આ ખંડમાં જ રહેવાનું, એમ જ ને? આ ખંડ જ રાજકુમારીનું તો પિંજર! |
|
| |
|
| ક : ત્યારે!…
| | સોનાં : આમ તો પિંજર જ! પણ રાજાજીએ રાજકુમારીની ઇચ્છાનુસાર એમનાં સ્વપ્નોને અહીં ઉતારવાની ભારે કાળજી લીધી છે! |
|
| |
|
| બ : હવે ગડબડ શેના કરો છો? લાઇનમાં ઘૂસ્યા છીએ?
| | પોપટ : તો તો કુંવરીબા રાજાજીને ઘણાં વહાલાં તો ખરા જ |
|
| |
|
| ડ : ન બોલ્યા હોત તો ઘૂસત ને?
| | સોનાં : ખરા જ! પણ લગ્ન બાબતે, કોણ જાણે શાથી; પણ રાજાજી જરાય મચક આપતા નથી કુંવરીબાને. |
|
| |
|
| અ : [બન્ને] મૂકને પંચાત! નકામી આમની સાથે જીભાજોડી! બોલ, હવે આપણે શું કરીશું?
| | પોપટ : કારણ? |
|
| |
|
| ડ : બાઈ બાઈ ચાળણી કરો!
| | સોનાં : કદાચ કોઈ અમંગળની શંકા રાજાજીને છે લગ્ન બાબતે! |
|
| |
|
| બ : આ લોકો જંગલી છે!
| | પોપટ : લો! કેવી વાત?! લગ્નથી મંગળ કે અમંગળ? |
|
| |
|
| ક : એય ચોટી! મોઢું સંભાળીને બોલ; નહીંતર એક ખાશે તો જશે મારા બાપ પાસે!
| | સોનાં : આ તો જે વાતો હવામાં છે તે મેં કહી… |
|
| |
|
| અ : [બ-ને] ચાલ ઝટ કર ને! આપણે જઈએ અહીંથી.
| | [રૂમઝૂમતે પગલે રાજકુમારીનો પ્રવેશ.. રાજકુમારી સઘસ્નાતા… સુંદર…] |
|
| |
|
| બ : ચાલો… [બંને ડાબી વિંગ તરફ જવા કરે છે. પાછળ એમને ખીજવતા અવાજો આવે છે. દરમ્યાન પેલા ખાખી ડ્રેસવાળા માણસોમાંથી એક પોલીસ ઇન્સ્પેક્ટર તરીકે ને બીજો પોલીસ તરીકે પ્રવેશે છે. બંને પાસે અનુક્રમે રિવૉલ્વર અને રાઇફલ છે; વ્હિસલો ઇત્યાદિ છે.]
| | રાજકુમારી: [આવીને] સોનાં! લે! આ મારા વાળ જરા સરખા કર ને! |
|
| |
|
| પો.ઇ.: [અ અને બ-ને] એ…ય! ક્યાં જાવ છો તમે?
| | પોપટ: રાજકુમારીને વાળ વાળે મોતી પરોવો! |
|
| |
|
| બ : અમારે જ્યાં જવું છે ત્યાં…
| | રાજકુમારી: [હસીને] એટલાં મોતી તો પકવો પહેલાં! |
|
| |
|
| પોલીસ : એય! સાહેબને સરખો જવાબ નથી અપાતો?
| | પોપટ : મોતી તો તમારે પગલે પગલે પાકે છે! |
|
| |
|
| પો.ઇ. : કેમ મગજમાં બહુ રાઈ ભરાઈ ગઈ છે?
| | રાજકુમારી: [હસીને] કોઈ સાંભળશે… |
|
| |
|
| ક : સાહેબ, મોડા આવીને એ લોકો લાઇનમાં ઘૂસવા માગતા હતા!
| | પોપટ: તો પ્રસન્ન થશે! |
|
| |
|
| ડ : હા, સાહેબ, ને પાછા દાદાગીરી કરતા હતા!
| | રાજકુમારી: પછી તમારું શું થશે? |
|
| |
|
| પો.ઇ. : આ લોકો શું કહે છે?
| | પોપટ: તમે તો એ જ ચિંતા કરો છો સતત! |
|
| |
|
| બ : આ લોકો જુઠ્ઠું કહે છે!
| | રાજકુમારી: કુમાર! મહામહેનતે કોઈ ધન્ય દહાડો ને ધન્ય ઘડી કે એક સાવ એકલી-અટૂલી રેતીમાં જ અલોપ થવાનું ભાગ્ય લઈ જન્મેલી સરિતામાં એના સદ્ભાગ્યે રસ્તો ભૂલીને એક રાજહંસ આવી ચઢ્યો! એ રાજહંસને કલ્લોલે સરિતા જાણે મસ્તીમાં છલકાઈ રહી છે. હવે એ સરિતા રાજહંસને ખોવા માગતી નથી! |
|
| |
|
| પોલીસ: પાછો, સાહેબની બેઅદબી કરે છે?
| | પોપટ: એ રાજહંસ તો ઊડી ગયો! રહ્યો છે પિંજરનો એક પોપટ, તમારા સ્વપ્ન-પિંજરનો પોપટ! |
|
| |
|
| [પોલીસ પાછળથી બ-ને ઠૂંસો લગાવી પોલીસ ઇન્સ્પેક્ટર સામે બરોબર ખડો કરે છે.]
| | રાજકુમારી: બસ, સોનાં! તું જા! જો બારી-બારણાં બધું બંધ હોય, પડદા નાખેલા હોય – બધું બરોબર જોજે! (સોનાં જાય છે. દરમ્યાન રાજકુમારી પોપટના પગનો દોરો છોડે છે… અંધકાર… પ્રકાશ થાય છે ત્યારે પિંજરની પડખે એક સુંદર રાજકુમાર બેઠો છે. એની પડખે સોનેરી પિંજર ખાલી લટકે છે ને થોડું થોડું હાલે છે.] |
|
| |
|
| પો.ઇ.: તમને બેને ખબર છે? તમે કેવો ગુનો કર્યો છે?
