ગુજરાતી સાહિત્યકોશ ખંડ ૩/અનુક્રમ/ય/યોગવાસિષ્ઠ

From Ekatra Wiki
Jump to navigation Jump to search
The printable version is no longer supported and may have rendering errors. Please update your browser bookmarks and please use the default browser print function instead.


યોગવાસિષ્ઠ : ‘યોગવાસિષ્ઠ’ અથવા ‘વાસિષ્ઠ મહારામાયણ’ એ સંસ્કૃત ભાષામાં – લખાયેલો વેદાન્ત વિષયક એક અતિપ્રાચીન ગ્રન્થ છે. અહીં ‘યોગ’નો અર્થ સામાન્ય અર્થમાં જ લેવાનો છે. એટલે તો એને જ્ઞાન-વાસિષ્ઠ કહેવામાં આવે છે. સંસ્કૃત વાઙ્ગમયમાં આ ગ્રન્થનું ઘણું મહત્ત્વનું સ્થાન છે. રામાયણના રચયિતા મહર્ષિ વાલ્મીકિએ આ પ્રસિદ્ધ ગ્રન્થની રચના કરી છે. મહર્ષિ વસિષ્ઠે પોતાના શિષ્ય રામને વેદાન્તના સિદ્ધાન્તોનો ઉપદેશ આ ગ્રન્થ દ્વારા આપેલો છે. તેમાં સુંદર અને રસિક આખ્યાનો અને ઉપાખ્યાનોનો પણ સમાવેશ થાય છે. આ ગ્રન્થનાં કુલ છ પ્રકરણો છે, જેમાં વૈરાગ્ય પ્રકરણ, મુમુક્ષુવ્યવહાર પ્રકરણ, ઉત્પત્તિ પ્રકરણ, સ્થિતિ પ્રકરણ, ઉપશમ પ્રકરણ અને નિર્વાણ પ્રકરણનો સમાવેશ થાય છે. યોગવાસિષ્ઠ અનુસાર સત્-ચિત્ત-આનંદ સ્વરૂપ પરબ્રહ્મ એ જ પરમ તત્ત્વ છે. તે અદ્વૈત, નિષ્કળ, નિત્ય, અનંત, સ્વયંપ્રકાશ, અવિકારી, શાશ્વત અને દેશકાલાતીત છે. જીવનની સર્વ યાતનાઓ અને દુન્યવી ઝંઝાવાતો વચ્ચે જીવાત્માનું પરમાત્મા સાથે મિલન કરાવવું એ યોગવાસિષ્ઠનો વિષય છે. આ ગ્રન્થ વ્યવહારિક વેદાન્ત માટેનું સારું માર્ગદર્શન પૂરું પાડે છે. ચી.રા.