નારીસંપદાઃ નાટક/સન્માનના સાટાપાટા: Difference between revisions

{|

|-{{ts|vtp}}

|-{{ts|vtp}}

|ગરુડપત્ની  

| આભાર સખી, ગરુડનો અને તમારો મારા પર ખૂબ સ્નેહ છે પણ તમે કોઈ તકલીફ ન લેશો. મને મુક્ત હરિણીની જેમ જીવવા દો. હવે મને શું ચિંતા? મારે ક્યાં કોઈ વિનિમય સાચવવાનો છે?

|-{{ts|vtp}}

|  : 

|તમારું સ્વાસ્થ્ય તો સાચવવાનું ને માધવી?

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| કોનું સ્વાસ્થ્ય? આ માધવીનું? એના જન્મદાતા કે પોતાના લોકોએ પણ જેની દરકાર નથી કરી. એનું? માધવીએ જે જે આપ્યું બધાંને, એને જ સૌએ વહાલું કર્યું છે, કોઈએ માધવીને વહાલી કરી નથી.

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| હું પણ સ્ત્રી છું, તમારી વાત સમજી શકું છું. ખરું કહું તો મને તમારા પર ગર્વ છે ! તમે તો ખૂબ પુણ્યનું કામ કર્યું છે.

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| (ખડખડાટ હસી પડે છે) ગર્વ? પુણ્ય? તમારી વ્યાખ્યા સમજાતી નથી. આ દુનિયામાં રોજ ગાય દહોવાય છે, પણ એ વસૂકી જાય પછી એની સામે કોઈ જોતું નથી. બધાં એને નહિ, એના દૂધને લીધે ચાહે છે. સમાજના આ ધારા પર મને નફરત થઈ ગઈ છે. હવે એટલે જ મારે મારી જાત સાથે અને મારી રીતે જીવવું છે. હું કુદરતનું વહાલું બાળક છું, કુદરતે મને સુંદરતાની ખૂબ સમૃદ્ધિ આપી છે, તો કુદરત જ મારી સંભાળ કરશે. બસ, મારો નિર્ણય છે કે મારે કુદરતનો ભાગ બનીને જીવવું છે. આ માનવના સમાજથી દૂર રહેવું છે.

|-{{ts|vtp}}

|

|-{{ts|vtp}}

|  : 

|વાંધો નહીં, આંસુ સારી લેશો એટલે હળવાં થઈ જશો. એકલા રહેવું હશે તો પણ, તમારું ધ્યાન તો તમારે રાખવું જ પડશે, માધવી!

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| મારું એટલે કોનું ધ્યાન રાખું? આ શરીરનું?

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| હાસ્તો, એ શરીર જે અક્ષતયૌવન હતું.

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| પણ એને લીધે જ ચાર ચાર સંતાનને જન્મ આપીને ત્યાગી દેવાં પડ્યાં. મને માતા, પત્ની કે પુત્રી તરીકેનું સ્થાન ભોગવવા ન મળ્યું. પછી આ જીવન શું કામનું? જે પુરુષ માટે મેં બધું ત્યાગી દીધું, એણે મને સમજવાનો પ્રયત્ન પણ નથી કર્યો. માત્ર ભૂખ... એણે તો માત્ર સંતાનની લાલસા અને એક યુવાન શરીરની ઝંખના માત્ર કરી.

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| દુઃખી ન થશો... (માથે હાથ ફેરવે છે.)

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| સ્ત્રી જન્મદાતા છે, એક શક્તિ છે, પણ એના પ્રેમને લાચારી બનાવી દેવાય છે. સ્ત્રી તો પોતાની જાત કરતાં પણ વધારે પોતાનાં લોકોનું ભલું ઇચ્છે છે. સ્ત્રી જ પુરુષને જન્મ આપે છે ને? એ જ બાળક, જ્યારે પુરુષ બને ત્યારે? એના માટે શું મહત્ત્વનું બની જાય છે? પ્રતિષ્ઠા, પૈસો, સત્તા. અને એ પુરુષ? એના સ્વાર્થ માટે સ્ત્રીના સન્માનનો ભોગ લઈ લેતા પણ અચકાતો નથી.

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| સદીઓથી ચાલતા સંસારના ધારાને કોઈ બદલી નથી શક્યું. તમારો આ અવસાદ તમને જ ખાઈ જશે માધવી!

|-{{ts|vtp}}

|  : 

|મારા આ અવસાદનાં બીજ તો ક્યારનાં રોપાઈ ગયાં હતાં. દુઃખ જ નસીબમાં હોય તો કોઈ વાર કંઈ સારું કરવા માટે કરાયેલું કર્મ પણ પીડા આપવામાં પાછું નથી પડતું.

(માધવી જતી રહે છે. ગરુડ આવે છે. ગરુડપત્નીની આંખમાં આંસુ જોઈને)

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| શું થયું? તમારો ચહેરો કેમ ઊતરી ગયો છે?

|-{{ts|vtp}}

|  : 

|માધવી સંસાર છોડીને અહીં રહે છે, અને આટલાં દુઃખી છે એ મારાથી જોવાતું નથી.

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| હા, બહુ સારા દિલનાં છે. ખરેખર તો એમને મેળવનારનું જીવન ધન્ય થઈ જાય. પહેલાં એ કેટલાં સુંદર લાગતાં હતાં! સાક્ષાત્ લક્ષ્મીજી જ જોઈ લો! અક્ષતયૌવનાનાં બધાં લક્ષણો એમના શરીરમાં દેખાતાં. લાલ પરવાળા જેવા હોઠ, લાલ કાન, ચમકતાં નખ, લાલ ટેરવાં, પાતળી કમ્મર.. એટલે જ રાજાઓએ પણ પહેલી નજરમાં જ એમને સ્વીકારી લીધાં અને એમના પતિ ગાલવ માટે વિનિમય રૂપે ધનભંડાર ખોલી નાખ્યા હતા.

