સરસ્વતીચંદ્ર ભાગ ૪/ફ્લોરા અને કુસુમ.: Difference between revisions

મણિરાજ રાજ્યપતિ થયા પછી પિતાનો સંકલ્પ એને અન્ય કારણોથી પણ ઈષ્ટ થયો. શાસ્ત્ર પ્રમાણે આર્ય ક્ષત્રિયોને જેમ ભોજનાદિ ગમે ત્યાંથી ગ્રાહ્ય છે તેમ આર્ય બ્રાહ્મણોને વિદ્યા ગમે ત્યાંથી ગ્રાહ્ય છે. ક્ષત્રિયો રાજવિદ્યાના વિષયમાં એ વિદ્યાના બ્રાહ્મણ છે અને ઈંગ્રેજી વિદ્યા આજ રાજવિદ્યા છે તે વિદ્યારૂપે તે રાજભવનમાં પૂજ્ય છે. આજ કાલના રાજાઓના રાજવ્યવહારમાં કુલાચારને નામે અનેક અનાચાર ચાલે છે અને રાજકુમારો અને રાજસેવકોના રાજકાર્યમાં અનેક રીતે પ્રતિબન્ધરૂપ થાય છે. મલ્લરાજના કુળાચારનું એક સૂત્ર એ હતું કે “યુગે યુગે યુગાચાર.” પોતાના રાજભવનમાં આ સૂત્રના વિરોધી કુળાચાર પ્રવેશ પામે નહી અને પરરાજ્યોના જેવા ગંઠાઈ ગયેલા અદીર્ઘદર્શક અને પ્રતિબંધરૂપ કુળાચાર પોતાના કુળને ભ્રષ્ટ કરે નહી એવા હેતુથી રત્નનગરીના રાજભવનમાં સંસ્કૃત વિદ્યા સ્ફુરવા દેવામાં આવી હતી તે જ ન્યાયે ઈંગ્રેજી વિદ્યાને પણ માર્ગ આપવો એવો મણિરાજનો સંકલ્પ થયો અને વિદ્યાચતુરે તેનું અભિનન્દન કર્યું. આ યોજના પાર પાડવાને માટે ઈંગ્લેંડથી બ્રેવ સાહેબની વિધવા દ્વારા કોઈ ઉચ્ચ કુળની ઉચ્ચ શીલવાળી પંડિત સ્ત્રી શોધતાં મિસ ફ્‌લોરા નામની પચીશ વર્ષની કુમારિકા મળી આવી. તેને વર્ષેક દિવસથી કમલાવતી રાણીના શિક્ષણકાર્યમાં યોજી હતી, અને પતિવ્રતા રાણી પતિની આજ્ઞા ઉત્સાહથી સ્વીકારી અધિકારપદવી ભુલી જઈ શિષ્યા થઈ શિષ્યધર્મ પાળતી હતી.

કુસુમને બેસવાના ખંડમાં જવાની નીસરણી ઉપર ચ્હડતાં ચ્હડતાં એક પાસની ભીંતમાંની બારીમાંથી કુસુમને પોતાની પાસે આવવા દોડતી ફ્‌લોરા જોઈ. એ આવી પ્હોચતા સુધી પોતે ત્યાંજ ઉભી રહી. એ આવી એટલે આંંગળીએ વળગી બે જણ ઉપર ચ્હડયાં. વાતો ગુજરાતીમાં ચાલી; ફ્‌લોરા ગુજરાતી સમજવા બોલવા પ્રયત્ન કરતી હતી અને ગુંચવારો પડતાં સ્મિત કરતી હતી.

ફ્‌લો૦– “યેસ્ ! હા. તમે કુસુમ – હું કુસુમ. તમે... કુમારી... હું કુમારી.”

કુસુમે ફ્‌લોરાને એક ચીનાઈ પંખો આપ્યો, તેના પવનથી પરસેવો શાંત કરતી ફ્‌લોરા પુછવા લાગી.”

“તમારી સાથે કોણ હતું ?”

Accomplished. [!

અનેક મનુષ્યને બેસવાનું અાસન, કાચ, ​

માત્ર ઓઠપર આંગળી મુકી ગણગણતી ચાલી. એકાંત શોધતી ચાલી અને ગણગણતી ગઈ. પાસે ઉભેલી કાકીને ન દેખતી ગણગણતી ગઈ. ગુણસુંદરીને શાંત પાડવા એક સંન્યાસીએ કહેલા શ્લોક સ્મરણમાં સ્ફુરી આવ્યા. ​

"सरःपङ्कार्णवे मग्ना वनगजा इव॥

“પરણે તે પડે ને બાળક તો કુમારી પણ પડે. તેનું કોઈ સ્વજન નથી. તેને તો સ્વજનની આશા પણ નિરાશા - ગુણીયલનો શોક ઓછો કરવા સ્વામીજી કાલ ક્‌હેતા હતા તે આજ સમજાયું કે - સ્વજન કોઈ સુખ આપનાર નથી !

“निन्दाघवारणायालं निजच्छाया न कस्यचित् ।।

“શું પરણ્યા વિના નહીજ ચાલે ? તર્જની ઉંચી કરી ઓઠે મુકી. શાસ્ત્રમાં સંબંધમાત્રને દુ:ખકર ગણ્યો છે તે કાલ જ સાંભળ્યું !” છાતી પર હાથ મુકી દૃષ્ટિ મીંચી.

“तावन्तोऽस्य निखन्यन्ते हृदये शोकशंङ्क्वः ।।”

આંખ ઉઘાડી હથેલીની બેવડ કેડે મુકી, તેને ક્‌હેતી હોય તેમ જોઈ ર્‌હી. “બ્હેન! તું ગઈ તે સુખી થઈ ! હું રહી તે દુઃખી થઈ. “સ્વામીજી બોધ કરે છે, માતા સાંભળે છે, ને પિતા જાણે છે ! છતાં કુસુમને તો તે સર્વ ન જેવુંજ છે ને દીવો લેઈને કુવામાં પડવાનું છે!

“સ્વામીજીએ બરોબરજ કહ્યું કે,

“कन्याया इय कङ्कणम् ॥

“હું સ્વામીજીને પગે પડી મનનું માગ્યું મ્હોંયે માગું તે નહી મળે ?

“સ્વામીજીએ જ કલ્યાણનું સ્થાન બતાવ્યું ને તે મને ગમ્યું છે :-

“છોકરી ! ગજબ કર્યો ! હવે તે તું બાપની એ ન રહી !”

{{Poem2Close}}