હરીશ મીનાશ્રુની કવિતા/છટ્

છટ્

ટ્રાંકિવલાઇઝરની ટીકડી જેવા ગીતગઝલના
એકધારા લય-આવર્તનોની થેરપીની જરૂર નથી, છટ્

• લાભશંકર ઠાકર *
  

બકદ્રે – શૌક નહીં જર્ફે – તંગના – એ – ગઝલ
કુછ ઔર ચાહિયે વુસ્અત મેરે બયાં કે લિયે

• મિર્ઝા ગાલિબ *
  

ગુજરાતી ભાષાની કાંસાની ટબૂડીમાં ગાલિબનાં
આ શેરને રૂપાંતરે કંઈક આમ ખખડાવી શકાય :

તંગ આઠે પ્રહર અઢારે અંગ રાખે છે
ગઝલની તંગ ગલી અમને તંગ રાખે છે
વિશાળ રંગભૂમિ આપો તો બતાવી દઉં
અમારા શબ્દ પછી કેવો રંગ રાખે છે

અમે આ બન્ને ઉક્તિઓની સહોપસ્થિતિ અત્યંત
સાભિપ્રાય રચી છે : ગઝલ અહીં ‘માંહ્ય પડ્યા તે
મહાસુખ માણે, દખણહારા દાઝે જોને’ એ
પંક્તિઓને ભરપૂર ભોંઠી પાડે છે! અહીં તો ‘માંહ્ય
પડેલો’ ને ‘દેખણહારો’ બન્નેવ સરખાં દાઝેલાં છે.
વિધિની વક્રવ્યંજના તો જુઓ કે ભિન્નભિન્ન
દેશકાળમાં ભિન્ન ભિન્ન ભાષાઓમાં મર્યાદા
સ્વરૂપોત્તમ ગઝલ, કવિતાનાં રુદ્રોને મહાસુખ
આપીને, છેવટે, અનહદ દૂભવી શકે છે.
આ નિમિત્તે, આ રચનાઓમાં ગઝલનાં અઢારે
વક્રલલિત અંગોને અમથું અમથું અઢાર વખત
‘છટ્’ કહેવાનો ઉપક્રમ છે, તો બોલો, ઇર્શાદ.
|| ૧ ||
ગઝલ ગુર્જરી છે, હરિ ૐ તત્ છૂટ્
વિકટ વૈખરી છે, હરિ ૐ તત્ છટ્

એ મૃગનયની છે, હો ભલે સ્હેજ ફાંગી
જરા માંજરી છે, હરિ ૐ તત્ છટ્

ફળી છે મને શબ્દની સાત મુદ્રા
ગઝલ ખેચરી છે, હરિ ૐ તત્ છટ્

ઘડી અંગનો મેલ લઈ ફુરસદે પણ
એ અણઘડ ઠરી છે, હરિ ૐ તત્ છટ્

અમે જે થકી આ હૃદયફળને કાપ્યું
કનકની છરી છે, હરિ ૐ તત્ છટ્

કોઈ તાગી શકતું નથી એનું તળિયું
છતાં છીછરી છે, હરિ ૐ તત્ છટ્

સકળ શૂન્ય જેમાં કર્યું છે મેં સંચિત
તરલ તશ્તરી છે, હરિ ૐ તત્ છટ્
 
ભૂવા, તું ભણ્યા કર આ ભાષાનો મંતર
ગઝલ વૈંતરી છે, હરિ ૐ તત્ છટ્

મને માફ કરજો, ફરિશ્તાની પ્યાલી
મેં એંઠી કરી છે, હરિ ૐ તત્ છટ્

કીડીના પગે જેને મેં બાંધી દીધી
ઝણક ઝાંઝરી છે, હરિ ૐ તત્ છટ્

છે બંદાને ગાલે હજી સૉળ એના
ચપટપંજરી છે, હરિ ૐ તત્ છટ્