| | રાજકુમારી: કુમાર! તમે મારા સ્વપ્ન-પિંજરના પોપટ, તો હું મેના તો ખરી ને! |
|
| |
|
| અ–બઃ અમે, ગુનો?
| | રાજકુમાર: હું ક્યાં નથી જાણતો તમારી પ્રીતિને? એ પ્રીતિથી તો આ પિંજરમાંય મેં રહેવાનું સ્વીકાર્યું છે. |
|
| |
|
| પોલીસ: હા, ગુનો! લાઇન બહાર રહેવાનો!
| | રાજકુમારી: બીજો ઉપાય નથી… |
|
| |
|
| બ : અમે એ જાણતા નહોતા…
| | રાજકુમાર: ઉપાય છે… |
|
| |
|
| પોલીસ: સજા થશે, એટલે જાણશો…
| | [એટલામાં સોનાં આવે છે… રાજકુમારીને પડખે લઈ જઈ કાનમાં કંઈક કહે છે. રાજકુમારીના ચહેરા પર ભય… ચિંતા-વિમાસણ… રાજકુમારી પાછી આવે છે ત્યારે ઉદાસ..] |
|
| |
|
| અ : આ વિચિત્ર કહેવાય! ગુનો કરવાનો અમારો કોઈ ઇરાદો નહોતો! ઊલટા અમે તો લાઇનમાં…
| | રાજકુમાર: કેમ કંઈ ઉદાસ થઈ ગયાં, કુમારી? કંઈક છે ચિંતા જેવું? |
|
| |
|
| પો.ઇ. : હં.. હવે તમે સાચું બોલ્યા! પેલા માણસો સાચું કહેતા’તા કે તમે લાઇનમાં ઘૂસણખોરી કરવા પ્રયત્નો… અરે! પેલી બાજુ શેની ધમાચકડી છે! [પોલીસને] જો તો એ બાજુ. તમે બે અહીં રહેજો! હું તપાસ કરું! [નેપથ્યમાંથી જાતજાતના અવાજો… પોલીસ અને પાછળ પોલીસ ઇન્સ્પેક્ટર વ્હિસલો વગાડતા, દંડા ઉગામતા, ટોળાને શાંત રહેવાનો અભિનય કરતા, બૅક સ્ટેજ પર પહોંચી, કાળા પડદા પાછળ સરી જાય છે. અ અને બ કિંકર્તવ્યમૂઢ જેવા ઊભા છે. લાઇનમાંથી વૃદ્ધ બોલે છે — લાઇનમાંના બીજા, સાંભળે નહિ એમ…]
| | રાજકુમારી: ના, ના… એવું કશું નથી… |
|
| |
|
| વૃદ્ધ : આવી જાઓ, આવી જાઓ લાઇનમાં! આ ચાનસ મળ્યો છે કે મળશે…
| | રાજકુમાર: તમે મારાથી કંઈક છુપાવો છો, કુમારી! પણ કંઈ નહિ! ચાલો તમારી ઉદાસી કાઢી નાખે એવી એક રમત મેં શોધી કાઢી છે! |
|
| |
|
| અ : પણ ઇન્સ્પેક્ટરે અમને અહીં રહેવાનું કહ્યું છે તે…
| | રાજકુમારી: એમ કે? |
|
| |
|
| વૃદ્ધ : એ તો કહે! આવું તો એ કહેતો જ રહ્યો છે! આવી જાઓ, હં!
| | રાજકુમાર: જુઓ, હું બોલું કે તરત તમારે મારી વાતની પૂર્તિ કરવાની! એકદમ! તો શરૂ… આ પિંજર છે. |
|
| |
|
| બ : ચલો, ચલો… જતા રહીએ અંદર!
| | રાજકુમારી: પિંજર સોનાનું… |
|
| |
|
| [અ-નો હાથ પકડી બ વૃદ્ધની પાછળ લાઇનમાં ગોઠવાઈ જાય છે.]
| | રાજકુમાર: એમાં પોપટ છે! |
|
| |
|
| બ : [લાઇનમાં રહીને ધીમેથી] ભગવન્! તાપ ખૂબ છે, માથું ઢાંકી દો કશાકથી…
| | રાજકુમારી: ખોટું! ખોટું! પોપટ તો છે જ નહીં! પિંજર તો ખાલીખમ છે! |
|
| |
|
| [અ માથા પર રૂમાલ ઢાંકી છે. આ સાથે ખેસ વીંટાળે છે…]
| | રાજકુમાર: પોપટ નહિ તો મેના તો છે જ.. |
|
| |
|
| અ : [બ-ને આપણે આમ લાઇનમાં ઘૂસી ગયા, તે બહાર નીકળતાં મુસીબત નહિ પડે?
| | રાજકુમારી: કયા પિંજરમાં? |
|
| |
|
| બ : મુસીબત? બહાર નીકળતાં? આપણને તો બહાર રહીનેય મુસીબત જ હતી ને!
| | રાજકુમાર: [રાજકુમારીને બતાવી] આ પિંજરમાં! |
|
| |
|
| [દરમ્યાન ‘શું થયું?’ ‘શું થયું?’ ‘પોલીસવાળા ક્યાં ગયા?’ વગેરે અવાજે. આ અવાજો માટે નેપથ્ય પાછળની વ્યક્તિઓની મદદ લઈ શકાય
| | રાજકુમારી: આ તો સાવ ખોટું! આ પિંજરમાં તો પોપટ છે! |
|
| |
|
| ડ : અરે! સાંભળ્યું? કહે છે કે એક બાઈને બાળક થયું!
| | ‘રૂપકુમાર’ નામનો પોપટ! |
|
| |
|
| બ : હેં! લાઇનમાં?!
| | રાજકુમાર: ‘રૂપકુમાર’ બસ છે! |
|
| |
|
| ક : ત્યારે? લાઇનની બહાર ક્યાં કશું થાય છે?
