View source for અર્વાચીન ગુજરાતી કાવ્યસંપદા/નરસિંહરાવ દિવેટિયા/સ્મરણસંહિતા - સંપૂર્ણ કરુણપ્રશસ્તિ

{{SetTitle}}
{{Heading|સ્મરણસંહિતા - સંપૂર્ણ કરુણપ્રશસ્તિ|નરસિંહરાવ દિવેટિયા}}
<poem>
{{Center|'''ખંડ ૧લો'''
'''(૧)'''
'''(ખંડ હરિગીત)'''}}
ઊછળી ઉલ્લાસથી
સિન્ધુ-ઉર પર રાજતા
હસે ઉજ્જ્વલ હાસથી
અણગણ તરંગો આજ આ;	૧<br>
હાસ કાલે જે હતું,
હાસ તે આજે લસે;
સિત તરંગો! બન્ધુ મુજ!
કરજો ક્ષમા, ઉર ના હસે.	૨<br>
ના હસે ઉર માહરું,
આજ હું લાચાર છું;
ના રૂવે ઉર માહરું,
ધારું અકથ કો ભાર હું.	૩<br>
તમ સમા ઉલ્લાસથી
નાચતો જીવન-ઉરે
અન્ય સિન્ધુતરંગ હા!
આજે ન જીવનમાં સ્ફુરે!	૪<br>
જાગતાં આથાર કો
દાબતો મુજ ઉરને;
અણદીઠો પાષાણ કો
રોકે નયનના પૂરને.	૫<br>
વાણી વદવી ના ગમે,
મૂક ભાર વહું ઉરે;
તદપિ વાણીરૂપમાં,
એ ભાર ઉર હલકો કરે.	૬<br>

(૨)
કાલ્ય ને દિન આજનો—
ભેદ બેમાં શો પડ્યો?
નાચતું ઉર થંભિયું;
ગૂઢાર્થ કોને એ જડ્યો?	૭<br>
નાચશે ઉર શું ફરી,
પૂર્વના ઉલ્લાસથી?
મુખ ઉપર શું વ્યાપશે
શુભ ચન્દ્રિકા સુખહાસની?	૮<br>
કાલ્ય જે રમતો હતો,
પૂર જીવનજોસમાં;
આજ એ ચાલી ગયો
હા! લાડકો મુજ રોષમાં!
પેલું રાતું બિમ્બ જો!
સિન્ધુમાં ડૂબી જતું:
પાછું કાલ્ય પ્રભાતમાં
ઉલ્લાસભર થાશે છતું.	૧૦<br>
બાળ મુજ લુપ્ત જ થયો
મૃત્યુના પટ પાછળે;
શું છતો પાછો થશે?
હમને ફરી શું એ મળે?	૧૧<br>
તારકિત રજની પટે
કાવ્યસંગીતો સુણે
કવિજનો ઉલ્લાસમાં,
મુજને ન તે શ્રવણે પડે.	૧૨<br>
જિંદગી આ જગપટે—
બાજી છે અસમાન એ;
શક્તિસંગે ખેલિયે,
અણદીઠ ને બળવાન જે.	૧૩<br>
મોહથી નિજ માનિયાં
શોગટાં જે આપણે,
શક્તિ તે મન ધારિયાં
હા! લે હરી બીજી ક્ષણે!	૧૪<br>
દાવ રમિયે નવ નવા
શોગટાં જ બચાવવા,
ગૂઢ શક્તિ સમર્થ એ
ના દે કંઈ પણ ફાવવા.	૧૫

