કોડિયાં/કોડિયાં

From Ekatra Wiki
Revision as of 12:35, 14 September 2021 by KhyatiJoshi (talk | contribs)
Jump to navigation Jump to search
કોડિયાં



1

ચડી ચડી પર્વતની કરાડો
પૂજારી કો મંદિર તાહરે જતો;
પૂજા કરી પાવન અંતરે થતો
પૂજા તણો માર્ગ ન મેં સ્વીકાર્યો.

ધરુ દીવો સાગરમાં પ્રજાશના?
કદી ઘમંડી નથી હું થયો પ્રભો!
સુવાસીને મંદિર લાવું સૌરભો?
નથી કર્યાં કર્મ કદી ગુમાનનાં

અંધારના ઘુમ્મટ ઘોરમાં પડ્યો,
આંધી ઉરે એક મહાન વાઈ;
દીવી ધુંવા અંતર ચક્ષુને નડ્યો.

પૂજારીને મંદિર આવશો, પ્રભુ?
પેટાવવા અંતર દીપ-કોડિયું?
મહેલથી નિત્ય જતાં સરોવરે,
તને પગે કંટક ખૂબ વાગતાં;
ગુલાબ ને ડોલર પાથર્યા થરે,
કરેલ મેં ઝાકળબિંદુ છાંટણાં.

સુકોમળે ડંખથી પાંખડીને
તને પીડાતો નીરખી શકી ના;
હૈયા તણી ચાખડીઓ ઘડી બે,
ને આંખડી બે મઢી અંગૂઠીમાં —-

ધરું તને. હું મનમાં વિચારું,
ત્યાં તેં જ આદેશ મહીં ઉચાર્યું;
ઊઠે ઉરે ચાખડી કાજ ભાવ,
હૈયું અને આંખડી ના ધરાવ?

નૈવેદ્યનું મૂલ્ય હવે વધી ગયું!
અભેદ તારા મહીં મેં અનુભવ્યું
9-11-’30


3

ઉઘાડજો મંગલદ્વાર ઓ પ્રભુ!
ધ્રૂજી રહ્યો: શીત સમીર વાતો;
ઠરી થયું હિમ શરીર આ સહુ,
અંધાર ઘેરો મુજ આંખ છાતો.
કરી કરી મેં વિનતી હજારો,
મંદિરનાં દ્વાર ન તેં ઉઘાડ્યાં;
ન આવતો પ્રેમલ શબ્દ તારો,
સમા હવે ધીરજના ખુટાડ્યા.

હવે ન મારે મૃદુ ગાન ગાવાં,
હવે ન ઊભાં તુજ દ્વાર ધ્રૂજવું;
હવે કમાડો મથું હું હલા’વા,
ન જંપવું, ના જરી જંપવા દઉં.

અફાળું હું સાંકળ ખૂબ જોરથી!
ખોલે ન, તો ગાન કરું હું શોરથી!
9-11-’30


5

ભમે બીજાં પાછળ માહરી અને
હું તાહરી પાછળ તો ભમી રહું;
દુ:ખી કરું હું તલસાવી સર્વને,
અને હું તારા દુખથી દુખી બનું.
પૂજે મને ભાવથી પ્રેમીઓ બધાં,
અને હું ઘેલો થઈને પૂજું તને.
રિઝાવવા અંતર સર્વ પાથરે,
તને રિઝાવું, ધૂન એ રહે મને.

રિબાવ તોયે તુજ પાસ આવું,
રિબાવું જેઓ મુજને સુખી કરે.
રટે મને—સર્વથી દૂર જાઉં,
અને તને એક રટું હું અંતરે.

ન જાણું નેને તુજ જાદુ શું ભર્યું?
ત્હારે દુખે કો સુખ છે મીઠું ઠર્યું!
9-11-’30


6

તળાટીએ નિર્જન આ ગિરિ તણી
પડી રહું નિર્બળ હું અપંગ.
પ્રયાણ કાજે ઊઠતા ઉમંગ,
રડી રહું દુ:ખથી જોઈ તું ભણી.

આકાશના ઘુમ્મટને અડેલો
મંદિરનો ઘુમ્મટ જોઈ તો રહું;
ઊડી શકું તો ઊડવા ઘણું ચહું,
રડી રહું અંતરમાં અકેલો.
અંધારની ઘોર પ્રશાન્ત છાયા
આકાશ ને પર્વતમાં છવાતી;
વિભાવરી મંદ સુવાયુ વાતી,
મંદિરમાં દીપક સો મુકાયા.

ટમે ટમે દીપકની દીવેટ,
પડી-રડી દૂરથી જોઈ હું રહું.
પેટાવવા દીપક તો જવું ઘણું,
દીવો થતો અંતરનો અચેત.