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| વિનિમય? પણ તો પછી એવું શું થયું કે માધવીએ એમનું અક્ષતયૌવનનું વરદાન ફોક કર્યું અને સંસાર છોડ્યો?

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| આ પ્રસંગનાં બીજ ઘણાં ઊંડાં છે. તમારે જાણવું છે? મારી સાથે આવો તમને બતાવું.

|આ છે ઋષિ વિશ્વામિત્ર, ગાધિરાજાની પુત્રી સત્યવતી તથા રૂચિકમુનિના પુત્ર, અડધું ક્ષત્રિયનું લોહી અને અડધું બ્રાહ્મણનું. ક્ષત્રિયપણું વધારે હોવાથી એ બ્રહ્મર્ષિ નહીં બની શકે એવું લોકો ધારતા હતા.

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| આમના મોં ઉપર તો ગજબ તેજ છે! એમણે આકરું તપ કર્યું હશે નહીં? પણ શું તપ કરીને પણ એ બ્રહ્મર્ષિ બની શક્યા ખરા?

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| હા. ક્ષત્રિયની જીદ ખરીને? બ્રહ્મર્ષિ બનીને રહ્યા. આ સંસારમાં પદ છે. તો એને પામવાની હુંસાતુંસી પણ છે. દરેકને સર્વોચ્ચ થવું છે. એમાં વિઘ્નો આવે છે, પણ જે અડગ થઈ પ્રયત્ન કર્યા કરે છે એ પદ પામે જ છે. જો કહું, વર્ષો પહેલાંની વાત....

|-{{ts|vtp}}

|

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| હું ધર્મ છું. ક્ષત્રિય વિશ્વામિત્રની કસોટી કરવા આવ્યો છું. કહેવાય છે કે ક્ષાત્રલોહી જલ્દી ગરમ થઈ જાય. જોઈએ, બ્રાહ્મણત્વ આ ઋષિમાં પ્રવેશ્યું છે કે નહીં? વિશ્વામિત્રને તો આ ઋષિઓના સર્વોચ્ચ પદને પામવું છે. બ્રહ્મર્ષિનું બિરુદ મેળવવું છે. પણ, ખરી પરીક્ષા ત્યારે થશે જ્યારે હું વસિષ્ઠનું રૂપ લઈને જઈશ.

|(વેશબદલા માટે, એક શાલ ઓઢી લે. વિશ્વામિત્ર તપ માટે આસન પાથરે, સફાઈ કરે. ધર્મ વસિષ્ઠના વેશે આશ્રમમાં પ્રવેશ કરે છે, વ્યગ્ર હોવાનો દેખાવ કરે છે)

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| રાજર્ષિ વિશ્વામિત્ર ! આપના આશ્રમમાં આ વૃક્ષની નીચે એક બેઠક બનાવી દો. યાત્રી આવે તો આરામ તો કરી શકે?

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| અરે આવો પધારો બ્રહ્મર્ષિ! આપના આગમનથી આ આંગણું પવિત્ર થયું. પ્રવાસનો થાક આપના ચહેરા પર દેખાય છે. આવો, આરામ કરો. (પાણી આપે)

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| હું ક્ષુધાથી તડપું છું. મને જમવાનું પૂછો. મને સખત ભૂખ લાગી છે.

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| અરે! માફ કરો. હું અબઘડી ઉત્તમ જાતના ચોખા રાંધીને આવું છું.

|-{{ts|vtp}}

|

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| (માથે હાંડી મૂકીને આવતાં) અરે, બ્રહ્મર્ષિ આ ભાત આરોગો. સુગંધીદાર ચોખાથી તમારી ક્ષુધા અને તમારું મન પણ તૃપ્ત થશે..

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| હવે તો મારી ક્ષુધા શમી ગઈ છે. અત્યારે નહીં. પણ તમે મહેનત કરી છે તો એ જમવા હું ફરી આવું છું. જ્યારે આવીશ ત્યારે આ જ ભાત જમીશ.

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| બ્રહ્મર્ષિ, અત્યારે જ.. આવો ને. સરસ છે. ગરમ છે !

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| ગરમ હં.. સરસ તો લાગે છે. હું ગરમ જ જમીશ પણ જ્યાં સુધી હું આવું નહીં. ત્યાં સુધી તમારે તમારા તપોબળથી આ ચોખા ગરમ રાખવાના છે. આ હાંડલી તમારા માથા પર આમ ને આમ રાખજો, ભાત એવાને એવા તાજા અને ગરમ રાખવાની જવાબદારી તમારી! તમારે પણ આ જ રીતે હાલ્યા ચાલ્યા વગર સ્થિર ઊભા રહેવાનું છે. હું આવીશ, જરૂર પાછો આવીશ.

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| ઋષિ ઋષિ ! આપ... થોભી જાવ...

|-{{ts|vtp}}

|

|-{{ts|vtp}}

|  : 

|મારા તપના બળથી આ ચોખાને હું ગરમ તો રાખીશ. પણ ક્યારે આવશો એ તો કહો!

|-{{ts|vtp}}

|

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| આમ ને આમ ઊભો રહીશ તો મારી સાધના? મારા આશ્રમનું શું? અરે, મારી રોજિંદી ક્રિયાનું શું?

|-{{ts|vtp}}

|

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| કોણ? કોણ છે ત્યાં?

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| હું આપના આશ્રમનો અંતેવાસી ગાલવ. પ્રણામ ગુરુદેવ ! આપની સેવામાં ઉપસ્થિત છું. ફરમાવો.