| | રાજકુમારી: કેમ! તમારે પોપટ થવું નથી ને મને મેના કરવી છે! |
|
| |
|
| અ : ખાવું, પીવું, સૂવું… બધું જ લાઇનમાં?!
| | રાજકુમાર: મારી પાસે કાળા દોરાની વિદ્યા ક્યાં છે? |
|
| |
|
| વૃદ્ધ : બધું જ બધું લાઇનમાં…
| | રાજકુમારી: તમારી પાસે તો એથીયે ચઢિયાતી વિદ્યા છે! |
|
| |
|
| સ્ત્રી : તે ભાઈ! પેલી બાઈની તબિયત તો સારી છે ને!
| | રાજકુમાર: પણ મારી એકેય વિદ્યા મને પોપટ બનતાં અટકાવી શકી નથી!… |
|
| |
|
| ડ : જીવે તો છે પણ બેભાન!
| | રાજકુમારી: ને હુંય તમને પોપટ બનાવ્યા વિના રહેતી નથી ને! |
|
| |
|
| સ્ત્રી : હાય! હાય! બિચ્ચારી! તે મૂઆ આ ખવીસો એમને માટે કશું કરતાય નથી?
| | રાજકુમાર: તમે કાળો દોરો ન બાંધો તો… તો પોપટ થવાનું મટી જાય… |
|
| |
|
| વૃદ્ધ : ધીમે, બહેન, ધીમે! કોઈ સાંભળશે તો નાહકનું…
| | રાજકુમારી: ને કદાચ ન થવાનુંયે થાય!… |
|
| |
|
| સ્ત્રી : તે બાળક તો સારું છે ને?
| | રાજકુમાર: કુમારી! મૃત્યુ વિના બીજું શું થઈ થઈને થાય? શું મૃત્યુ અકારું હશે આ પોપટ બનવાની સજાથી! |
|
| |
|
| ડ : બાળક? અધૂરા માસે જન્મ્યું ને પાછું મરેલું!
| | રાજકુમારી: આ પોપટ બનવાનું એ સજા લાગે છે, કુમાર, નહીં? |
|
| |
|
| સ્ત્રી : હાય! હાય! મૂઓ ભગવાનેય શું જોઈને આવું કરતો હશે?
| | રાજકુમાર: સજા સ્તો! એક નાનકડું પાંજરું! એમાં રહેવાનું! જગાડે ત્યારે જાગવાનું! નચાવે ત્યારે નાચવાનું! આપે તે ખાવાનું, બોલાવે તે બોલવાનું! રાજકુમારી! આ બધું રૂપકુમાર કરી શકે? આ તો પોપટ જ કરી શકે! |
|
| |
|
| બ : બહેન, ભગવાનનો દોષ શા માટે કાઢો છો? આપણાં જ કર્મો આપણને પીડતાં હોય છે!
| | રાજકુમારી: ને હું?… [આગળ કહેવા જાય છે ત્યાં જ એક વિશાળ સોનેરી પિંજર આકારનું ટોપકું ઉપરથી ઊતરી રાજકુમારીને ઢાંકી દે છે.] હું તમને મુક્ત લાગું છું, નહિ? કુમાર! તમને કાળો દોરો બાંધતાં હું મને કેટલી રૂંધું છે, તેની તમને જાણ છે? હું ઇચ્છા મુજબ ફરી શકતી નથી, ઇચ્છા મુજબ તમને ફરવા દઈ શકતી નથી! હું કશું જ જાણી શકતી નથી કે કરી શકતી નથી… મને ડગલે ને પગલે સાંકળ ને સળિયા દેખાય છે. સલામતીની કેટકેટલી ગાંઠો મારીને તેઓ મને બચાવવા માગે છે. ફૂલને તેઓ પેટીમાં, તાળાકૂંચીમાં સાચવવા માગે છે! કુમાર! આ રંગમહેલનું એક એક પગથિયું ચોકી છે. એક એક બારણું જાસૂસના ચહેરા જેવું છે! મને ખબર નથી કે આવતી કાલ તમારી પાસે રહેશે કે નહિ? મારી શય્યામાંથી તમે આવતી કાલ જોવા હસતા હસતા ઊઠશો કે નહિ, મને ખબર નથી! મને ખબર છે તમને પોપટ બનાવી હું જીવનભર સાચવી શકીશ.. પણ તમને રૂપકુમાર તરીકે કેટલી ઘડી – તેની મને ખબર નથી! ને હુંય તે તમને – રૂપકુમારને સાચવનારી! હું તો એક જાદુગરણી જેવી જ ને! કાળા દોરાથી કામ લેનારી… રૂપકુમાર… તમને ખરેખર કાળો દોરો… |
|
| |
|
| ડ : અરે! વાત છે કંઈ? પેલા જન્મનાર બાળકનાં કયાં કર્મો?
| | સોનાં: [દોડી આવીને] કુંવરીબા! કુંવરીબા! કોઈ આ તરફ આવતું લાગે છે! કદાચ રાજાજી જ! |
|
| |
|
| બ : પૂર્વજન્મનાં!
| | રાજકુમારી: ભલે! |
|
| |
|
| ક : આમ ને આમ, આજ લગી લોકોને તમે ઊંઘતા વેચ્યા!
| | સોનાં: પણ આ રૂપકુમાર? |
|
| |
|
| બ : તમે ખોટા આક્ષેપ કરો છો!
| | રાજકુમારી: તે શું છે? |
|
| |
|
| અ : [બ-ને] હવે તું શાંત રહે ને! વિધિનાં વિધાન હોય તેમ થાય!
| | સોનાં: જો કોઈ પરપુરુષને તમારા શયનખંડમાં જોશે… |
|
| |
|
| સ્ત્રી : હા સ્તો! બિચ્ચારું! એ છોકરું તો છૂટ્યું! નીકર શા લહાવા લેવાના હતા અહીં લાઇનમાં આવીને?
