સમગ્ર અરધી સદીની વાચનયાત્રા/‘નીરજ’/અબ યુદ્ધ નહીં હોગા-નહીં હોગા!
મૈં સોચ રહા હૂં : અગર તીસરા યુદ્ધ છિડા,
ઈસ નઈ સુબહકી નઈ ફસલકા ક્યા હોગા?…
યહ નદિયોંકા લહરોંકે બાલ ખોલ ચલના,
યહ પાનીકે સિતાર પર ઝરનોંકા ગાના;
મૈંનાઓંકી નટખટી, ઠિઠાઈ તોતોંકી,
યહ શોર મોરકા, ભૌર ભૃંગકી યહ ગુનગુન;
બિજલીકી કડક-તડક, બદલીકી ચટક-મટક,
યહ જોત જુગનુઓંકી, યહ ઝીંગુરકી ઝુનઝુન;
કિલકારી ભરતે હુએ દૂધસે યહ બચ્ચેં,
નિર્ભીક ઉછલતી હુઈ જવાનોંકી ટોલી;
રતિકો શરમાતી હુઈ ચાંદસી યહ શકલેં,
સંગીત ચુરાતી હુઈ પાયલોંકી બોલી;…
ક્યા ઈન સબ પર ખામોશી મૌત બિછા દેગી?
ક્યા ધ્રુન્ધ-ધુઆં બનકર સબ જગ રહ જાયેગા?
ક્યા કૂકેગી કોયલિયાં કભી ન બગિયામેં?
ક્યા પપિહા ફિર ન પિયાકો પાસ બુલાયેગા?
મૈં સોચ રહા : યુગ જો ઇતિહાસ લિખ રહા હૈ,
ક્યા રક્ત ધુલેગા ઉસકી સાદી સ્યાહીમેં?
ક્યા લાશોંકે પહાડ પર સૂરજ ઉતરેગા?
ક્યા ચાંદ સિસકિયાં લેગા ધ્વંસ તબાહીમેં?
ક્યા ખિઝાં ચાટ લેગી શબાબ ઈન ફૂલોંકા?
ક્યા ધૂપ અંધેરેકી દાસી હો જાયેગી?
ક્યા પી જાયેગા રેગિસ્તાન નર્મદાકો?
ક્યા ગંગાકા સૈલાવ ભાપ બન જાયેગા?
ઝુક જાયેગા ક્યા શીશ હિમાલય યોગીકા?
બિન્ધ્યાચલમેં પતઝાર દુબારા આયેગા?
મૈં સોચ રહા : જો ફૂલ રહા ખેતોંમેં, ઉસ
બચપનકો ગોદ મિલેગી ક્યા સંગીનોંકી?
મિટકર મિટ્ટીકે સર પર જો ધર રહા તાજ,
ઉસ શ્રમકો ઉમ્ર મિલેગી ટૈંક-મશીનોંકી?
જો અભી-અભી સિન્દૂર દિયે ઘર આઈ હૈ,
જિસકે હાથોંકી મેહંદી અબ તક ગીલી હૈ,
ઘૂંઘટકે બાહર આ ન સકી હૈ અભી લાજ,
હલ્દીસે જિસકી ચૂનર અબ તક પીલી હૈ-
ક્યા વહ અપની લાડલી બહન સાડી ઉતાર,
જાકર બેચેગી નિજ ચૂડિયાં બાઝારોંમેં?
જિસકી છાતીસે ફૂટા હૈ માતૃત્વ અભી,
વહ મા ક્યા દફનાયેગી દૂધ મઝારોંમેં?
ક્યા ગોલીકી બૌછાર મિલેગી સાવનકો?
ક્યા ડાલેગા વિનાશ ઝૂલા અમરાઈમેં?
ક્યા ઉપવનકી ડાલોંમેં ફૂલેંગે અંગાર?
ક્યા ઘૃણા બજેગી ભૌંરોંકી શહનાઈમેં?…
ચાણક્ય, માર્ક્સ, એંજિલ, લેનિન, ગાંધી, સુભાષ-
સદિયાં જિનકી આવાઝોંકો દુહરાતી હૈં;
તુલસી, વર્જિલ, હોમર, ગોર્કી, શાહ, મિલ્ટન-
ચટ્ટાનેં જિનકે ગીત અભી તક ગાતી હૈં :
મૈં સોચ રહા-ક્યા ઉનકી કલમ ન જાગેગી,
કરવટેં ન બદલેંગી ક્યા ઉનકી કબરેં જબ-
ઉનકી બેટી વેશ્યા બનાઈ જાયેગી?
જબ ઘાયલ સીના લિયે એશિયા તડપેગા,
તબ બાલમીકકા ધૈર્ય ન કૈસે ડોલેગા?
ભૂખી કુરાનકી આયત જબ દમ તોડેગી,
તબ ક્યા ન ખૂન ફિરદૌસીકા કુછ બોલેગા?
સુન્દરતાકી જબ લાશ સડેગી સડકોં પર,
સાહિત્ય પડા મહલોં મેં કૈસે સોયેગા?
જબ કૈદ તિજોરીમેં રોટી હો જાયેગી,
તબ ક્રાન્તિ-બીજ કૈસે ન પસીના બોયેગા?
હંસિયેકી જંગ છુડાનેમેં રત હૈ કિસાન,
હૈ નઈ નોક દે રહા મજુર કુદાલીકો;
નભ બસા રહા હૈ નયે સિતારોંકી બસ્તી,
ભૂ લિયે ગોદમેં નયે ખૂનકી લાલીકો.
બઢ ચુકા બહુત આગે રથ અબ નિર્માણોંકા :
બમ્બોંકે દલદલસે અવરુદ્ધ નહીં હોગા;
હૈ શાંતિ-શહીદોંકા પડાવ હર મંજિલ પર :
અબ યુદ્ધ નહીં હોગા-અબ યુદ્ધ નહીં હોગા!
[હિન્દીની ચૂંટેલી શાંતિ-કવિતાનો સંગ્રહ ‘શાંતિલોક’]