ગુજરાતી એકાંકીસંપદા/કુદરતી: Difference between revisions

કૃપાશંકરઃ અરે, બૈરાં માણહ સમજે નંઈ કંઈ. આ અતારની વાત નથી. આ તો સ્વર્ગની વાત છે.

કાશીઃ સ્વર્ગની?

ચંદુઃ તો પછી? કાશી ફૂઈ તમે બેહો. આ આપણ બાબૂભૈ તો સ્વર્ગમાં જઈ આવ્યો, દેવદૂતોની હંગાથે. તમે સાંભળો. હા તો પછી – બાબૂભૈ!

બાબુઃ હાં, તો વાદળાંની ઠંડકથી મને છીંકો આવી, મારા હાથ તો છૂટા નો’તા. નાક લૂવું કેવી રીતે? હરિકાકા! હજી આવું વિચારું છું ત્યાં તો ફટ કરતી ને એક અપસરા ઊડતીકને આવી પોંચી અને ઈના રેશમી લૂગડાથી મારું નાક લૂછ્યું. હું તો મૂંઝાઈ ગીયો. અને જ્યારે એના મોંઢા સામું જોયું ત્યારે તો ડિંગ જ થઈ ગીયો. ચંદુભઈ! ખબર છે ઈ કોણ હતું? અરે ઈ તો આપણો દેવલો હતો.

બાબુઃ હા દેવલો. ઓલો ખારાગોઢાના મેળામાં બૈરીનાં કપડાં પે’રી, પટિયાં પાડી નાચતો નો’તો? ઈ… ચોથી ચોપડીમાં મારા ભેગો ભણતો’તો.

ચંદુઃ હા… હા… દેવલો. પેલો નરસીં બજાણિયાનો છોકરો.

હરિલાલઃ નરશીંનો છોકરો તો બે વરહ પેલાં મરી ગ્યો તો?

કૃપાશંકરઃ ઈને એરુ આભડ્યો’તો…

બાબુઃ હા… હા ઈ જ દેવલો. સ્વર્ગમાં અપસરા થીયો છે. મે કીધું દેવલા! તું અંઈ ક્યાંથી? તો કે કે તમારું નાક લુવા આઈ છું બાબૂભૈ. મારું નામ હવે દેવાંશી છે. સ્વર્ગમાં અપસરા છું.

ચંદુઃ પછી?

બાબુઃ પછી શું? દેવલો માળો રૂપ રૂપનો અંબાર લાગે હોં ચંદુભાઈ! ઈ તો મારું નાક લૂછીને અંતરધાન થઈ ગ્યો. મને તો કંઈ એવો હરખ થાય! પછી તો દેવદૂતોએ મને સ્વર્ગના બગીચામાં ઉતાર્યો. ભાતભાતનાં ઝાડ, વેલા, ફૂલ! એક જુઓ ને બીજું ભૂલો. કંઈ પાણીના ફુવારા ઊડે તો મઘમઘાટ આવે. અરે કંઈ મન ડોલી જાય આપણું તો. બગીચામાંથી ચાલતાં ચાલતાં અમે એક મોટા મ્હેલમાં દાખલ થીયા. ઠાઠ દરબાર ભરાયેલો. સિંહાસન પર ઇન્દ્રરાજા બિરાજેલા. નાચગાન ચાલી રીયાં છે. પણ હું દાખલ થીયો કે તરત નાચગાન બંધ.

હરિલાલઃ બંધ? બંધ કેમ કરી દીધાં?

ચંદુઃ નાચગાન બંધ પછી?

બાબુઃ આપણને જોઈને ઇન્દ્રરાજા ફટ ઊભા થઈ ગયા. સામા પગલે હરખભેર આવ્યા. ‘આવો બાબુરાજ’ એમ કઈને બથમાં લીધો. આંખમાં હરખનાં આંસુ આવી ગ્યાં.

ચંદુઃ કોની આંખમાં બાબુ?

બાબુઃ અમારા બંનેની આંખમાં.

હરિલાલઃ ઇન્દ્રરાજા રડી પડ્યા?

બાબુઃ હા, અમે બંને રોઈ પડ્યા. બસ એમ જ કુદરતી રડવું આવી ગ્યું. પછી તો મને એમની પાંહે સિંહાસન પર બેસાડ્યો અને આંખના ઇશારે ફરી તાક્ ધીન્ ધીન્ નાચગાન શરૂ થીયાં.