પૂજારી કેવો, પ્રભુ! ભાગ્યવંતો?
ચડી ચડી પર્વત ત્યાં દીવો કરે;
કરી દીવો અંતરમાં પ્રભા ભરે,
અપંગ હું અંતરમાં રડંતો.

ત્યાં તો પ્રભા ભાસ્કરની છવાય
યાત્રી નમી સર્વ કરે પ્રયાણ.
અને હું સૂતો મુડદા સમાન,
પ્રભાતિયું મંદ સમીર ગાય.

સુણું પગોના રવ યાત્રી કેરા,
મથું મથું તોય ઊઠી શકું નહિ.
પેસી જઉં-થાય, પ્રભો; ધરામહીં;
ઊઠે ઉરે ભાવ અનેક ઘેરા.

સુણું સૂતો હું રવ મંદ ઘંટના,
હૈયું કૂદે! અંગ શિથિલ થૈ પડે.
અપંગતા અંગની આડી તો નડે;
હૈયું કૂદી પાર પડે દિગન્તના.

ચડી શકું પ્હાડ નહિ અપંગ હું,
ન આવી દીવો તુજ પેટવી શકું.
નૈવેદ્ય ભક્તિ નવ હું ધરી શકું,
અપંગને માફ કરે ન શું પ્રભું?

નથી કને દીપક કાજ કોડિયું,
ન રોપવા એક સળી દીવેટની;
નથી પ્રભુ! હામ કશીય ભેટની,
નથી કને દીપક તેલ તો પડ્યું.

હૈયા તણું હું રચું એક કોડિયું!
આંસુ સર્યાં: દીપક તેલ સાંપડ્યું.
9-11-’30


7

ગગન અંધ બન્યું; શમણે પડ્યું,
શ્રવણનું શુભ ચાંદરણું ચડ્યું:
જગતના સહુ શ્વાસ કરી ધીમા
હૃદય—જાગૃતિ—બિન્દુ દડી પડ્યું.

પવનના ઈસરાજ શમી ગયા,
ચમન, કાનન મૂઢ થઈ રહ્યાં;
સુરનદી તણી પારસ વેલથી
ઝબક—તારક—ફૂલ કંઈ ખર્યાં.

કરી છૂટો ભુજપાશ ઊભો થયો,
ટમકતો વન-અન્ત દીવો લહ્યો:
નિગૂઢમાં નિજ નેન નમાવતો
અલખ દંડ નમી કરમાં ગ્રહ્યો:

નવ પ્રિયા ભણી નેન વળ્યાં જરી!
ટમકતે દિલ આંખડીઓ ધરી!
6-2-’32


8

અહમઅહમી જાણું જાણું હું-તું રમણે ચડ્યાં!
અવનિપટનાં ઉદ્યોનોમાં ભમ્યો ભમરો બની,
ચમન-વગડે તાનો લીધી-ફૂલે ફૂલને ગમી.
કમળદળથી વારિબિન્દુ સરી સરકી પડે,
સુમન ખરતાં ઝોળી મારી ભરે લચકી પડે.

ચરણ ધરવા આવ્યો તારે, સુધાસ્મિત તેં કર્યું,
વીણી વીણી ફૂલ સકળ તેં ઉરે બધું સંઘર્યુ.
મુર્ઝાતાં એ જરીક કુમળાં, પ્રેમીનાં પ્રેમ દીધાં,
આંસુ સારી, હૃદય સૂકવી, તેં ફરી સ્નિગ્ધ કીધાં.

જીતી જાશે પ્રણય-પરબે? મેં ઉપાડી કુહાડી,
હૈયું ચીર્યું હૃદય ઘડવા એક તારી સિતારી.
કોનું? કોનું? વચન વદતી? ચક્ષુ મારાં ઉઘાડ્યાં,
તારે હૈયે રુધિરખરડ્યા મેં લિસોટા ઉઠાડ્યા?

હારી! હાર્યો! વિજય ન ખપે!
          — નભે પડઘા પડ્યા!
12-2-’32


9

ત્રિકાલ કેરો કરી માનદંડ,
પ્રકાશની તારત્રયી મઢી લઈ,
પ્રચંડ ભાનુ તણી અંગૂઠી કરી,
અશ્વિનીએ સાદ કર્યો પ્રચંડ:
વિરાટ! તારું જયગાન ગાવા,
તંબૂરનું એક અનન્ત તૂંબડું
દઈ શકે તો મુજ દંડમાં મઢું,
સંગીત એ શાશ્વતને સમા’વા!