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| એક થોડું પાણી પીવડાવજે ભાઈ!

|-{{ts|vtp}}

|

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| આપે આ થોડા કલાકોનું તપ આદર્યું લાગે છે. આપની સેવામાં હું અહીં જ રોકાઈ જાવ છું.

| ના ના, ગાલવ. તારા ઘરના લોકો પરેશાન થશે. રાતે ઘરે પહોંચી જજે. બ્રહ્મર્ષિને મુસાફરીમાં વાર લાગી ગઈ હશે. આજુબાજુ જંગલ છે. એટલે સવારે જ નીકળશે. આજે નહીં તો કાલે આવી જશે. તું જા.

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| આપની વાત સો ટકા સાચી પણ આ પરિસ્થિતિમાં તમને મૂકીને નીકળવું મને ઠીક નથી લાગતું. હું અહીં જ રોકાઈશ. આપની સેવા કરીશ.

|-{{ts|vtp}}

|

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| આપને કોઈ અન્ય જરૂરિયાત? વર્ષો થઈ ગયાં. આપ આમ ને આમ છો. ધન્ય ગુરુદેવ. આપની નિષ્ઠા ! થોડો વખત હાંડલી હું માથા પર રાખું? આપણે બે જ છીએ અત્યારે! કોણ જોવાનું?

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| ગાલવ, તું તુચ્છ જ રહ્યો. મહેમાનગતિમાં ઊણપ આવે તો લાંછન લાગે. આ મારી નિયતિ અને મારું કર્મ છે. તપ કર્યા કરવું એ તો મારા જીવનનો ધ્યેય છે. આ ચોખાને તપોબળથી તાજા ને તાજા અને ગરમ રાખવા એ કંઈ તારું કામ છે?  

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| માફ કરજો ગુરુદેવ. હું તમારા ચરણોમાં જ ઠીક છું.

|(ગાલવની મદદથી વિશ્વામિત્ર વર્ષો લગી ઊભા રહ્યા. એ ક્રિયાઓ બતાવી શકાય. પુરાણ તો સો વર્ષ કહે છે. અંતે સો વર્ષ પછી ધર્મ ફરીથી વસિષ્ઠનું રૂપ લઈને સાવ્યા. વસિષ્ઠ રૂપી ધર્મ દૂરથી પધારી રહ્યા છે. ગાલવ જુએ છે અને એ ઘેલો થઈ દોડે છે.)

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| ગુરુજી ગુરુજી... પસિષ્ઠ વધાર્યા.. સમે તાંભળો છો... આ બંધનમાંથી છમે તૂટા...

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| મૂરખ ગાલવ? શું બકે છે?

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| ગાફી મુરુજી, પુનિજી મધારે છે. હધારે છે પમણાં..

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| એટલે? કઈ ભાષા છે? સરખું બોલ ! ગાંડો થઈ ગયો છે?

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| (શ્વાસ ખાતાં, માથે ટપલી મારતાં) હા, હું ગાંડો થઈ ગયો છું. મારા આનંદનો કોઈ પાર નથી.. બ્રહ્મર્ષિ પધારી રહ્યા છે. પણ આ જોઈ જોઉં ચોખા ગરમ છે કે નહીં? સો સો વર્ષે બ્રહ્મર્ષિ ફરી પધાર્યા...

|-{{ts|vtp}}

|  : 

|  ખબરદાર, એ મારા અતિથિનું જમણ છે. અને તું વળી નાનું મગતરું, મારા તપને પડકારે છે? મેં અમથું આમ સો વર્ષ તપ કર્યું હશે? તું બચી ગયો, મારા તપને લીધે મને ક્રોધ ન આવ્યો નહીં તો ચોખા તો શું તું પણ સળગી જાત !

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| (ચરણોમાં પડતા) ક્ષમા ક્ષમા ગુરુદેવ.

|(મુનિ વસિષ્ઠ પધારે છે. વિશ્વામિત્રને છોડીને ગયા હતા એ જ સ્થિતિમાં ઊભા છે એ જુએ છે.)

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| ધન્ય છો બ્રહ્મર્ષિ વિશ્વામિત્ર ! તમારા હાથે જ મને ભાત પીરસો.

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| આભાર બ્રહ્મર્ષિ મને આજે ઋષિઓનું સર્વોચ્ચ પદ મળી ગયું. એમ સમજું કે ?

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| હા અભિનંદન હો બ્રહ્મર્ષિ ખરેખર તો હું બ્રહ્મર્ષિ નથી. ધર્મ છું. વેશપલટો કરીને આવેલો. મારી કસોટીમાં તમે પાર ઊતર્યા છો. આજથી આપ રાજર્ષિ નહી પણ બ્રહ્મર્ષિ કહેવાશો.

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| ધન્ય ઘડી, ધન્ય ભાગ્ય.

|(નમસ્કાર કરે છે. ધર્મ વિદાય થાય છે.)

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| બ્રહ્મર્ષિ વિશ્વામિત્રનો જય હો! મારા ગુરુદેવનો જય હો!

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| ગાલવ. હું તારા પર ખુશ છું. તારી સેવાને લીધે જ મને આ સર્વોચ્ચ પદ પ્રાપ્ત થયું. એની ખુશીમાં હું તને મહર્ષિ બનાવવાનું વચન આપું છું.

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| આભાર ગુરુદેવ વંદન. એ માટે મારે કેટલો વખત શિક્ષણ લેવું પડશે?

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| ગાલવ, આટલાં વર્ષો સેવા કરીને તેં તારી નિષ્ઠા સિદ્ધ કરીને બતાવી છે. આથી વધારે હવે તને શિક્ષણની જરૂર નથી. હું તને મહર્ષિ ઘોષિત કરું છું અને સંસારમાં જવાની, ગૃહસ્થાશ્રમ પ્રવેશની અનુમતિ આપું છું.