બાબુઃ આપણાં જેવાં જ વળી. પણ એકદમ સુરીલાં ગાયન. ગાનારો તો પાછો આપણો દેવલો જ હતો ને. એણે કીયું ગાયન ગાયું’તું ખબર છે? મારી વેણીમાં ચાર ચાર ફૂલ, અંબોડલે સોહે સોહામણી ઝૂલ. વાહ! વાહ! શું મીઠાશ અને હલક! અને માળો દેવલો, ચંદુભાઈ! એવો જ રૂપાળો લાગે. ખારાગોઢાના મેળામાં જેવો લાગતો’તો ને એવો જ. કપાળમાં નાની ટીલડી, આંખમાં આંજણ, હોઠ પર લાલી, પટિયાં પાડેલાં, આમ પાછળ લટકતા છેડાવાળો રેશમી સાડલો પે’રેલ. વાહ! શું ઈની અદા, શું ઈના ઇશારા. બીજી બધી અપસરા ઈની પાંહે ઝાંખી લાગે.

હરિલાલઃ ઇન્દ્રરાજાએ ખાલી નાચગાન જ દેખાડ્યાં કે ભોજન-બોજન…

બાબુઃ જમ્યા વગર તો ઇન્દ્રરાજ જવા દે, શું વાત કરો છો હરિકાકા? નાચગાન બંધ થીયાં એટલે ઇન્દ્રરાજા કે કે હાલો બાબુરાજ જમવા પધારો.

ચંદુઃ તે ઇન્દ્રરાજા તને બાબુરાજ કઈને બોલાવે?

બાબુઃ તંઈ? એ તો સ્વર્ગની એક રશમ કેવાય. તમે જાવ તો તમને ચંદુરાજ કહે. હરિકાકા જાય તો એમને હરિરાજ કઈને બોલાવે. એ રીતે મને બાબુરાજ.

કૃપાશંકરઃ જમવામાં શું રસોઈ હતી, બાબુ?

બાબુઃ છૂટું ચૂરમું વળી. ઉપર ધાર, ચોખ્ખા ઘીની અને પીરસનારો આપણો દેવલો, સમ દઈ દઈને ખવડાવે.

કૃપાશંકરઃ અરે પણ ઈ તો બજાણિયાનો છોકરો, ઈના હાથનું આપણા બામણથી ખવાય?

બાબુઃ ઈ ભેદભાવ સ્વર્ગમાં નોં હોય, બાપા. અને દેવલો ઈ તો હું એને ઓળખતો એટલે કઉં છું. બાકી ઈનું નામ તો દેવાંશી હતું. સ્વર્ગમાં ઈનું કેટલું બધું માન! ઇન્દ્રરાજાના ઈના ઉપર ચાર હાથ. દેવાંશી શું કેશે ને શું કરશે. ઈ દેવાંશી આમ બીજા કોઈને તો જમાડે પણ નઈં.

હરિઃ બાબુ જમવામાં ફરસાણ શું હતું?

બાબુઃ અરે હરિકાકા, વાલ. ફસ્ટ ક્લાસ! આપણા મણિયા કરજગના હાથની જ રસોઈ જઈ લો. આ આંગળિયુંમાં હજી ઈની સોડમ આવે છે. (બે વખત આંગળીઓ સૂંઘે છે.) ઊડી ગઈ છે. ઈ સ્વર્ગલોકની સોડમ કંઈ અંઈ ધૂળલોકમાં આવે?

હરિલાલઃ (નિઃશ્વાસ સાથે) મણિયા કરજગ જેવા અવલ નંબરના રસોયા ય ગીયા અને ઈ ખાવાપીવાના ય ગીયા.

કૃપાશંકરઃ ઉપર ધારનાં તો સપનાં રઈ ગ્યાં. બાકી આ ચંદુના દાદા ગુજરી ગયા ત્યારે ઈની પાછળ ચોવીસ ગામની નાત થયેલી. શું ઘી ખાધાં છે ઈ વખતે! ઓહો!

હરિલાલઃ ઘીની ક્યાં વાત કરો છો, મોટા ભૈ. તેલ પણ ચાં મળે છે ખાવા?

કાશીઃ તીંમાં તો મારો બાબુ રોજ કકળાટ કરે છે. મોર્ય સારીપઠ તેલવાળાં શાક ખાધેલાં ને તે ખાણબાફણાં જેવા શાક ચાંથી ભાવે?

બાબુઃ આ એટલે તો મારે પાછા નો’તું આવવું, બા.