વિરાટનું સોણલું તો સરી પડ્યું,
ધીમે રહી અંતર ખોલી આપ્યું;
અનન્ત એવું અવકાશ વ્યાપ્યું;
અશ્વિનીને સાંપડ્યું વ્યોમ-તૂંબડું.

સંગીતના શાશ્વત બોલ થીજતા!
તારા બની તૂંબ મહીં દીવા થતા!

16-2-’32


10

પ્રવાસ મેં જીવનનો પૂરો કર્યો,
સ્વધામ જાતો પગલે ઉતાવળે:
ભંડાર મારો જગને પગે ધર્યો,
રિઝાવવા હાથ મૂકેલ મોકળા.

માન્યું કને સર્વથી શ્રેષ્ઠ ભેટ
હતી પદે અંતર-દેવ આપવા.
સખા સખી પ્રેમલ સ્ત્રી સમેત
લાગ્યો સમૃદ્ધિ સહુને ઉડાવવા.

રાખ્યું હતું અંતર આપવા પદે,
ચોરી ગયું કોઈ ન હાથ આવતું.
પ્રભુ! સખા! દેવ! દયા નહિ ઘટે,
હરામીને હેત ન ઘેર લાવતું.

ભવાટવીની ભમતો ભૂતાવળે
ખોજીશ એ અંતરને ઉરે ઉરે!

12-2-’32


11

ધડાક શાં દ્વાર પીછે પછાડી
ત્યજી દઈ આસન કેમ ભાગતો?
હૂંફે ભર્યા પ્રેમપલંગ છાંડી
એકાન્ત આ કાનન ભોમ જાગતો?

હસી હસી દ્વારદ્વયી ઉઘાડ્યાં
જરાક જ્યાં સાંકળનાદ તેં કર્યો!
ધરેલ તેં પુષ્પ બધાં સ્વીકાર્યાં,
અબોલડા તોય? શું પ્રશ્ન ઉચ્ચર્યો?

હૈયું નિચોવી ચરણો નવાજું,
ન તોય તું પંજિરમાં પ્રપન્ન!
શરીર—તંતુ—ઈસરાજ બાજું
માન્યું, થતો તોય ન તું પ્રસન્ન!

જરા રડું ત્યાં અપનાવ ના, હરિ!
ઊંડી ઉરે ભૂખ દુરાધ્ય દેવની!
28-2-’32


12

નથી તને નીરખવો! મને કરી,
 મૂર્તિ, કથા મંદિરદ્વાર ત્યાગતો;
પહાડના પથ્થરમાં જઉં સરી,
પદે પદે સ્પર્શ તથાપિ જાગતો!

સેતાનનું રક્ષણ પામવા! કરી,
સ્વરૂપના બાહુ મહીં લપાતો!
એ આંખમાં પ્રેમપ્રકાશને ભરી,
કપોલમાંયે સરતો છુપાતો!

સ્તુતિ, પૂજા, આરતી, ઘંટનાદ
ભણી ભર્યાં કાન મહીંય પૂંમડાં!
અબોલ આ અંતરને નિનાદ
ઘમંડના ઘુમ્મટ તો દડી પડ્યા!

‘કાં હું ન—કાં તું નવ!’— તું અપાર!
તો હું મટું ‘હું’—બનવું અસાર!
29-2-’32


13

કદંબની કુંજ મહીં વીંટાઈ
ભૂરું ભૂરું હાસ્ય હસંત ખોખરું;
જરીક શી ડાળ જલે છવાઈ,
લળી લહે બિમ્બ જલારસી દડ્યું.

ગુલાબ ને બોરસલી બિછાવી
કર્યો ઝૂલો ઉર્વશી—ઉત્તરીયનો;
સમીરની હીર—સળી લગાવી
કવિ કરી પોઢવી એ ઉરે મને—-

ઝૂલાવતી પાલવ નૃત્યતાલે,
સુરાંગના પ્રેષિત તું કૃપાએ;
માગ્યું હતું મેં, સઘળું ન્યછોવી,
દીધો સુખે તેં મુજને પરોવી.

રૂંવે રૂંવે આ સુખશૂળ વાગે!
સુખી ઉરોને ભગવાન ત્યાગે!
3-3-’32


14

કપાસના છોડથી કટીને ચૂંટી
અભાવથી માળી સુદૂર ફેંકતો:
સ્વરૂપ મારું હતું તે લઈ લૂંટી
ફરી મને ક્રૂર બની ઉવેખતો.

ભાંગી ગયાં ઢીંચણ, ધૂળમાં પડી,
ત્યજાયલી—વિસ્મૃત હું તિરસ્કૃત:
ફરી ફરી બાગ મહીં હું આથડી,
પડી વળી પાટુ અનેક નિભૃત.