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| ગુરુદેવ, ઉબ ખૂપકાર... ખણી ઘમ્મા.. માફ કરજો... (માથે ટપલી મારીને) ખૂબ ઉપકાર ગુરુજી, મારે આપને ગુરુ તરીકે ગુરુદક્ષિણા આપવી જોઈએ. મારી તો મતિ ચાલતી નથી.. આપ જ કહી દો.. હું શું આપું?

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| તેં કરેલી મારી સેવાથી વધારે હું કઈ ગુરુદક્ષિણા લઈ શકું? તેં ઘણું આપ્યું છે મને. હવે તું થોડો આરામ કર.

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| ગુરુજી, ગુરુદક્ષિણા વગર મારી વિદ્યા ફળશે નહીં તો?

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| નિષ્ઠા અને લગનથી જેમ કામ કરે છે, એ કરતો રહેજે. તારી વિદ્યા જ એ છે.

|-{{ts|vtp}}

|

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| અહા.... કેટલો નસીબદાર છું હું ! હવેથી લોકો મને મહર્ષિ ગાલવ કહેશે. મહર્ષિ ગાલવ ! મહર્ષિ મહર્ષિ ગાલવ ! (મોટેથી બોલે છે) મેં ક્યારેય ધાર્યું પણ નહોતું એવું માન સન્માન મળશે. લોકો ઊભા થઈ જઈને આદર કરશે. મહર્ષિ ગાલવનું સન્માન થશે. લોકો પૂછશે કે 'મહર્ષિ તમને આ સન્માન કેવી રીતે મળ્યું?' ત્યારે હું વટથી કહીશ...

|(દૂરથી ગુરુજીને આવતાં જુએ છે.)

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| મુરુજી, ગારી સાત વાંભળો! (માથે ટપલું મારીને) ગુરુજી મારી વાત સાંભળો. મારો દૃઢ નિર્ણય છે કે, મારે તમને ગુરુદક્ષિણા આપવી જ છે.

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| ગાલવ, અતિઉત્સાહી ન થા. તું કોઈ રાજાનો, નગરશેઠ કે પ્રધાનમંત્રીનો છોકરો નથી. એક સાધારણ કુટુંબમાંથી આવે છે. હું તારી પાસે કેમ માંગું? તેં મારા માટે પ્રેમથી ફરજ બજાવી છે એ જ બહુ છે!  અંતે તો તું આશ્રમનો એક અંતેવાસી છે.

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| ગુરુદેવ, અંતેવાસી છું એટલે તમારી સેવા મારી ફરજ છે. પણ મહર્ષિ બનાવવા માટે તમને ગુરુદક્ષિણા ન આપું તો હું ક્યાંયનો નહીં રહું. મારું માન નહીં રહે. તમારે દક્ષિણા માંગવી જ પડશે.

|મને આઠસો દિવ્યલક્ષણી શ્યામકર્ણી શ્વેત ઘોડા લાવી આપ. ત્યારે જ ગુરુદક્ષિણા મંજૂર કરીશ!

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| ઘણી કૃપા કરી ભગવન્.. ઘણો આભાર..

|(વૈકુંઠ જતાં જ સામે ગરુડ મળ્યા.)

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| અરે કોણ? ગાલવ ઋષિ કઈ તરફ? ઓળખાવ નહીં એવા ક્ષીણ થઈ ગયા છો!

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| મારે મદદની જરૂર છે.

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| શું થયું? કોઈ આપત્તિ આવી છે?

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| ના,ના, પ્રસંગ તો હર્ષનો છે. મારે ગુરુદક્ષિણા આપવાની છે, જે બહુ દુર્લભ છે.

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| મહેનત કરીએ તો ક્યાં કશું દુર્લભ છે, મિત્ર ! ભગવાનનો સેવક અને તમારો મિત્ર હાજર છે તમને મદદ કરવા. પણ વાત કંઈક વધુ અઘરી તો લાગે છે.

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| હા, આભાર મિત્ર, અઘરી તો છે, મારે શ્વેતરંગના એક શ્યામકર્ણી આઠસો ઘોડાઓ જોઈએ છે.

|-{{ts|vtp}}

|  : 

|તો તો મારી તીક્ષ્ણ દૃષ્ટિથી ચારેબાજુ નજર કરવી પડશે. ચાલો પહેલાં પૂર્વ તરફ...

|-{{ts|vtp}}

|

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| એમ આપણને અશ્વો નહીં મળે. કોઈ ધન વગર આપશે પણ નહીં. હવે શું કરીશ? હું સાધારણ ઋષિને બદલે મહર્ષિ નહીં થઈ શકું. લાંછન છે મને.. મોકો મારી સામે છે પણ... (રડે છે)

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| રડો નહીં મિત્ર ! મારી પાસે ઉપાય છે! આપણે ગંગા-યમુનાના સંગમ નજીક પ્રતિષ્ઠાન નગરના નહુષપુત્ર રાજા યયાતિ પાસે જઈશું. અનેક રાજસૂય યજ્ઞો, અશ્વમેધ યજ્ઞો કરીને ચક્રવર્તી બનીને એમણે ઘણી નામના કરી છે. ઉદાર દિલના પણ છે, એ જરૂર અશ્વો આપી શકે અથવા ધનથી મદદ કરી શકશે.

|(યયાતિનું મોં પડી ગયું છે. મૂંઝવણમાં આંટા મારે છે.)

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| રાજાજી.. શું તકલીફ છે? કેમ ઉદાસ છો?

