સમગ્ર અરધી સદીની વાચનયાત્રા/જવાહરલાલ નેહરુ/તરક્કી કા અંદાજા

          ઇસ દેશમેં હજારોં કામ હૈં. હજારો કામ હમ કરેંગે, ફિર ભી હજારોં બાકી રહેંગે. કામકા હમ ઇસ તરહ અંદાજા કરેં કિ હમને કોઈ નઈ ઇમારત બનાઈ, કોઈ નયા સ્કૂલ બનાયા ઔર કોઈ નયા બડા કામ કિયા, તો ઠીક હૈ; લેકિન આખિરમેં કામકા અંદાજા યહ હૈ કિ ઇસ મુલ્કમેં ઐસે કિતને લોગ હૈં જિનકી આંખોંસે આંસૂ બહતે હૈં, ઉનમેં સે કિતને આંસૂ હમને પોંછેં, કિતને આંસૂ હમને કમ કિએ. વહ અંદાજા હૈ ઇસ મુલ્કકી તરક્કીકા, ન કિ ઇમારતેં જો હમ બનાએં યા કોઈ શાનદાર બાત જો હમ કરેં. ક્યોંકિ આખિરમેં યહ મુલ્ક ક્યા હૈ? યહ મુલ્ક ઇસકે રહનેવાલે કરોડોં આદમી હૈં — મર્દ, ઔરત ઔર બચ્ચેં — ઔર આખિરમેં ઇસ મુલ્કકી ભલાઈ— બુરાઈ ઉન કરોડોં આદમિયોંકી ભલાઈ ઔર બુરાઈ હૈ. ઔર આખિરમેં મુલ્ક હૈ હમારે છોટી ઉમ્રકે લડકે-લડકિયાં ઔર બચ્ચેં. ક્યોંકિ હમારા, આપકા ઔર હમારી ઉમ્રકે લોગોંકા જમાના તો ગુજરતા હૈ. હમને અપના ફર્જ અદા કિયા, બુરા યા ભલા. હમારા જમાના ગુજરતા હૈ ઔર ઓરોંકો સામને આના હૈ. જહાં તક હમમેં તાકત થી, હમારે બાજુમેં ઔર હાથોંમેં, હમને આઝાદીકી મશાલકો ઉઠાયા ઔર કભી ઉસકો ગિરને નહીં દિયા. અબ સવાલ યહ હૈ કિ આપમેં ઔર હિન્દુસ્તાનકે કરોડોં આદમિયોંમેં, નૌજવાનોં ઔર બચ્ચોંમેં, કિતની તાકત હૈ કિ વે ભી ઉસકો શાનસે ઉઠાએ રખેં, ઇસ મુલ્કકી ખિદમત કરેં, તરક્કી કરેં ઔર ખાસ કર ઇસ બાત પર હમેશા ધ્યાન દેં કિ કિસ તરહસે ઇસ મુલ્કકે લાખોં-કરોડોં મુસીબતજદા આદમિયોં કે આંસૂ પોંછેં, કૈસે ઉનકી તકલીફ દૂર કરેં, કિસ તરહ વે તરક્કી કરેં. આજકલ કિસ તરહસે હમારે બચ્ચોંકો મૌકા મિલે કિ વે ઠીક તૌરસે સીખેં, પઢેં-લિખેં, ઉનકા શરીર ઠીક હો, મન ઠીક હો, ઔર દિમાગ ઠીક હો, ઔર ફિર બડે હોકર વે ઈસ મુલ્કકા બોઝા અચ્છી તરહસે ઉઠાએં. યે બડે કામ હૈં, જબરદસ્ત કામ હૈં. કોઈ ખાલી કાયદે ઔર કાનૂનસે, ગવર્નમેન્ટકે હુકુમસે તો નહીં હો સકતા, જબ તક કી સારી જનતા ઉસમેં હિસ્સા ન લે, ભાગ ન લે. હમ એક બડે મુલ્કકે રહનેવાલે હૈં. જબરદસ્ત મુલ્ક હૈ, જબરદસ્ત ઉસકા ઇતિહાસ હૈ. બડે મુલ્કકે રહનેવાલે બડે દિલકે હોને ચાહિએ. શાનસે હમને હિન્દુસ્તાનકો આઝાદ કિયા, શાનસે હમેં આગે બઢના હૈં, શાનસે હમે યહ જો હિન્દુસ્તાનકી આઝાદીકી મશાલ હૈ ઉસકો લેકર ચલના હૈં ઔર જબ હમારે હાથ કમજોર હો જાએ તો ઓરોંકો દેના હૈ, તાકિ નૌજવાન હાથ ઉસકો ઉઠાએં, ઔર હમ અપના કામ પૂરા કરકે ફિર ચાહે ખાકમેં મિલ જાએં. [૧૫ ઑગસ્ટ, ૧૯૫૨]