| | રાજકુમારી: જે છે એ જોશે! |
|
| |
|
| વૃદ્ધ : કોણ જાણે મોતેય ક્યારે આવશે?
| | સોનાં: કુંવરી બા! વિચાર કરો! પલેપલ કટોકટીની છે; રાજાજી હમણાં આવી લાગશે! આ કુંવરબાપુનો તો વિચાર કરો!… આ કુંવરબાપુને પોપટ બનાવી દો તો… |
|
| |
|
| ક : એ તો વડી ઑફિસમાંથી ચિઠ્ઠી ફાટે ત્યારે!
| | રાજકુમારી: હવે એમને પોપટ બનાવવાની મારી હિંમત રહી નથી કાળો દોરો હું તો હવે નહિ જ બાંધી શકું. |
|
| |
|
| વૃદ્ધ : ફાટ્યાં ચિઠ્ઠાં!
| | સોનાં: કેમ? તો મને દોરો આપો, હું બાંધું એમને પગે. |
|
| |
|
| સ્ત્રી : બળી આ લાઇન મૂઓ ભગવાન! અહીં લાઇનમાં ઊભો રહે તો ખબર પડે એને!
| | રાજકુમારી: તારો પ્રયત્ન મિથ્યા જ થાય. |
|
| |
|
| બ : બહેન, તમે આકળાં થઈ જાઓ છો! ભગવાનને આમ ગમે તેમ બોલો તે ઠીક ન કહેવાય!
| | સોનાં: તો ઉતાવળ કરો! જુઓ આ બારણે અવાજ… |
|
| |
|
| સ્ત્રી : ભગવાનને ન બોલીએ તો કોને બોલીએ?
| | અવાજ-૧: રાજકુમારી, બારણું ખોલો. |
|
| |
|
| ડ : તમે તો મિસ્ટર, હજુ તાજા જ આવ્યા છો! થોડાં વરસ અહીં લાઇનમાં કાઢો. પછી કહેજો કે જનમ આપનારો ભગવાન સારો છે!
| | અવાજ-૨: કુંવરીબા, બારણાં ઉઘાડો. |
|
| |
|
| બ : ભગવાન તો – જેવા તમે, એવા એ!
| | અવાજ-૩: બા, બા, જલદી કરો… રાજાજી પધાર્યા છે… |
|
| |
|
| ડ : હવે એ બધું ઠીક છે! સુફિયાણી ના ઠોકો, મહેરબાન! સમજ્યા! હજુ તો તમારે દૂધિયા દાંત છે!…
| | સોનાં: કુંવરીબા! હવે જલદી નિર્ણય કરો! નહીંતર આપણે ત્રણેય હવે સલામત નથી… |
|
| |
|
| બ : જુઓ, જવાબદારીપૂર્વક વાત કરો, મારી સાથે! નહીંતર…
| | રાજકુમાર: [દીવાલ પરથી તલવાર લઈ] મારા જીવતાં તમે બંને સલામત જ રહેશો; ખાતરી રાખજો.. |
|
| |
|
| ક : હજુ તો તમે નવા છો ને ધમકી આપો છો!
| | સોનાં: પણ પછી! |
|
| |
|
| બ : જુઓ, હવે બોલશો નહીં આગળ…
| | રાજકુમારી: સોનાં! ખબરદાર! હવે બોલી તો.. |
|
| |
|
| અ : [બ-ને] તું મૂંગો રહે ને!
| | રૂપકુમાર: [ક્ષણાર્ધ અટકી, તલવાર ફેંકી] રાજકુમારી, આ લો મારો |
|
| |
|
| ડ : આવવા દો તો પેલા કાકાઓને! ખબર પડશે બધીયે!
| | પગ… મને દોરો બાંધો… જલદી બાંધો… મને પોપટ બનાવો… ને બારણાં ઉઘાડો… |
|
| |
|
| વૃદ્ધ : શાંતિ રાખો, ભાઈ! પેલા આવે છે!
| | રાજકુમારી: કુમાર! હવે પડદા ઊપડશે, બારીઓ ને બારણાં ખૂલશે.. હવે કોઈ બંધન ને બાધા નહિ હોય… પણ હવે રાજકુમાર પોપટ નહિ બને… રાજકુમાર રાજકુમાર છે. રાજકુમાર રૂપકુમાર છે.. એ પોપટ નથી… એ ઘોડેસવાર છે, એ શૂરવીર છે, ક્ષત્રિય છે; રાજકુમારીનો પ્રિયતમ પોપટ તો નથી જ… એનું પિંજર તો ગયું! મુઠ્ઠી તો ઊઘડી ગઈ છે કુમાર! રાજકુમાર! કદાચ ને હવે શું થાય એની મને ખબર નથી. મને ક્ષમા કરજો… તમે અમારે ખાતર પોપટ થવા માગો છો એ હું જાણું છું! મારાથી એ નહિ બને! |
|
| |
|
| [બૅક સ્ટેજ પરથી, કાળો પડદો ખસેડી પોલીસ ઇન્સ્પેક્ટર અને પોલીસ આવે છે. બેય લાઇનમાં કોઈને શોધતા હોય તેવો દેખાવ… લાઇનમાં બધા શિસ્તબદ્ધ, શાંત પોલીસ ઇન્સ્પેક્ટર ઇશારાથી પહેલાં ડ-ને અને પછી ક-ને લાઇન બહાર બોલાવે છે. બંને ડરતા ડરતા બહાર આવે છે. પોલીસ બેયને એક દોરડાથી જકડે છે. તે દરમ્યાન બધાં શાંત… પોલીસ ઇન્સ્પેક્ટર બે હાથ મોઢે મૂકી મેગાફોનમાં બોલતો હોય એવા અભિનય સાથે… | | [ક્રમશઃ આ સંવાદ ચાલે તે દરમ્યાન બારણે અવાજ વધતો રહે. વચ્ચે સંવાદમાં ખલેલ પડતી લાગે… પણ આ પાત્રો એ વિશે બેધ્યાન.] |
|
| |
|
| પો.ઇ. : યૉર અટેન્શન પ્લીઝ! આથી લાઇનમાં હાજર તમામ શખ્સોને માલૂમ થાય કે નામદાર સરકાર લાઇન બહાર રહેનાર કોઈનોય ગુનો હરગિજ ચલાવી લેશે નહિ. હમણાં જ લાઇન બહાર માલૂમ પડેલ આ બે શખસોની સામે નામદાર સરકાર સખતમાં સખત પગલાં ભરશે, જેથી આજ પછી કોઈ ક્યારેય મજકૂર ઇસમની રાહે ગુનાહિત કામમાં સંડોવાય નહિ. થૅન્ક્સ!