ચંદુઃ તો પછી પાછો કેમ આવ્યો. બાબૂભૈ?

બાબુઃ આવરદા બાકી હશે, બીજું શું? જમી લીધા પછી ઇન્દ્રરાજાએ એકસોવીશની તમાકુનું બંગલા પાન એક પોતે ખાધું ને એક મને આપ્યું.

ચંદુઃ ઇન્દ્રરાજા તમાકુવાળું પાન ખાય?

બાબુઃ શું કામ નો ખાય? ઈમને શી ખોટ છે? હા, સાંભળ, ચંદુભાઈ. પાન ખાઈને થોડી વાર અમે વાતું કરી, પછી ઇન્દ્રરાજાએ કીધું કે જાવ, બાબુરાજ, દેવાંશી હારે થોડો આરામ કરો. પછી દેવદૂતો તમને મૂકી જશે. મેં કીધું કે ક્યાં મૂકી જશે? તો કે કે પૃથ્વીલોકમાં. મેં કીધું કે ત્યાં હવે કશ રીયો નથી. આપની મેરબાની હોય તો અંઈ જ કંઈ નાનુંમોટું કામ આલો. આ દેવો મારો નાનપણનો ભાઈબંધ છે. અમે સાથે ભણતા, સાથે રમતા, અમારા દિલ – ઇન્દ્રરાજાએ હસીને કીધું કે મારાથી કશું અજાણ્યું નથી, બાબુરાજ. આ દેવાંશીની મનોકામના પર્ણ કરવા તો તમને અંઈ મેમાનગતિએ તેડ્યા છે.

ચંદુઃ દેવાંશીની મનોકામના?

બાબુઃ હા. એક વાર દેવાંશીનાં નાચગાનથી ઇન્દ્રરાજા પ્રસન્ન પ્રસન્ન થઈ ગીયા. બોલ દેવાંશી! જોઈએ તે માગી લે. દેવાંશીએ તો કીધું કે મારો બાળપણનો જિગરજાન દોસ્ત છે, બાબુ, ઈની બઉ યાદ આવે છે. ઈને તેડાવો, બસ.

ચંદુઃ આનું નામ દોસ્ત કેવાય.

બાબુઃ દોસ્ત એટલે? વિદાય વેળા અરધા આકાશ સુધી મૂકવા આવ્યો. આંખમાંથી આંસુ માંય નઈ. બથમાંથી છૂટો જ નોં થાય. મેં કીધું હું જરૂરથી પાછો આવીશ, દેવા, તું છાનો રે. પણ એ તો હીબકાં ભરી ભરીને રોવા મંડી પડ્યો. મને તો ગળે ડૂમો જ બાઝી ગીયો. દેવદૂત જેવા દેવદૂતોની આંખો ભીની થઈ ગઈ. દેવદૂતોએ ઈને ફોસલાવીને છૂટો પાડ્યો. જતાં જતાં મારી સામે ટગર ટગર જોઈ રીયો. પછી દોડીને મારી પાંહે આવ્યો. બોલ્યો – બાબુ પૂન કરજે જેથી ફરી મળી હકાય. હું તારી વાટ જોઈશ.

કૃપાશંકરઃ આ આપણે આખો જનમારો સંસારમાં કીડાની જેમ જીવ્યા છીએ. સ્વર્ગનાં સુખ આપણા ભાગમાં ચાંથી આવે?

હરિલાલઃ અરે પણ માળો બજાણિયાનો છોકરો – ઈને તે શાં પૂન કર્યાં હશે કે સ્વર્ગ મળી ગીયું? આ હું ચાલી વરહથી ગાયત્રીની ઉપાસના કરું છું. ત્રિકાલ સંધ્યા કરું છું. તાવમાં સસડતો હઉં તોય સ્નાન-સંધ્યા છોડ્યાં નથી. પૂછો મોટા ભૈને.

કૃપાશંકરઃ મારાથી ક્યાં અજાણ્યું છે?

કાશીઃ હરિભાઈ ધરમ-કરમમાં પેલેથી જ કડક નીમવાળા.

હરિલાલઃ આ આટલું બધું પૂન કરીએ છીએ તોય…

બાબુઃ ઈ ખરું, હરિકાકા, પણ આ પૂનની વાત તો બીજી જ છે.

ચંદુઃ એટલે ધરમ-કરમ એ પૂન્ય ના કે’વાય?