(૩)
માત, ભગિની, મિત્રને
ઉર પડ્યા આઘાત તે
તું ન શું જાણે કદી?—
ને શૂન્ય મૂક્યો તાત ત્હેં.	૧૬<br>
માત દીન બની રહી,
ભગિની તો પડી એકલી;
અશ્રુ કા ના કૉણ ક્હે,
આ ક્ષણ લુહે સ્થિર મન કરી?	૧૭<br>
માતભગિની ધૈર્યથી
ઉર વહેછે ભાર તે
જોઈ ઉર ધારી રહું;
હા તાત! તુજ ઉપકાર એ.	૧૮<br>
તોય અશ્રુ ભેળવી,
સર્વ મળી ઉર ખોલતાં;
સ્મરણ તુજ અવસાનનાં
કંઈ મધુર મધુરાં ઘોળતાં:	૧૯<br>
રોગશય્યામાં રહી
ચુમ્બનો ત્હેં યાચિયાં
સીંચવા ઉર શાન્તિ, તે
છેલ્લી વદાયતણાં થયાં!	૨૦<br>
“મૃત્યુથી હું ના ડરું,
રૂડી ભૂમિ વિશે જવું;”—
તું વદ્યો શ્રદ્ધાભર્યો,
તે બળ મ્હને દેશે નવું.	૨૧<br>
“એક, બે, ને ત્રણ થઈ
પેઢી ધાર્મિક ભાવની,–
બસ!–હવે એ અટકશે;”
તું પદ્યો કંઈ દીન ન બની.	૨૨<br>
સ્નેહથી, સૌજન્યથી,
ઉર-ઉદારપણા થકી,
સર્વને પ્રિય તું થયો,
આનન્દવર્ષી વદનથી.	૨૩<br>
ઉરહસ્યો અર્પીને,
નિત્યસહચારે વળી;
પુત્ર બનિયો મિત્ર મુજ,
ને હૃદયને તું રહ્યો ભરી.	૨૪<br>
હિમગિરિનાં શિખરમાં
વિવિધ શોભા હિમ તણી
રવિકિરણ ક્ષણ ક્ષણ ભરે,
તે આપણે નિરખી ઘણી;	૨૫<br>
આત્મના ઉલ્લાસ ત્ય્હાં
અનુભવ્યા આનન્દથી;
એમ આત્મવિકાસ તુજ
સાધ્યો સહજ સુખબન્ધથી;	૨૬<br>
જ્ઞાનગિરિનાં શુઙ્ગને
ભક્તિકિરણો રંગતાં
હૃદયમનને ઠેરવ્યાં
શાં આપણે રહી સંગ ત્ય્હાં!	૨૭<br>
સ્મરણ શાં શાં ઘોળું હું
ઉર વિશે સંગ્રહ કરી!
એ સ્મરણવ્યાપારથી
તુજ મધુર મૂર્તિ ઘડું ફરી.	૨૮<br>
ઓ! તદપિ ઉરમાં વળી
શસ્ત્ર કેરો પાત શો?
ગૂઢ વિદ્યુતદ્યન્ત્રનો
સત્વર થયો આઘાત શો?	૨૯<br>
વૃદ્ધિ ને ક્ષય નિયમતું
તત્ત્વ સૃષ્ટિક્રમ વિશ
જગનિયંતા! ત્હેં મૂક્યું,
તે તોડતો તું ક્યમ દીસે?	૩૦<br>
જીર્ણ ઘટના જાય, ને
સ્થાન હેનું નવીન લે,
એહ વિશ્વવિકાસમાં
વ્યાપક નિયમ સઘળે પળે:	૩૧<br>
એહ સ્થિર કમયોજના
આજ ત્હેં કમભંગથી,
બાળ મુજ પૂર્વે હરી,
તોડી; નિયમ શું દૃઢ નથી?	૩૨<br>

(૪)
(વસન્તતિલકા)
તન્ત્રી તૂટી ગઈ બધી, રહી એક શેષ,
ત્હેને કરાઙ્ગુલિ રહી પકડી વિશેષ;
એ વાદ્યને ધરી ઉછંગ અમોઘ આશા
બેઠી પલાણી ભૂમિ-ગોળ જ, નન પાટા.	૩૩<br>
એ ચિત્ર બાળ! તુજને અતિશે જ વ્હાલું,
શય્યાસમીપ લટકાવી હમેશ રાખ્યું;
ત્હેને વિલોકી ઉર આ કંઈ ઊભરાય;
ક્ય્હાં એ પ્રવાહ વહશે? કંઈ ના કળાય.	૩૪<br>
(ખંડ હરિગીત)
તન્તુ એ અવ શિષ્ટ હા!
તૂટિયો આશાતણો,
બાળ! તુજ તે તાંતણે
આધાર જીવનનો ગણ્યો.	૩૫<br>
મૃત્યુશય્યાએ રહી
ત્હેં વગાડ્યું વાદ્ય જે,
તું હવે ઊડી જતાં,
જો! મૂક પડિયું આજ એ.	૩૬<br>
મૂક થઈ તન્ત્રી બધી,
વાદ્ય એ નીરસ થયું;
આત્મનું સંગીત તુજ
થઈ મૂક તે પણ સ્થિર રહ્યું.	૩૭<br>
શ્યામ પડ તિમિરોતણાં
માર્ગ મુજ જો! આવરે;
ભીંત્ય દૃઢ પાષાણની
આ કોણ રચી ઊભી કરે?	૩૮<br>
દ્વાર તહિં દેખાય ના,
કોણ એ દેખાડશે?
દિવ્ય બળથી ભીંત્ય એ,
હા! કોણ તોડી પાડશે?	૩૯<br>
દ્વાર દેખું બંધ, ત્ય્હાં
વજ્રતાળું મારિયું;
કૂંચિયો વિધવિધ લઈ
ઊઘાડવાને હું મથું.	૪૦<br>
ઊઘડે નવ દ્વાર એ;
પાય મુજ નીચે સરે;
ક્ય્હાં કળુંછું કળણમાં?
મુજને ખબર કંઈ નવ પડે.	૪૧<br>
ધર્મબળ! મુજ બન્ધુઓ!
દિવ્યશ્રદ્ધા! માત ઓ!
કળણકર્દમ ડૂબતો
કો રોકજો ધરી હાથ ઓ!	૪૨<br>