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| ધર્મસંકટ આવ્યું છે. વિશ્વામિત્ર શિષ્ય શ્રી તપોનિધિ ગાલવ, તપની મૂર્તિ, આપણી પાસે મદદ માંગવા આવ્યા છે. પણ.. આપણો તો ભંડાર.. હવે ખાલી છે. મદદ ન કરું તો મારી પ્રતિષ્ઠાને તકલીફ થાય. અને હું ઇચ્છું તો પણ મદદ કરી શકું એમ નથી. હવે શું કરવું?

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| કોઈ મિત્ર રાજાને કહીએ...

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| એ હિતકર નથી. તો મારું રાજ નબળું પડયું છે એ સૌ જાણી જાય..

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| મારી પાસે એક ઉપાય છે. (પિતાને ઈશારાથી નજીક બોલાવતાં)

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| બેટા તું અહીં છે?

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| આ બ્રાહ્મણનું બ્રહ્મતેજ અદ્વિતીય છે, એ આપણા દરવાજેથી પાછા નહીં જાય પિતાજી! એની સાથે મને મોકલી દો. હું બધી મદદ કરીશ.

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| દીકરી રહેવા દે. તને સંસારની નીતિરીતિ શું ખબર હોય? તું ભૂલ કરી રહી છે.

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| એક પણ શબ્દ બોલ્યાં છો તો તમને મારા સમ છે! પિતાજીની પ્રતિષ્ઠાથી વધુ મારા માટે કંઈ નથી. મને જોઈને કોઈપણ મોં માગ્યા દામ આપી દેશે. બ્રાહ્મણનું બિચારાનું કામ થઈ જશે.

|(માતા પિતાએ ભારે હૈયે સંમતિ આપી)

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| એક શરત છે ઋષિ ગાલવ, તમને આઠસો ઘોડા મળી જાય તો માધવી મને પરત કરવી પડશે.

|(પછી વિદાય આપતાં ગરુડ, માધવી તથા ગાલવ ચાલી નીકળ્યાં.)

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| તમે ઘણાં જ સુંદર છો દેવી. તમે માતા પિતાની નિશ્રા છોડી મારી સાથે આવો તો છો પણ તમે મને મદદ કઈ રીતે કરશો?

| હું ચંદ્રવંશી છું. રૂપવાન છું. એક અપ્સરા અને મારા પિતાનું સંતાન છું. વરદાન હોવાના લીધે અક્ષતયૌવના છું. સંતાનના જન્મ પછી મારું યૌવન જેવું હતું એવું જ પાછું થઈ જાય છે. એટલું જ નહીં, મને વરદાન છે કે હું પુત્રોને જ જન્મ આપીશ.

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| તો?

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| હું સંપત્તિવાન નિઃસંતાન રાજાને સંતાન મેળવવામાં મદદ કરી શકીશ. એના બદલામાં રાજા પાસે આઠસો શ્યામકર્ણી ઘોડા માંગી લેજો.

(ગાલવ ખુશીથી ઝૂમી ઊઠ્યો.)

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| ધન્ય છે તમને સુંદરી… આપનું આયુષ્ય બળવાન હો!

|-{{ts|vtp}}

|  : 

|ઈક્ષ્વાકુ વંશના રાજા હર્યાશ્વ છે, જે નિઃસંતાન છે. એમને આપણે મદદ કરી શકીએ, આપણે ત્યાં જઈએ તો?

|-{{ts|vtp}}

|

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| રાજાજી, તમે મને બસો ઘોડા આપો. એ શરતે કે તમને એક સંતાન પ્રાપ્ત થાય પછી માધવીને તમારે મને પાછી આપવાની રહેશે.

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| મંજૂર છે.

|(સંગીત સાથે એ બતાવી શકાય કે માધવી રાજા સાથે રહે અને બાળકને જન્મ આપે છે. માધવી બાળક લઈને આવે છે.)

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| મારા પુત્રનું નામ વસુમાન રાખું છું.

|

|

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| મેં તપાસ કરી રાખી છે. મારી જાણમાં આવ્યું છે કે કાશીનગરીના રાજા દિવોદાસ પણ નિઃસંતાન છે.

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| તો ચાલો. જઈએ કાશી તરફ.

|-{{ts|vtp}}

|

|-{{ts|vtp}}

|

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| રાજાજી, તમે મને બસો ઘોડા આપો એ શરતે કે તમને એક સંતાન પ્રાપ્ત થાય પછી માધવીને તમારે મને પાછી આપવાની રહેશે.

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| મંજૂર છે.

|-{{ts|vtp}}

|

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| મારા પુત્રનું નામ હું પ્રતર્દન રાખું છું.

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| મારા કુલ ચારસો ઘોડા હું આ રાજ્યના ઘોડારમાં બાંધવા મંજૂરી માંગું છું. હું જલ્દીથી આવીને લઈ જઈશ.

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| (ખુશ ખુશ થતાં) મંજૂરી છે... મંજૂરી છે..

|(રાજા રાણી વગેરેનો ખુશીનો માહોલ. માધવી અને ગાલવ ત્યાંથી નીકળે છે. )

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| આપણે હવે ભોજનગરમાં ઉશીનરરાજા પાસે જવાનું છે.

|(માધવી યંત્રવત્ ચાલ્યા કરે છે. વૃક્ષ પરથી ફળ લઈ એને ચૂમે છે. ફરતાં ફરતાં એ લોકો દરબારમાં આવે છે. સંગીત સાથે માઈમ દ્વારા વાતચીત બતાવવી. રાજા કહે કે બસો જ ઘોડા આપી શકશે.)

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| રાજાજી, તમે મને બસો ઘોડા આપો એ શરતે કે તમને એક સંતાન પ્રાપ્ત થાય પછી માધવીને તમારે મને પાછી આપવાની રહેશે.

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| મંજૂર છે.

|(સંગીત સાથે એ બતાવી શકાય કે માધવી રાજા સાથે રહે અને બાળકને જન્મ આપે છે. માધવી બાળક લઈને આવે છે.)