| | રાજકુમારી: હું તમને પિંજરમાં રાખીને, પોપટ બનાવીને તમારું અને મારું અપમાન કરવા માગતી નથી… |
|
| |
|
| બ : [અ-ને ધીમેથી] એક તો ધમકી આપે છે ને પાછો થેન્કસ કહે છે!
| | સોનાં: કુંવરીબા! જલદી કરો ને! પેલા આવી લાગશે હવે… |
|
| |
|
| અ : ચૂપ રહે! થાય તે જોયા કર!
| | રાજકુમારી: મારી હવે દોરો બાંધવાની તૈયારી નથી.. |
|
| |
|
| પો.ઇ. : [અ-ને અને બ-ને] શું છે તમારે બેને?
| | [કાળો દોરો તોડીને ફેંકી દે છે; રાજકુમારીને ઢાંકતું સોનેરી પિંજર અદૃશ્ય થઈ જાય છે.] |
|
| |
|
| અ : આ તો એક વાત હતી!
| | સોનાં: કુંવરીબા! આ તમે શું કર્યું? કુંવરી… બા…! |
|
| |
|
| ક : સાહેબ. સાહેબ… મારી પણ એક નાની વાત હતી!
| | રાજકુમારી: હું આજ દિન સુધી માનતી હતી કે તમને આપેલી સલામતીમાં સાત સ્વર્ગોનું સુખ છે… પણ હવે ગાંઠો છોડતાં-તોડતાં ખબર પડે છે કે સલામતીના પોટલામાં રૂપકુમાર નહોતો; પોપટ હતો… કદાચ પોપટ પણ નહિ; પીળાં નહિ પડી શકતાં પીંછાં… લીલાં… હલકાં લીલાં પીંછાં! રૂપકુમાર! એ દિવસ મને બરોબર યાદ છે. સ્વપ્નદૃશ્ય. છાયાઓનો ઉપયોગ થઈ શકે..] એક રાજકુમાર તબડક તબડક તેજીલા ઘોડે આવે છે… હાથમાં સાચાં મોતીની એક નથ છે… એ નથની પહેરનારીની ખોજમાં એ આવ્યો છે…સાત સાત સમુંદર વીંધ્યા છે. અગનચોકીઓ વટાવી છે… ભોંયરાં ભેદ્યાં છે ને ઘોર જંગલ વીંધ્યાં છે… એ જુએ છે એક ગવાક્ષમાં રાજકુમારીને… કેશમાં પુષ્પ ગૂંથતી કુમારીને… મળે છે દૃષ્ટ… ને… |
|
| |
|
| પો.ઇ. : કોઈ વાત નહીં!
| | [બારણું ખોલવાના અવાજો તીવ્રતર…] |
|
| |
|
| ડ : અમે તો સાહેબ, જન્મ્યા ત્યારથી લાઇનમાં…
| | સોનાં: બા, બા… હવે બારણું તૂટ્યું જ જાણો… બા… |
|
| |
|
| પોલીસ: ચૂપ નાદાન! તો શું ફોજદારસાહેબ જૂઠું બોલે છે?
| | કુમાર… હવે તો કંઈક કરો… |
|
| |
|
| ક : અરે! સાહેબ! એમ કેમ કહેવાય અમારાથી? આ તો એટલું કે અમે તો વરસોથી સાહેબના હુકમ મુજબ લાઇનમાં જ…
| | [સોનાં ત્યાંથી ગાભરી ગાભરી બારણા તરફ ધસે છે.] |
|
| |
|
| પો.ઇ. : તો શું અમારી આંખોએ ધોખો ખાધો એમ? તમને અમે અહીંથી ગયા તે અગાઉ લાઇનની બહાર રહેવા માટે ઝપટમાં લીધેલા.
| | રાજકુમારી: એ મને લઈ જવા માગતો હતો; હું એને રાખવા માગતી હતી! એ મને આકાશમાં ચગાવવા માગતો હતો; હું એને મારી શય્યામાં બાંધવા માગતી હતી! મેં એને બાંધ્યો… મેં એને બાંધ્યો ને સાચવ્યો! એને કોઈ મહામૂલ્યવાન રાતની જેમ રાત્રિના એકાંતમાં રત્નદીપના પ્રકાશમાં જોઈ જોઈને રાચી; અભિમાનમાં નાચી… આજે મને સમજાય છે: મેં જે દીથી રાજકુમારને બાંધ્યો એ જ દીથી એ તો ઊડી ગયો હતો મારા પિંજરની બહાર… ને મથતો હતો મનેય પિંજરમાંથી બહાર કાઢવા… રૂપકુમાર! હવે હું બહાર છું… પિંજરની બહાર… સત્યના અજવાળામાં સ્વપ્નપિંજર ઓગળી ગયું. ક્યાંક… નૂતન પ્રકાશ… નૂતન હવા! આવો રૂપકુમાર… આપણે હવે સાથે જ બારણું ઉઘાડીએ… એક છેલ્લું કામ! રૂપકુમાર! તમે નહિ ઇચ્છો તો ભલે! તમે આ શયનખંડના ગુપ્ત માર્ગેથી બહાર નીકળી જઈ શકશો. જો તમે ઇચ્છો તો… સોનાં કદાચ એ જ માર્ગેથી બહાર નીકળી ગઈ હોય. |
|
| |
|
| અ : [લાઇનમાંથી બહાર આવી] એ સાચું નથી; ઇન્સ્પેક્ટર! લાઇનની બહાર તો હું અને આ [બ-ને બતાવી] મારો મિત્ર હતા.