(૫)
મધ્યરજનિ-ઉછંગમાં
તારલા ચમકી રહ્યા;
ઘોર સિન્ધુતરંગમાં
ઘન ઘોષ કંઈ ઘુરકી રહ્યા.	૪૩<br>
એ નિહાળું, એ સૂણું,
સુણું નિરખું ત્ય્હાં ત્હને;
પદપદે પ્રત્યક્ષ તું,
ક્યમ માનું તું નથી કો ક્ષણે?	૪૪<br>
તદપિ રજનીકુહરમાં
શોધ કરતો તાહરી,
ભમ્યો તારક તારકે,
નવ ભાળ લાગી કહિં ખરી.	૪૫<br>
ચન્દ્રમાં, રવિબિમ્બમાં,
રાત્રિયે ને દિન ઊગ્યે,
શોધિયો તુજને બધે,
પણ ગૂઢ તું કહિં નવ જડે.–	૪૬<br>
“ગૂઢ શું છે, મૂઢ હે!”
વાણી હેવી શી થઈ?
તિમિરમાં તારક થકી
પ્રગટી અને ડૂબી ગઈ!	૪૭<br>
“મૂઢ માનવ બાળ ઓ!”
વાણી પાછી ઊપનીઃ–
“ભસ્મ થયું તે શું હવે
ફરી રૂપ ધરશે માનવી?	૪૮<br>
આત્મ નવ નજરે પડે,
ધર્મની ભ્રમણા બધી;
દેહ ભસ્મીભૂત તે
નવ આવશે જગમાં કદી.	૪૯<br>
વીસરી જા ભસ્મને,
માણ્ય સુખ જીવનતણું,
નયનથી દીસે નહિં
ને नास्ति नास्ति, ખરું ભણું.	૫૦<br>
તિમિર નથી, નથી ભીંત્ય કો
દૃષ્ટિ ત્હારી આગળે;
नास्तिताનું સત્ય જો,
તો ભીંત્યતિમિરો સરી પડે.	૫૧<br>
ભીંત્ય નહિં, તો દ્વાર શું?
દ્વાર નહિં, પછી કૂંચી શી?
જીવવું, સુખ સેવવું,
એથી મધુર સ્થિતિ બીજી શી?”	૫૨<br>
વાણી લુપ્ત થઈ ગઈ,
નવ પ્રતીતિ ઉર થઈ;
ઊનના ઉરમાં હતી,
તે ત્હેવી ને ત્હેવી રહી.	૫૩
રાત્રિ શમવા લાગી ત્ય્હાં,
પૂર્વમાં પ્રગટી ઉષા,
ને અવર વાણીતણા
મધુરાસ્વરો શ્રવણે ધસ્યાઃ—	૫૪<br>
“વત્સ! આશ તજ નહિં,
તિમિર સહુ સરકી જશે,
બંધ દ્વાર ઊઘાડવા
લે કૂંચી આપું કર વિશે.”	૫૫<br>
કૂંચી લઈ ઊઘાડિયું
દ્વાર,—ને આ શું દીઠું?
દિવ્ય મન્દિર આગળે
સંગીત થાતું કંઈ મીઠું!	૫૬
</poem>


{{HeaderNav2
|previous = મંગલ મન્દિર ખોલો
|next = પ્રેમળ જ્યોતિ (મારો જીવનપંથ ઉજાળ)
}}