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| હું જાહેર કરું છું કે મારા પુત્રનું નામ હું શિબિ રાખું છું.

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| મારો પુત્ર....

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| નક્કી કરેલ શરત પ્રમાણે મેં બસ્સો શ્યામકર્ણી ઘોડા તૈયાર રાખ્યા છે. બાળ તમારે મને સોંપી દેવાનો છે.

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| આ બાળનું દિવ્ય કપાળ જોઈને જ મને લાગે છે કે મારો પુત્ર લાખોમાં એક થશે. આ મારું બાળક છે. હું એને નહીં ત્યાગી શકું.

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| માધવી, તમે તમારી ફરજ ભૂલો છો...

|-{{ts|vtp}}

|

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| આવું નાટક ન કરો માધવી. તમે પોતાનાં બબ્બે સંતાનોનું તો દાન કર્યું જ છે, એ બતાવે છે કે પ્રેમ જેવું તત્ત્વ તમારા દિલમાં છે જ નહિ!

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| હું એક જ વાત જાણું કે એ મારું બાળક છે, એને ત્યજી દેતાં મારા દિલના ટુકડેટુકડા થઈ જાય છે. કેવા નઠોર છો તમે. પણ એક માતાના મનની વાત તમે શું જાણો? તમે ક્યાંથી સમજો મને ગાલવ?

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| શું કરવું તારું અને તારા આ વેવલાવેડાનું? જોતી નથી આટલા વિનિમય અને વહેવાર ગોઠવાય છે. પછી આટલો કચવાટ શા માટે? સ્ત્રીની જાત ક્યારે સુધરશે? અત્યંત નબળા મનની સ્ત્રી છે તું!

|-{{ts|vtp}}

|  : 

|ગાલવ, તારી પાસે જે કંઈ સંપત્તિ છે. એ આ નબળા મનની સ્ત્રીને લીધે જ છે, એટલું યાદ રાખજે!

|-{{ts|vtp}}

|

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| શું થયું?

|(માધવીને રડતી મૂકીને આગળ જતાં)

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| અરે ખૂબ પરેશાન છું હું! આ માધવી... એણે હવે નાટક ચાલુ કર્યાં છે અને હજુ તો મારી પાસે છસ્સો જ ઘોડા થયા છે.

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| મને હમણાં જ માહિતી મળી છે એ પ્રમાણે આવા કુલ આઠસો અશ્વો જ પૃથ્વી પર હતા. અત્યારે છસ્સો તારી પાસે છે અને બસ્સો બ્રાહ્મણોને દાનમાં અપાયેલા. એ બધાં જ બ્રાહ્મણો અને અશ્વો એક નદી પાર કરતાં પૂરમાં તણાઈ ગયા છે. પણ એક વિચાર મને આવે છે, કે તું બ્રહ્મર્ષિ વિશ્વામિત્રને જ બસ્સો ઘોડાને બદલે માધવીનું દાન કરે તો? આ અક્ષતયૌવના દેવીને જોઈ કોઈ પણ તરત જ હા પાડી દે છે! તારી દક્ષિણા થઈ જશે.. ને વિશ્વામિત્ર પણ.. રાજી થશે.

|(ગાલવના મનમાં વાત ઊતરે છે. એ લોકો વિશ્વામિત્ર પાસે જાય છે.)

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| ગુરુજી આપના આ છસ્સો શ્યામકર્ણ અશ્વો અને બસ્સો અશ્વોને બદલે આ અક્ષતયૌવના સુંદરીનો સ્વીકાર કરો.

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| ગાંડા ગાલવ, આ અનુપમ સુંદરીને એક એક પુત્રને બદલે અહીં તહીં લઈ નક્કામા લઈ ગયા. આઠસો ઘોડા બદલે અહીં જ લાવ્યા હોત, તો હું જ ચાર પુત્રો પેદા કરી લેત !

(ગાલવ હરખાય છે અને માધવી નિર્લેપ છે. સંગીત અને કંપોઝિશનથી માધવીને પુત્ર થાય છે એ બતાવવું.)

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| મારા આત્મજનું નામ, મને અષ્ટક રાખવું ગમશે.

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| ગુરુદેવ, મેં રાજા યયાતિને વચન આપેલું એ પ્રમાણે માધવી એમને પરત કરવી પડશે. અમને આજ્ઞા આપો.

|-{{ts|vtp}}

|

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| રાજાજી, આપની પુત્રી માધવી આપને પરત કરવા આવ્યો છું.

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| આવ દીકરી માધવી. તું ખરેખર અક્ષતયૌવના છે. સ્વાગત છે. હું આજે જ તારા માટે સ્વયંવરની ઘોષણા કરું છું.

|(માધવી ના ના કરતી બેસી પડે છે. રાણીમા એનો હાથ પકડવા જાય છે પણ માધવી છોડી દે છે.)

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| આ શું કહો છો તમે? પિતાજી તમે એ દીકરીનો સ્વયંવર કરવા ઉતાવળા થયા છો, જેને પરણવાની હોંશ જ નથી રહી? મારે કોઈ વહેવાર ખાતર કે સામાજિક રિવાજ ખાતર પરણવું જ નથી!

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| તારા પિતા કે એના રાજ્ય પ્રત્યે તારી કોઈ ફરજ નથી? બીજા રાજાઓને વંશ આપવા તેં તારી કૂખ પણ આપી. હવે જ્યારે તારા પિતા ઇચ્છે છે કે કોઈ સારા રાજ્ય સાથે આપણા સંબંધ સુધરે ત્યારે તું પરણવાની ના પાડે છે?

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| તમે માધવીને દબાણ ન કરો સ્વામી! મારી એક વાત સાંભળો....