બાબુઃ કેવાય, એક રીતે જોઈએ તો. પણ હું કહું છું ઈ એક જુદી જ બાબત છે. આપણને તો ખબરેય ન પડે ને મોટું પૂન આપણા હાથે થઈ જાય.

ચંદુઃ પણ ખબર પડ્યા વિના તો પૂન ચેવી રીતે થાય?

બાબુઃ તારે એ જ એક મોટો ભેદ છે ને. તમને પૂન કરો છો એવી ખબરે નો હોય ને પૂન થઈ જાય.

હરિલાલઃ માળું કંઈ સમજાતું નથી.

બાબુઃ જુઓ તમને મારો જ દાખલો આપું. સ્વર્ગમાં ભોજન પછી આરામ કરતો’તો ત્યારે દેવલાએ મને ફોડ પાડીને વાત કરેલી. ઇન્દ્રરાજાએ દેવલાને વચન આપેલું કે એક વાર મને સ્વર્ગમાં લાવશે. પણ હવે સ્વર્ગમાં ઈમ ને ઈમ પૂન કર્યા વિના તો કોઈને કેવી રીતે લવાય?

ચંદુઃ સાચી વાત.

બાબુઃ હવે વસ્તુ એમ બની ગઈ, ચંદુભાઈ, કે હું આજે સવારે નવેરીમાં પેશાબ કરવા ગીયો. પેશાબ કરતાં અચાનક મારું ધ્યાન ગીયું ને ચમકીને બે ડગ ખસી ગ્યો. બચારી એક કીડી પલળીને મરી જાત. હવે આ તો એક થતાં થઈ ગીયું ને કીડી બચી ગઈ.

કૃપાશંકરઃ ઈનોય બચારીનો જીવ છે ને!

બાબુઃ આ પછી હું ઘરમાં આવ્યો. ખાટલામાં બેહીને તમાકુ મસળવા જઉં છું ત્યાં ઢબી પડ્યો. (જરા અટકીને) દેવલાએ મને કીધું કે બાબુ, તારા હાથે આ જે પૂનનું કામ થતાં થઈ ગયું એને કારણે જ તું સ્વર્ગમાં એક દાડાનો લાવો લઈ શક્યો અને આપણે મળી શક્યા. માટે પૂન કરજે પણ જોજે કરવા ખાતર નોં કરીશ, એનો વિચાર નઈં કરવાનો. ઈમ જ થાવું જોઈએ. કુદરતી.

હરિલાલઃ મારું બેટું આ તો ભારે અઘરું કેવાય.

ચંદુઃ પૂન આપણે કરવાનું નઈં.

કૃપાશંકરઃ ઈની મેળાયે થઈ જવું જોઈએ.

હરિલાલઃ કુદરતી!

બાબુઃ આ દેવલો કુદરતી ગાતો નાચતો, ઈમાં ઈને મજા પડતી. કુદરતી જ ઈને એવું હતું. ભણતો ત્યારેય શું? ગાવાનો ઈને ભારે શોખ. પણ કુદરતી. આ ઈમાં ઈને સ્વર્ગનો મોભો મળી ગયો.

હરિલાલઃ એલા બાબુડા! તું શી વાત કરેશ? માણાહ નાચ-ગાન કરે ઈમાંય સ્વર્ગ મળી જાય?

બાબુઃ હા, પણ ઈ કુદરતી હોવું જઈએ, હરિકાકા.

હરિલાલઃ (ઊભા થાય છે.) આપણે તો આમાં કાંઈ નોં હમજીએ. હું જઉં ત્યારે, મોટાભાઈ. અને હવે બાબુને આરામ કરવા દો. (જતાં જતાં બબડે છે.) પૂન ઈમ ને ઈમ થાવું જોઈએ, કુદરતી. મારું વાલું ઈ તો કેવી રીતે થાય?

ચંદુઃ લાચો હુંય ઊપડું, ફૈબા. બાબૂભૈ! આવજે.

બાબુઃ હા, આવજે, ચંદુભાઈ.

કૃપાશંકરઃ બાબુ, તું આરામ કર થાક્યોપાક્યો. (જાય છે.)

કાશીઃ હાલો હુંય લાપસીનું આંધણ મૂકું. (જાય છે.)

બાબુઃ (તમાકુ કાઢીને હથેલીમાં મસળે છે. આંટા મારે છે. પછી કાને જનોઈ ચઢાવે છે.) પૂન કરવાનું પણ ઈનો વિચાર નંઈ કરવાનો. થઈ જવું જઈએ, કુદરતી.

{{Poem2Close}}