આ જીવતો અંત અકાલ આણું!
લહી સૂતી ખાખ મહીં સ્મશાનમાં;
નિસાસતી મૃત્યુની સોડ તાણું;
સંજીવની કોઈક ગાય કાનમાં:

પ્રિયા! તને મેળવવા યુગો યુગો
એકી ટસે રાહ ધરી ઊભો હતો:
વિમુખ તારા મુખચંદ્રને મંૂગો
લહી લહી વાદળી વર્ષતો હતો.

હતાં સહુ દ્વાર મૂક્યાં ઉઘાડાં
તું આવશે એક દિ’ એમ ધારીને;
વૃશ્ચિક ને ઝુમ્મર સોળ તારા
જલાવતો નિત્ય તને પુકારીને.

સ્મશાનમાં આમ ઘટે ન શય્યા;
અકાળ આ મૃત્યુની સોડ તાણવી:
સન્માન કે કોલ વિના સમૈયા,
મારી તને પાંખ સદા પ્રમાણવી!

આંખો બની વાદળી વર્ષવા કરે,
હૈયા તણા થાય સહસ્ર ચૂરા:
પિયુ તણા પાદ પખાળવાને
આંખો તણા સાગર તો અધૂરા.

પ્રિયા, વચન એક ન કેમ બોલે?
નથી હજી રોષ શમ્યો સખા પરે?
અમીભર્યાં નેન નહિ જ ખોલે?
અયોગ્યને લેઈશ ના શું અંતરે?

ધ્રૂજો દિશાના દિગ્પાલ ચારે!
આકાશનો ગુંબજ તો તૂટી પડો!
પૃથ્વી તણું પેટ ચીરી પ્રહારે,
ત્રિલોક-જેતા જમરાજ ઊપડો!

પિયુ તણાં વેણ નથી ખમાતાં,
કસોટી મારી થઈ ખૂબ આકરી;
જૂની સ્મૃતિનાં દળ ઊભરાતાં,
મૂકો મને એકલી ઓ ખમા કરી!

અમીભર્યાં નેન નહિ ઉઘાડું?
એવો પૂછ્યો પ્રશ્ન મને વિલક્ષણે.
લજ્જા તણા પર્વત શે ઉપાડું,
થીજી ગયા જે પ્રણમેલ પાંપણે?

મદારીની મોરલી એકદા હતો!
અને હું તો નાગણી જેમ નાચતી;
અબુજ જાણી મુખ ફેરવી જતો!
પડી પડી પાય હું પ્રેમ યાચતી.

પતંગ શા તેં ફુલયજ્ઞ માંડ્યા,
ઊડી ઊડી પુષ્પ અનેક સૂંઘતો;
પ્રિયા તણાં અંતર તેં દઝાડ્યાં,
ક્ષણે ક્ષણે સ્નેહલ ઉર રૂંધતો.

પડી ધીમા સર્વ ગયા પછાડા,
ત્યજાયલો તું ફરી દ્વાર આવતો.
રડી રડી પાયદ્વયી નવાડ્યા,
‘ક્ષમા, ક્ષમા!’ યાચનશબ્દ લાવતો.

પરંતુ હું તો ચડસે ચડી હતી,
ભૂમિ થકી ના તુજને ઉઠાડ્યો;
ક્ષમા નહિ, શાપ અનેક આપતી,
રડેલને મેં વળીયે રડાવ્યો.

તારા સમા મેં ઉરયજ્ઞ આદર્યા
ઊડી ઊડી પુષ્પ અનેક સૂંઘવા.
ક્ષણે ક્ષણે તાહરું હેત ડામવા
દાઝ્યા પરે મેં વળી દેવતા ધર્યા.

કપાસના છોડથી કીટને ચૂંટી
અભાવથી માળી સુદૂર ફેંકતો;
સ્વરૂપ મારૂં હતું તે લઈ લૂંટી
ફરી મને ક્રૂર બની ઉવેખતો.

ભાંગી ગયાં ઢીંચણ, ધૂળમાં પડી,
ત્યજાયલી — વિસ્મૃત હું તિરસ્કૃત:
અને અહીં આવતી તારી ચાખડી,
અયોગ્યને તો કરવા અલંકૃત.

અમીભર્યા નેન નહિ ઉઘાડું?’
એવો પૂછો પ્રશ્ન મને ન આકરો:
લજ્જા તણા પર્વત શે ઉપાડું,
 અબુજને નાથ નહિ ક્ષમા કરો?

સન્માન કે કોલ વિના સમૈયા,
મારી તને પાંખ સદા પ્રમાણવી!
16-2-’32