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| ખબરદાર, તમે એક પણ શબ્દ બોલ્યાં છો તો!

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| મા તમે મારી ચિંતા ન કરો. હું જાણું છું મારે હવે શું કરવાનું છે.

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| પિતા કે પતિની આજ્ઞા ઉથામનાર સ્ત્રીની આ સમાજમાં કોઈ કિંમત નથી. પ્રસંગની તૈયારી શરૂ કરો. મારો આદેશ છે.

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| પિતાજી, મને પિયરનું શરણ આપો, પિતાનું છત્ર અને માની હૂંફ આપો. મારે સ્વાર્થી દુનિયામાં નથી રઝળવું. મને કોઈ પ્રેમનો પ્યાલો અને દરકારની ગોદડી (દરી) આપો. મારે શાંતિથી સૂઈ જવું છે. મારા માટે જ જીવવું છે.

| (રાણીમા માધવી તરફ જવા જાય પણ એનો હાથ રાજા પકડી લે છે અને ઘોષણા કરે છે.)

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| મારા આમંત્રણનો સ્વીકાર કરીને રાજા, મહારાજા, યક્ષ, ગાંધર્વ કેટલાય લોકો મારી અક્ષતયૌવના પુત્રીને પરણવા તૈયાર થયા છે. મને ગર્વ છે હવે અમારો સંબંધ મોટામાં મોટા રાજ્ય કે અત્યંત પ્રતિષ્ઠિત વ્યક્તિ જોડે જ બંધાશે. મહાન રાજ્યોના પુત્રો વસુમાન, પ્રતર્દન અને શિબિ પણ સ્વયંવરમાં હાજર રહેવાના છે!

|-{{ts|vtp}}

|  : 

|: નહીં નહીં..હે ભગવાન ! એ તો મારાં સંતાનો છે, પિતાજી, મને માફ કરજો મારે નથી પરણવું. હું સ્વયંવર રચાશે તો આત્મવિલોપન કરીશ. હું નહીં જ પરણું, ક્યારેય નહિ, હું કોઈને પરણવા તૈયાર નથી. વિચારો તો ખરા! મારા પુત્રો મારા સ્વયંવરમાં આવે છે, મારા પુત્રો. એમને તો જરા પણ ખ્યાલ નથી કે હું એમની માતા છું. આવું ધર્મસંકટ ઊભું કરો છો? કેટલા સ્વાર્થી છો તમે?

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| હવે હદ થાય છે. પુત્રીની મર્યાદા લોપાઈ રહી છે. આજે, અત્યારે જે સંજોગો છે એને અનુકૂળ થવું જ પડશે. દુનિયાને વહાલા થયા પછી ઘરની વાત આવે ત્યારે પીછેહઠ કરવી યોગ્ય છે? કેટલી માનતા પછી નિત્યયૌવના પુત્રીનો જન્મ અમારે ત્યાં થયો, આ દિવસ જોવા માટે?

|(રાણીમા વિલાપ કરે છે. રાજા ધ્યાન નથી દેતા.)

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| પિતાજી, પુત્રીની મર્યાદાની વાત કરતા હો તો મેં મારું જીવન ગાલવને અર્પણ કર્યું છે, એટલે એ મારા પતિ થયા કહેવાય. ગાલવ મારો સ્વીકાર કરે તો એની જોડે રહીશ. ગાલવની તકલીફ દૂર કરવા હું ક્યાં ક્યાં ફરી? બસ્સો શ્યામકર્ણી અશ્વો માટે હું મારાં સંતાનોથી દૂર થઈ. એ કોના માટે? ગાલવ માટે જ ને? તમે મહેરબાની કરીને મારો સ્વયંવર રદ કરો. હું મારું અક્ષતયૌવનનું વરદાન પણ પરત કરું છું. મારે સામાન્ય વ્યક્તિની જેમ જીવન જીવવું છે. મને માફ કરો પિતાજી. ગાલવ, મારે તમારી પત્ની બનીને રહેવું છે. સીધી સાદી ગૃહિણી બનવું છે. મારો પતિ મને દિલથી પ્રેમ કરે, એમાં તરબોળ થઈને જીવન વિતાવવું છે. હું તમારી સાથે વનમાં આવવા તૈયાર છું...

| (આ બોલતાં જ માધવીની ઉંમર દેખાવા લાગી.)

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| આ શું દોલ્યા બેવી? (ટપલી મારીને) આ શું બોલ્યા દેવી! તમે તમે...અ.. અ.. અ.. અક્ષતયૌવના નહીં રહો?.. તમારું શરીર વૃદ્ધ થઈ જશે? પણ એ મારાથી કેમ સહન થશે? જ્યારે મારી પાસે આવવાનું ત્યારે જ ઘડપણ લઈને આવવાનું? આજ સુધી મેં તમને યુવાન જ જોયાં છે. વૃદ્ધ થશો તો હું તમને સ્વીકારી નહીં શકું. અરે, આમ પણ... તમે તો... આમ જુઓ તો મારા માટે 'મા' સમાન છો, કારણ તમને તો ગારા મુરુજીથી પુત્ર પણ થયો છે. (માથે ટપલું મારીને) અરે, મારા ગુરુજીથી પુત્ર પણ થયો છે. હું.. હું.. હું. તમારી સાથે ન રહી શકું.

(આ સાંભળતાં જ દુઃખી થયેલી માધવી મહેલની બહાર વન ભણી ચાલવા લાગે છે.)

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| જેને પતિ માન્યો એ હવે ખરેખર તો મારા ઘડપણને લીધે મને સ્વીકારવા તૈયાર નથી. મારો સંસારમાં રહેવાનો કોઈ અર્થ નથી. હવે મારું પિયર પણ વન અને સાસરું પણ વન!

|  : 

| માધવી, તું આ યોગ્ય નથી કરી રહી.