| | રાજકુમાર: કુમારી! જો મારે એ ગુપ્ત માર્ગે નીકળવું જ હોત… તો મારે માટે પોપટ થવાનું કે પિંજરમાં રહેવાનું કોઈ રીતે અઘરું ન રહેત! સુખ ને સલામતી! મેવા ને મિષ્ટાન્ન! ગાનતાન ને આરામ… આ બધું… આ બધું ત્યાં હોત! પણ કુમારી! આજે તો પિંજર પડી ગયાં છે… મેનાપોપટ નીલ આકાશમાં ઊડે છે… ગઢના કાંગરા ધ્રૂજે છે ને મેના આજે ગીતના ઉલ્લાસમાં ચગી છે… હવે તો… તો… રૂપકુમાર ને રાજકુમારી! રાજકુમારી કે રૂપકુમાર! |
|
| |
|
| પોલીસ: શટ અપ! ફોજદારસાહેબની બેઅદબી કરો છો?
| | રાજકુમારી: [હસીને] જુઓ! દરવાજોય તૂટ્યો… [બારણું તૂટવાનો અવાજ… પૂર્ણ પ્રકાશ… રાજાજીનો અવાજ…] |
|
| |
|
| અ : બેઅદબીનો પ્રશ્ન જ ક્યાં છે? તમે અમારે સ્થાને ભળતાને જ–
| | રાજાજી: ક્યાં છો, કુમારી! મેના! મારી મેના! ક્યાં છો? |
|
| |
|
| [પોલીસ અ-ને વાંસે દંડૂકો ફટકારવા જાય છે પણ તે બ-ના વાંસામાં ઝિલાય છે. પોલીસ ઇન્સ્પેક્ટર પોલીસનો દંડૂકો રોકે છે.] | | [રાજકુમારી ને રાજકુમારના સ્નેહોન્માદભર્યા હાસ્યનો અવાજ… અંધકાર… પડદો.] |
| | | </poem> |
| પો.ઇ.: [અ-ને] એટલે તમારે એટલું કહેવું છે ને કે તમે બંને લાઇન બહાર હતા!
| |
| | |
| અ : હા, અમે બંને લાઇન બહાર હતા ને [ક અને ડ-ને બતાવી] આ બે નહોતા!
| |
| | |
| પોલીસ: આ બેની તમને કેમ ખબર પડે?
| |
| | |
| બ : કેમ ન પડે?
| |
| | |
| પોલીસ: તમે કંઈ ભગવાન છો?
| |
| | |
| પો.ઇ.: એનો નિર્ણય આપણે કરવાનો છે! જુઓ, તમે પોતે જ કહો છો કે લાઇનની બહાર અમે હતા, તો તમને પણ પરહેજ કરવામાં આવે છે. [પોલીસને] આમનેય લઈ લો… સાથે… [પોલીસ બેયના હાથ બાંધે છે.]
| |
| | |
| બ : અમને પકડો છો તે પેલા બેને છોડી દો…
| |
| | |
| ક–ડ : હા, સાહેબ! અમે તો નિર્દોષ છીએ…’
| |
| | |
| પો.ઇ. : એ અમારે નક્કી કરવાનું છે; તમારે નહીં…
| |
| | |
| બ : કેમ, અમારે નહીં? તમે પોલીસવાળા થઈને આમ નિર્દોષ પર જુલ્મ કરો ને…
| |
| | |
| પોલીસ : કેમ બહુ બડબડ કરે છે! વાંસો ભારે થયો લાગે છે!…
| |
| | |
| બ : જરા સંસ્કારી રીતે તો વર્તો!
| |
| | |
| પોલીસઃ તને, સંસ્કાર જ આપું છું… લે…
| |
| | |
| [પોલીસ એક-બે દંડૂકા બ-ને લગાવી દે છે ત્યાં અ પોલીસનો દંડૂકો પકડી લે છે. એ દંડૂકો પોલીસ છોડાવી શકતો નથી અને તેથી ઝંખવાણો પડી જાય છે… અ દંડૂકો તે પછી જ છોડે છે.]
| |
| | |
| પો.ઇ. : [પોલીસને] હવે! આ ચારેયને થાણે લઈ લે!
| |
| | |
| પોલીસ: ચાલો, ચારેય લાઇનમાં.
| |
| | |
| ક–ડ : પણ અમને તો જવા દો!
| |
| | |
| પોલીસ: ક્યાં જવું છે, ઉલ્લુના પઠ્ઠા? ચાલો આગળ થાઓ..
| |
| | |
| [આગળ પોલીસ ઇન્સ્પેક્ટર, પછી અ અને બ, પછી ક અને ડ, પછી પોલીસ – એમ ક્રમમાં બધા ગોઠવાય છે તે દરમ્યાન…]
| |
| | |
| ક–ડ: સાહેબ! અમે તમારી ગાય છીએ! અમારો કોઈ વાંકગુનો નથી, સાહેબ!
