યોગેશ જોષીની શ્રેષ્ઠ વાર્તાઓ/‘ગતિ’ વિશે...: Difference between revisions

સહપ્રવાસીઓની સમભાવયુક્ત વર્તણૂક અને કામચલાઉ સારવારથી સહેજ હાશ અનુભવતો પાર્થ મોં અને માથે થયેલી ઈજાથી ઘવાયો હોવા છતાં તેમની સાથે જ એક ડબ્બામાં ધક્કામુક્કી કરી રહેલા ટોળાની ગતિ અને ધક્કાથી આગળ હડસેલાઈને ઘૂસે છે. પણ એ લગેજના ડબ્બામાં ખીચોખીચ મહામુશ્કેલીએ ઊભેલા મુસાફરોની ભીડ એવી સજ્જડ છે કે તેની તૂટી ગયેલી વૉટરબૅગ પણ અધ્ધર જ રહી જાય છે. ‘જાણે ગયા જન્મે રણની રેતમાં મોત ન થયું હોય' એવી સાવધાનીપૂર્વક તે રેલવેસ્ટેશનના નળેથી ભરેલી બૅગ છાતીસરસી પકડી રાખે છે, અને ‘બીજા હાથથી હથેળી પાકીટ પર એવી રીતે દબાવી રાખી કે જાણે આ પાકીટને આવતા જન્મ માટેય સાથે ન લઈ જવાનું હોય! એને લાગ્યું કે જાણે એ બે જન્મ વચ્ચેની ભીડમાં ન ઊભો હોય!” ટ્રેનના છાપરે બચેલી જગ્યાય મુસાફરોથી ભરાઈ ગયા પછી ઊપડેલી ટ્રેનની ગતિ વધી તોપણ અતિ વેગે દોડતી એ ટ્રેનમાં એટલીય જગ્યા ખાલી નથી કે પવન બહારથી અંદર પ્રવેશીને પાર્થના પરસેવે રેબઝેબ ચહેરાને સ્પર્શી શકે! એકધારી ત્વરિત ગતિએ ગામ-કસબાનાં સ્ટેશન-ફાટક અને ખેતર-વગડાને વટાવતી ટ્રેન એવી રીતે દોડ્યે જાય છે, કેમ જાણે ક્યાંય થોભવાની જ ન હોય! ટ્રેનની ગતિ સાથે પાર્થનું શરીર ગતિમય-ગતિરૂપ બનતું જાય છે, મન-મગજ જાણે બહેરું થતું જાય છે. અર્ધબેભાન પાર્થને બહારથી મુસાફરોની ભીડ એવી ઘેરી લે છે કે બહાર કશું દેખાતું નથી અને ઊતરવાનું સ્ટેશન ચાલ્યું જાય છે. હવે ટ્રેન કયા સ્ટેશને થોભશે, પરત આવવાની ટ્રેન ક્યારે મળશે, ઘરે ક્યારે પહોંચાશે? માથાનો દુખાવો દુ:સહ બની જાય છે; અને હવે શું થશે, એવી ચિંતાગ્રસ્ત મનોદશામાં પાર્થને ટ્રેનમાં પણ હવે કાળમીંઢ અંધારું જ દેખાય છે. ટ્રેન થોભતાં તે મહામુસીબતે દ૨વાજા સુધી પહોંચી શક્યો, પણ પાછળથી મુસાફરોનો જોરદાર ધક્કો આવતાં બહાર પ્લૅટફૉર્મ પર ફેંકાઈ ગયો... સાનભાન ખોઈ બેઠેલો પાર્થ જુએ છે તો ક્યાંય સ્ટેશન, રેલવેના પાટા, ઝાડઝાંખરાં કે કોઈ માણસ નહીં પણ ચોતરફ અફાટ રણ જ દેખાય છે. ‘પાછલા અનેક જન્મોની તરસ જાણે લાવાની જેમ' ઊભરાઈ રહી હોય એવી તરસથી પીડાઈ રહેલા પાર્થને વૉટરબૅગનું પાણી ખલાસ થઈ ગયેલું હોવાથી તેને તોડી નાખીને ‘અંદરની દીવાલો પર ચોંટેલું પાણી જીભ ફેરવી ફેરવીને' ચાટવાનું મન થાય છે. આવી તૃષાગ્રસ્ત અવસ્થામાં ભયંક૨, વાવાઝોડામાં ઊડતી રેતીની ડમરીઓ ‘તેને અધ્ધર ઉઠાવી ગતિ કરવા લાગી, ઊંચે ને ઊંચે, કશેક...' અને અફાટ રણમાં ઊંધું પડી રહેલું શરીર રેતીની નીચે દટાઈ જતાં તેનાથી હવે તો જોઈ શકાતું પણ નથી... રણના સ્પર્શક્ષમ સાક્ષાત્કારક પરિવેશનિર્માણ દ્વારા થયેલું પાર્થની આંતરચેતનાની ગતિનું આલેખન આ વાર્તાનું આસ્વાદ્ય અંગ છે.

ભાનમાં આવ્યા પછી પાર્થ તેની આસપાસ ઊભેલાં આપ્તજનોના ‘હાશ' અનુભવતા ચહેરાઓ પર નજર ફેરવે છે, એ વેળાએ તેને પોતાનાં માતા-પિતા, પત્ની અને બહેન-બનેવી ઉપરાંત પેલા ‘સી.એલ. ગ્રાન્ટ નહીં કરનારા એના બૉસ પણ...' દેખાય છે, એ વિગત અતિ સૂચક છે. પ્રથમ દૃષ્ટિએ ક્ષુલ્લક લાગે તેવી આ પાર્થના બૉસની ઉપસ્થિતિની ઘટનાનો સૂચિતાર્થ એ છે કે આત્મલક્ષી દૃષ્ટિએ જ બધું જોવા ટેવાયેલા માણસને બીજાના નાના રાઈના દાણા જેવા દોષ પણ ખૂબ મોટા, અને પોતાના પહાડ સમા દોષ ઘણી વાર ખૂબ નાના ભાસે છે, અણગમતી વ્યક્તિઓ કે સંસ્થાઓની નીતિરીતિ વિશેના તેના પૂર્વગ્રહો પણ ક્યારેક ભ્રામક હોય છે. આ વિષયવસ્તુની રણના સક્ષમ પ્રતીકધર્મી કલ્પન દ્વારા થયેલી માવજતમાં અને વ્યંજનાગર્ભ સમાપનમાં તરી આવતી કર્તાની કળાસૂઝ અને કલ્પકતા સવિશેષ ધ્યાનપાત્ર લેખાય તેવી છે.

{{Poem2Close}}

{{HeaderNav2

|previous = ટ્રેનના વાસ્તવ ભેળું રણનું અતિ-વાસ્તવ

|next = ‘સર’ વિશે :

}}