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| દીકરી, અમને છોડીને ન જા... માધવી.........

|-{{ts|vtp}}

|

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| (માતા પિતાને પગે લાગીને ચાલી નીકળે છે)

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| મેં તને જન્મ આપ્યો છે. તારી મા છું. મારો તો વિચાર કર, દીકરી!

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| જન્મ આપીને સંતાન તરીકે આ સંસારમાં મને લાવ્યાં એ બદલ ખૂબ ખૂબ આભાર પણ હું આ સંસારમાં આવીને મારી જાતને જ ભૂલી જઉં, એ યોગ્ય છે? તમે કોઈએ વિચાર્યું કે માધવીને શું ગમશે ? ક્યારેય પૂછ્યું કે તારે હવે શું કરવું છે?

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| બેટા, તેં બલિદાન આપ્યાં જ છે, તો એનું સારું ફળ હવે મળશે. તું રોકાઈ જા. ચાલી ન જા.

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| તમે કેમ એવું ન શીખવાડો કે બલિદાનની પણ મર્યાદા હોય છે ! દાન પણ પાત્રતા જોઈને અપાય છે. તો જીવન આખું ગમે ત્યાં ન જ આપી દેવાય ને? એક જન્મ મળે છે, એને સાર્થક કરવાનો પ્રયત્ન એટલે જ ઈશ્વરની નજીક જવાની વાત છે. પદ, પ્રતિષ્ઠા, પૈસો અને સ્વાર્થ મનુષ્યને પવિત્રતાથી દૂર લઈ જાય છે. આ સૃષ્ટિ પર ખાલી કુદરત જ પોતાની અંદર પવિત્રતા સંકોરીને બેઠી છે. મારે પણ બસ હવે એકદમ કુદરતી અને પવિત્ર જીવન જ જીવવું છે.

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| બેટા, અમને છોડીને ન જા. તું હવે વૃદ્ધ થવા લાગી, અને અમે તો તારાથી પણ વધારે વૃદ્ધ!

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| તારે કુટુંબ જોઈતું હતું ને? ત્યાં વનમાં કોઈ કાળે એ મળવાનું છે?

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| હું હરણ જોડે કૂદીશ, સસલાં જોડે રમીશ, નદી સાથે વહીશ અને પર્વતની ટોચે જઈ દુનિયા જોઈશ... હવે કુદરત જ મારું કુટુંબ. કુદરત પાસેથી શીખવાનું છે પિતાજી! કુદરત જેને જે આપી શકાતું હોય એ બસ આપે છે. એ જ એની ખૂબી છે. કંઈ આપવાના બદલામાં કશું લઈ લેતી નથી. પોતાની પાસે જે હોય એ બીજાને આપવું એ છે પ્રેમ! રહી વૃદ્ધત્વની વાત. તો મારી પ્રવૃત્તિ જ મારું યૌવન છે. એ જ મારો આનંદ છે. એ જ મારા જીવનની સાર્થકતા છે.

|(ગરુડ અને ગરુડપત્ની આવીને માધવીને પ્રણામ કરે છે. માધવી રંગમંચ છોડી જાય છે. )

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| તો વાત આવી છે માધવીની? માધવી એટલે એકદમ નૈસર્ગિક, ઋજુ(નાજુક) હૃદયી, એકદમ સાત્ત્વિક સ્ત્રી. સગાં માટે, ગમતી વ્યક્તિ માટે એણે જાન કુરબાન કરી. પણ એણે જ્યારે નાનું સરખું વળતર ઇચ્છ્યું તો બધાં તરફથી આરોપો મુકાયા.

| (ગરુડ દૂર દૂર સુધી ડાબેથી જમણે નજર કરે છે.)

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| હું તમારી સાથે વાત કરું છું અને તમે શું જોયા કરો છો?

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| વીતી ગયેલી વાત હવે સ્વરૂપ બદલે છે. હવે એ જ માધવીને આ જમાનામાં બદલાતી જોઉં છું. આજની સ્ત્રી તરીકેના એના હક્ક સમજતી જોઉં છું, એ યુગ વીતી ગયો જેમાં રહેવાથી માધવીની દૃષ્ટિ ખૂલી ગઈ હતી.

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| સ્ત્રી હવે બરાબર જાણે છે કે આત્મસન્માન કેમ જાળવવું. સ્ત્રીત્વ સન્માનભર્યું છે, તો એને કેમ ઉજાળવું. સ્ત્રી પોતે સ્વયંસિદ્ધા બની જ શકે છે. એ માધવીની પાછળની પેઢી બરાબર જાણે છે. ભલે, માધવીએ કોઈ સ્ત્રી-બાળકને જન્મ નહોતો આપ્યો....

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| પણ એમણે વનમાં એક આશ્રમ સ્થાપ્યો. જેમાં ત્યક્તા, બેસહારા કે એકલી સ્ત્રીઓને તે આશરો આપતો. સૌ સાથે મળીને એકબીજાના દિલના દીવામાં ઊંજણ પૂરતાં. કહેવાય છે કે આજુબાજુના વિસ્તારોમાં રહેતી દરેક સ્ત્રીના મનમાં એક સધિયારો હતો. પોતાને કોઈ તકલીફ પડે, તો માધવીમા છે.

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| સમયની નદી વહી ગઈ. એમાં પગ બોળનાર બધા ભીંજાયા. બધા પોતાનું જ્ઞાન પામ્યા. સ્ત્રીને પોતાનું ખરું સ્વરૂપ સમજાવનાર માધવીમાનો જય હો!

|-{{ts|vtp}}

|  : 

| માધવીમાનો જય હો!