| |
| | |
| પો.ઇ.: [જતાં જતાં અટકી, લાઇન તરફ ફરી] તમે આ બેને [ક અને ડ-ને બતાવી] લાઇન બહાર જોયા નહોતા? ને જોયા હોય તો બોલો!…
| |
| | |
| [લાઇનમાંના સૌ નીચું મોઢું કરી ઊભા છે. લાઇનમાંના બધાના હાથ બંધાયેલા હોય એમ નીચે ભિડાયેલા છે, કોઈ કંઈ બોલતું નથી. પોલીસ ઇન્સ્પેક્ટર વિજેતાની અદાથી દૃષ્ટિપાત કરી ચારેય જણને લઈ જાય છે… પ્રકાશ ઝાંખો થતો જાય છે. છેવટે અંધકાર. ફરીથી ઝાંખો પ્રકાશ થાય છે ત્યારે જેલની એક કોટડીનું દૃશ્ય… એ કોટડીમાં અ અને બ છે. કોટડી સ્ટેજની ડાબી બાજુએ, એમાં અ અને બ-ને બરોબર જોઈ શકાય એ રીતે. જમણી બાજુ વિંગ આગળ પેલો વૃદ્ધ માણસ દારોગાની ફરજ પર. કંઈક ઝાંખો પ્રકાશ… દારોગાની આગળ કંઈક વધુ અંધારું… તેની આગળ ફાનસ બિલકુલ મંદ રીતે ટમટમે છે. પડદો ઊપડે છે ત્યારે દારોગો ઊંઘતો હોય છે. આ પડખાભેર સૂતો છે. બાજુમાં સૂતેલ બ જાગી, બેઠો થઈ બડબડે છે.]
| |
| | |
| બ : હું ના કહેતો’તો… નથી જવું ભગવન્, નથી જવું! પણ માને? નાના બાળકની જેમ હઠ લઈને બેઠા! ‘નહિ નારદ મારે તો લાઇનમાં રહેવું છે! લાઇન જોવી છે!’ જુઓ લાઇન! ખાવું, પીવું, ઊંઘવું બધું જ લાઇનમાં… શ્વાસ પણ લાઇનમાં જ લેવાનો! જોઈ લો લાઇનસર ચાલતું જીવન! મારો તો વાંસો તોડી નાખ્યો એ હરામજાદાઓએ! છે એમને કંઈ? પોઢ્યા છે જાણે છત્રપલંગે! કોણ જાણે આ તે પથારી છે કે પથરો છે? શરીરેય અકડાઈ ગયું!
| |
| | |
| અ : [પડખાભેર, આંખો મીંચેલી રાખીને] શું છે, નારદ? બબડ્યા વગર સૂઈ જા!]
| |
| | |
| બ : અહીં કોને ઊંઘ આવે છે?
| |
| | |
| અ : [સૂતાં સૂતાં] ન આવતી હોય તોય સૂઈ જા, નહીંતર પેલો દારોગો હલકો કરી નાંખશે તને!
| |
| | |
| બ : ભગવન્! તમે આમ ચટાઈ પર પડ્યા છો! નથી સહેવાતું આ મારાથી! તમે ખાધુંયે નથી કેટલાય સમયથી…
| |
| | |
| અ : [સૂતાં સૂત઼ાં] નારદ! માન મારું! સૂઈ જા..!
| |
| | |
| બ : નહિ ભગવન્, તમે ખાવ તો સૂઈ જાઉં!
| |
| | |
| અ : [જરાક બેઠા થઈ] ખાવાનું! આ લાઇનમાં ઊભા રહ્યા પછી ભૂખ જ મરી ગઈ છે! કેટલાં માણસો એમના ખાવાના વારાની રાહ જોતાં ઊભાં છે!… એમાં મારો નંબર તો…
| |
| | |
| બ : પણ તમે જરા પારખું કરાવી દો ને કે નામદાર સરકારનીય નામદાર સરકાર હું છું! પ્રશ્નનો પટ ઉકેલ! પહેલું ભોજન તમારું… બીજું તમારા પ્રાઇવેટ સેક્રેટરી પદ્મવિભૂષણ ડો. નારદનું!
| |
| | |
| અ : નારદ! આ લાઇનમાં આવ્યા પછી મારી પારખું બતાવવાની શક્તિ જ જાણે ચાલી ગઈ છે! મને મારા સાચા અસ્તિત્વ વિશે શંકા જન્મી છે! નારદ, શું હું ભગવાન છું?
| |
| | |
| બ : લો, કરો વાત! હું કહીશ તો નહિ માનો, ચાલો, લક્ષ્મીજીને પૂછીએ!
| |
| | |
| અ : [હસીને] આપણે જેલમાં છીએ, નારદ!
| |
| | |
| બ : તમને આ જેલ શું કરે? ધારો તો…
| |
| | |
| અ : ધારવાની શક્તિ જ ઠરી ગઈ છે, નારદ!
| |
| | |
| બ : એક વાર સ્વર્ગમાં ચાલો! પછી…
| |
| | |
| અ : નારદ, સ્વર્ગ વળી હતું જ ક્યારે? લાઇનમાં જન્મ્યા છીએ તું અને હું-આપણે બેય! આપણું સ્વર્ગ લાઇનમાં રહીને હસીએ એટલો વખત! ભૂલી જા કે તું નારદ છે ને હું વિષ્ણુ છું… આપણે ક્યારેય લાઇનની બહાર હતા જ નહિ! ‘નારદ’ ને ‘વિષ્ણુ’, ’લક્ષ્મી’ ને ‘સ્વર્ગ’ બધું મિથ્યા છે, નારદ, મિથ્યા બધી ધરખમ બનાવટ!
| |
| | |
| બ : પ્રભો! નક્કી તમને કંઈક થયું છે! અત્યારે વિશ્રાંતિ લો! પછી વાત!
| |
| | |
| અ : વિશ્રાંતિ? હવે પછી બીજી કઈ વાત બનવાની છે? બનવાનું બની જ ગયું છે! એના સ્વીકારનો જ પ્રશ્ન છે! કદાચ ને હું…
| |
| | |
| બ : કેમ ભગવન્! ચૂપ થઈ ગયા? ભગવન્! ભગવન્!!
