મધ્યકાલીન ગુજરાતી કાવ્યસંપદા /મામેરું કડવું ૧૩

From Ekatra Wiki
Jump to navigation Jump to search
The printable version is no longer supported and may have rendering errors. Please update your browser bookmarks and please use the default browser print function instead.


કડવું ૧૩

પ્રેમાનંદ

રાગ મારુ
ભક્ત નરસૈયાનું દુખ જાણી રે, ઊઠી ધાયા પુરુષ પુરાણી રે;
થયા શેઠ તે સારંગપાણિ રે, સાથે લક્ષ્મીજી શેઠાણી રે.          ૧
નંદ-સુનંદ સેવક સાથે રે, વસ્રગાંઠડી તેહને માથે રે;
રથ ઉપર બેઠા શ્રીગોપાળ રે, ધોરીને ઘમકે ઘૂઘરમાળ રે.          ૨

લોકે ઓળખ્યા નહિ જગદીશ રે, સાથે વાણોતર છે દસવીસ રે;
સર્વે જોઈ જોઈ વિસ્મે થાય રે, પ્રભુ આવ્યા મંડપ માંહ્ય રે.          ૩

છડીદારો વાટ મુકાવી રે, નાગરીનાત જોવાને આવી રે:
‘આ વહેવારિયો કોણ આવ્યો રે? સાથે ગાંઠડી શાની લાવ્યો રે?’          ૪

કો ન જાણે ત્રિભુવનભૂપ રે, વિઠ્ઠલે લીધું વાણિયાનું રૂપ રે;
રથ ઉપરથી ઊતરિયા રે, હરિ સભા માંહે સાંચરિયા રે.          ૫

ખટ દર્શને ખોળ્યો ન લાધે રે, જેને ઉમિયાપતિ આરાધે રે;
ન જડે ધ્યાને, દાને બહુ યાગે રે, તે હરિહીંડે અણવાણે પાગે રે.          ૬

જે ચૌદ લોકના મહારાજ રે, મહેતા માટે થયા બજાજ રે;
શોભે વાઘો કેસરી છાંટે રે, બાંધી પાઘડી અવળે આટે રે.          ૭

કાને કુંડળ હીરે જડિયાં રે, નેત્ર પ્રલંબ શ્રવણે અડિયાં રે;
એક લેખણ કાને ખોસી રે, ધર્યું નામ દામોદર દોશી રે.          ૮

ઝીણા જામા પટકા ભારે રે, હરિ હળવે હળવે પધારે રે;
ઝીણી પછેડી ઓઢી નાથે રે, બેઉ છેડા ઝાલ્યા છે હાથે રે.          ૯

વીંટી-વેલિયાં કર-આંગળિયે રે, સાદાં મોજાં પહેર્યાં શામળિયો રે;
ઘણા વાણોતર છે સાથે રે, કોણે ઝોળો ગ્રહ્યો છે હાથે રે.          ૧૦
ઘણા સેવક સેવામાં સજ રે, છે ઉદ્ધવના કરમાં ગજ રે;
પ્રભુ પૂંઠે કમળા રાણી રે, સભા મોહી જોઈ શેઠાણી રે.          ૧૧

ઊતર્યાં નાગરીઓનાં અભિમાન રે, જાણે ઊગ્યા શશિયર-ભાણ રે;
ભાલે ભમર ભાવે વિરાજે રે, શીશફૂલ રાખડી છાજે રે.          ૧૨

વિશાળ લોચન ચંચળ ચાલે રે, કેશું ખંજન પડિયાં ગાલે રે;
છે અધર બિંબ-પરવાળી રે, ઉપર ઢળકે વેસરવાળી રે.          ૧૩

બાજુબંધ ગળુબંધ માળ રે, નવસર હાર ઝાકઝમાળ રે;
કટિ ઘમકે ક્ષુદ્રઘંટાળી રે, પહેરણ પચરંગી ફાળી રે.          ૧૪

ઝમકે ઝાંઝર ઉજ્જવળ પાગે રે, વીંછિયા-અણવટ છંદે વાગે રે;
પહેરી પચરંગી પટોળી રે, જુએ મર્મે નયણાં ઘોળી રે.          ૧૫

જડાવ ચૂડો કર ખળકાવે રે, માયા મહેતીરૂપે આવે રે;
મોહી સભા અંબાને નીરખી રે, દેવી દીસે વાણિયણ સરખી રે.          ૧૬

લલિતા વિશાખા બે ખાસી રે, છે ભક્તિ મુક્તિ ચાર દાસી રે;
સંગે આવે દેવાધિદેવ રે, મહેતે ઓળખ્યા હરિ તત્ખેવ રે:          ૧૭

‘ભલે આવ્યા શેઠ શામળિયા રે,’ મહેતો માધવજી-શું મળિયા રે:
ભેટી બોલ્યા સુંદરશ્યામ રે: ‘મારું પ્રગટ ન લેશો નામ રે.          ૧૮

રખે વાત અમારી ચર્ચો રે, તમારે જે જોઈએ તે ખર્ચા રે;
કુંવરબાઈના પૂરો કોડ રે, એમ કહી બેઠા રણછોડ રે.          ૧૯
પછે સભા સરવ સાંભળતાં રે, હરિ વચન બોલે છે વળતાં રે:
‘જાઓ, શેઠાણી! દુખ કાપો રે, કુંવરબાઈને રુદિયાશું ચાંપો રે.’          ૨૦

એવું સાંભળી કમળા હીંડ્યાં રે, કુંવરબાઈને રુદિયાશું ભીડ્યાં રે:
‘મારી મીઠી! ન ભરિયે આંસુ રે, તેડો ક્યાં છે તમારી સાસુ રે.’          ૨૧

મળી નાગરીઓ કરે વિચાર રે, જોઈ રૂપ મૂક્યો અહંકાર રે;
વેવાણ કમળાને એમ પૂછે રે: ‘મહેતા સાથે સગપણ શું છે રે?’          ૨૨

કોકિલા-સ્વર સુધારસ-વાણી રે, તવ હસી બોલ્યાં શેઠાણી રે:
વેવાણ! નથી તમે જાણિયાં રે? તમો બ્રાહ્મણ ને અમો વાણિયા રે.          ૨૩

વેપાર દોશીનો, ઘેર કોઠી રે, અમારે ઓથ નરસૈયાની મોટી રે;
ધન મહેતાજીનું અમો લીજે રે, વેપાર કાપડનો કીજે રે.          ૨૪

અમો આવ્યા મોસાળું કરવા રે, ઠાલી છાબ તે વસ્રે ભરવા રે;
મહેતે જે જે વસ્ર મંગાવ્યાં રે, અમો લખ્યા પ્રમાણે લાવ્યાં રે.’          ૨૫

એમ કહી બેઠાં શેઠાણી રે, સરવ નાગરી સાંસે ભરાણી રે;
તેડ્યા શ્રીરંગ મહેતો વહેવાઈ રે, ભાવે ભેટ્યા શ્રીજદુરાઈ રે.          ૨૬

ત્યારે વિસ્મે થયા સહુ નાગર રે, ભરી છાબ તે કરુણાસાગર રે;
મહેતાને કહે વનમાળી રે: ‘કરો પહેરામણી સંભાળી રે.          ૨૭
વલણ
સંભાળી કરો પહેરામણી,’ એમ કહે સુંદરશ્યામ રે:
‘વળી ઘટે તે સોંપજો અમો વાણોતર સરખું કામ રે.’          ૨૮