અધીત : પ્રમુખીય પ્રવચનો - ૧/નવલકથામાં પ્રથમપુરુષપ્રયોગ
૧૪મું સંમેલન
ટીપ
૧. શ્રીધર સેનકૃત એક સંસ્કૃત કોશનું નામ ‘વિશ્વલોચનકોશ’ છે તે કેટલુ સમુચિત અને કવિત્વમય છે!
૨. શરૂઆતના બધા કેશોમાં પ્રસ્તાવના ધણુંખરુ' અંગ્રેજીમાં અને કોઈ વાર અંગ્રેજી અને ગુજરાતી એમ બેય ભાષામાં હોય છે. માત્ર નર્મ-કોશ’ એમાં અપવાદ છે; એમાં માત્ર ગુજરાતી ‘મુખમુદ્રા' છે.
૩. ‘જોડણીકોશ’ અને ‘ભગવદ્ગોમંડલ’ના લગભગ સમસામયિક એવા કેટલાક કોશોને અહીં ઉલ્લેખ કરું : ત્રિવેદી હરિશંકર દલપતરામકૃત શબ્દા-ર્થમાલા (સાદરા, ૧૯૩૭) પર્યાયોનું જ્ઞાન કરાવવા માટે ‘અમરકોશ’ની પદ્ધતિએ ગુજરાતી પદ્યમાં રચાયેલો કોશ છે. મૂળવંતરાય ત્રિપાઠી અને નીતિરાય વેરાકૃત ‘ગજવે ધૂમતો ગુજરાતી શબ્દકોશ’ (જૂનાગઢ, ૧૯૪૦), રમણલાલ અમૃતલાલ દેસાઈકૃત. ‘અજોડ અંત્યાક્ષરી સાર્થ શબ્દકોશ’ (વડાદરા, ૧૯૪૫), કેશવરામ કા. શાસ્રીકૃત ‘લઘુકોશ’ (અમદાવાદ, ૧૯૫૦) અને ‘ગુજરાતી ભાષાને અનુપ્રાસ શબ્દકાશ, ખંડ ૧, દ્વિઅક્ષરી અિક્ષરી શબ્દ’ (અમદાવાદ, ૧૯૫૧) તથા એ જ લેખકનો ‘પાયાને ગુજરાતી કોશ’ (સુરત, ૧૯૫૬) અને ઉપેન્દ્ર ભટ્ટ અને રતિલાલ નાચકકૃત ‘નાનો કોશ’ (પહેલી આવૃત્તિ, અમદાવાદ, ૧૯૫૬) નોંધ માગી લે છે. ખીજો અનેક શાળાપયોગી કોશો-દ્વિભાષી, ત્રિભાષી તેમ જ એકભાષા-પ્રગટ થયેલા છે, પણ એ સર્વની યાદી કરવાનું બની શક્યું નથી.