| |
| | |
| દારોગાનો અવાજ: એય! કોણ બોલે છે? સૂઈ જાવ મૂંગા મૂંગા, નહીંતર…
| |
| | |
| બ : ભગવન્! ઊઠો… ઊઠો… ઊઠો…
| |
| | |
| [દારોગો ફાનસની વાટ મોટી કરી હાથમાં ચાબખો લઈ આંખો ચોળતો ચોળતો ઊભો થાય છે; લથડતી ચાલે કોટડી સુધી પહોંચે છે. કોટડીમાં ફાનસથી અજવાળું કરી જુએ છે. અ સૂતેલ છે, નારદ અ-ને ઢંઢોળે છે.)
| |
| | |
| દારોગો: [બ-ને] શું છે? કેમ ગરબડ કરે છે?
| |
| | |
| [એક ચાબખો લગાવે છે. નારદ ચીસ પાડે છે.]
| |
| | |
| દારોગો: બોલ, કેમ બૂમો પાડતો હતો?
| |
| | |
| બ : આ જાગતા નથી!
| |
| | |
| દારોગો: કોણ? તારો સાગરીત! ખસ, આઘો! હું જગાડું છું…
| |
| | |
| [દારોગો નારદને પ્રયત્ન ખસેડી બે-પાંચ ચાબખા અ-ને ચોઢે છે. અ તરફથી કોઈ પ્રતિક્રિયા નથી] સાલા! બોલ! ઢોંગ કરે છે પાજી? એક તો લાઇન બહાર સૂતો છે [ફટકો લગાવી] ને જાગતો નથી પાછો! હરામખોર! લે. [બીજા બે ફટકા]
| |
| | |
| બ : [વચ્ચે પડી] બસ! બસ! બસ! ન મારો! ન મારો! આ તો ભગવાન છે ભગવાન!
| |
| | |
| દારોગો: [હસીને] ભગવાન! ભગવાન હોય તો શુંનું શું કરે! આ ભગવાન?! [હસે છે. બ-ને] ઉઠાડ, નહિ તો ફરીથી જલદ દવા દેવી પડશે!
| |
| | |
| [બ અ–ને જગાડવા પ્રયત્ન કરે છે. નિષ્ફળ. કંઈક વહેમ પડતાં અ-નું શરીર તપાસે છે.]
| |
| | |
| બ : [આક્રંદના અવાજે] ન હોય! ન હોય! ભગવાન મરે? કદી ન બને!
| |
| | |
| દારોગો: શું છે? શેનો બખાળો કરે છે?
| |
| | |
| બ : [લો, અ-નો હાથ આપી] જુઓ નાડી ચાલે છે?
| |
| | |
| [દારોગો અ-નો હાથ લઈ નાડી જુએ છે. ‘અરે! આ તો! મરી ગયો!’ કહી એકદમ ડરે છે. ફાનસ હોલવીને ભાગે છે. સ્ટેજ પર સંપૂર્ણ અંધકાર… બ-ના રુદનનો અવાજ… દરમ્યાન જેલનો ઘંટ જોરશોરથી વાગે છે… દારોગા સમેત બાકીનાં બધાં જ પાત્રો-સ્ત્રી પણ – બૅટરીઓ લઈ અંધકારમાં દોડાદોડ કરે છે… પોલીસ ઇન્સ્પેક્ટર વ્હિસલ વગાડતો ‘આ બાજુ… પેલી બાજુ…’ એમ કરે છે… અ અને બ પણ આ બેની સાથે! પ્રકાશ ઠીક ઠીક થાય છે… પોલીસ ઇન્સ્પેક્ટર, દારોગો, અ અને બ… કોટડીમાં પ્રવેશી… [ચારેય બાજુ તપાસ કરે છે!]
| |
| | |
| અ : [અ-ની ચટાઈ ખંખેરી] પેલો અહીં પણ નથી!
| |
| | |
| બ : [બ-ની પથારી ઊંચી કરી] એનો સાગરીતેય ગાયબ થઈ ગયો!
| |
| | |
| પો. ઈ.: શોધો! શોધો! બરોબર શોધો! એ હોય તો આટલામાં જ હોય!
| |
| | |
| દારોગો: અને ભાગીને ભાગેય ક્યાં? દરવાજે તો હું અડીખમ હતો!
| |
| | |
| અ-બઃ અમને પણ એ જ આશ્ચર્ય છે! કીડીયે આ જડબેસલાક વ્યવસ્થામાંથી પાર નીકળી ન શકે તો આ સાડા પાંચ ફૂટની લાશો! માનો ન માનો પણ કંઈક..
| |
| | |
| ક-ડ : કંઈક ભેદી જ વાત બની છે!
| |
| | |
| પો.ઇ.: કશું ભેદી નથી! આપણે નકામા એ લોકોને શોધીએ છીએ! લાઇનમાં જ હશે એ લોકો!
| |
| | |
| પોલીસ: સાહેબ! ખરું કહે છે! કશું જ બન્યું નથી! આ તો નકામા ઉધમાત! બધાં લાઇનમાં જ છે!
| |
| | |
| અ : હા, હા, લાઇન બહાર નીકળનાર પણ લાઇનમાં જ હોય છે… આમ જુઓ તો!
| |
| | |
| બ : તમારી વાત ન સમજાઈ!
| |
| | |
| અ : અનુભવની વાત!
| |
| | |
| પો.ઇ. : નામદાર સરકારની વ્યવસ્થા જ એવી છે કે આપણે જેને ઘોર ગેરવ્યવસ્થા માનીને ગભરાઈએ તે પણ હોય તો વ્યવસ્થા જ… જડબેસલાક વ્યવસ્થા!
| |
| | |
| અ : ખરું છે! બધું જ વ્યવસ્થિત! લાઇનમાં – લાઇનસર!
| |
| | |
| [અંધકાર… નાટકના આરંભનું દૃશ્ય બરોબર એ જ વીગતો સાથે દેખાય.]
| |
| | |
| અ : અરે! નારદ! આ લાઇન શેની છે?
| |
| | |
| (એકદમ અંધકાર… પડદો…)
| |
| | |
| (સ્વપ્ન-પિંજર, પૃ. ૨૩-૩૩)
| |
| {{Poem2Close}}
| |