ગુર્જર ગિરાનાં ચૂંટેલાં કાવ્યો/નચિકેતાનું વરદાન — સિતાંશુ યશશ્ચંદ્ર: Difference between revisions

યમ પોતાના પાશને જનોઈની જેમ પહેરે છે. યમનો પાશ યજ્ઞોપવીતથી ઓછો પવિત્ર નથી. યજ્ઞોપવીત જીવનનો પૂર્વસંસ્કાર હોય તો મરવું ઉત્તરસંસ્કાર છે. યજ્ઞોપવીત પહેર્યાથી મનુષ્યનો બીજો જન્મ થાય, યમનો પાશ પહેર્યાંથી ત્રીજો. શ્રાદ્ધ કરતી વેળા જનોઈને જમણે ખભે ખસેડવી પડે, જેને ‘અપસવ્ય’ કહેવાય યમનો પાશ એ બીજું કાંઈ નથી, અપસવ્ય કરેલું યજ્ઞોપવીત છે.

અંધકારપુરુષની ભીંસથી ઉત્તેજિત થયેલી અમાસરાત્રિના સ્તનગોળાવો પર તારલાનાં પ્રસ્વેદબિંદુ ઝગમગે છે. (અમાસની રાત ચંદ્રરસને આવકારે એમાં સહેજ વિસંગતિ લાગે) પૃથ્વી સ્નેહસિક્ત છે, આકાશ પણ સ્નેહસિક્ત છે. સિંહણ, વીંછણ અને આંખો ચમકાવતી હરણી, પૃથ્વી પર હોય અને આકાશમાં પણ. આ સિંહણો, વીંછણો અને હરણીઓનાં શરીર વગર ક્યાંથી મળતે આકાર બાપડા આત્માને? ઋષિઓનું વીર્યહરણ કરી જાય છે કલબલતી નિર્ભય પંખિણીઓ. શુકદેવજીની કથા અમસ્તી નથી આવી. ‘ભોંઠપ અનુભવતા યમરાજ’—જીવનની ઉદંડતા સામે ભોઠું પડે છે મરણ. નચિકેતાને હવે યમ પાસેથી કોઈ વરદાન જોઈતું નથી, કોઈ ઉત્તર જોઈતો નથી. શરીર પોતે જ એક શાસ્ત્ર છે. કઠોપનિષદનાં બે પૂઠાં વચ્ચે ન મળે એ સત્ય મળે છે બે કાન વચ્ચે, બે જંઘા વચ્ચે. વૉલ્ટ વ્હીટમૅન કહે છે ‘મારી બગલની સુગંધ પ્રાર્થનાથી વધુ મધુર છે.’ ‘માંદલી ગાયો વિશેના વિચારો’—કવિનો સંકેત છે કે આધ્યાત્મિક વિચારો માંદલા હતા. ‘બીજું કોઈ વરદાન’—પહેલું વરદાન તો નચિકેતાને વગર માગ્યે મળી ગયું છે.