ચંદ્રહાસ આખ્યાન/શબ્દાર્થ અને ટિપ્પણ

શબ્દાર્થ અને ટિપ્પણ

કડવું-૧ વૃષકેતુ – કર્ણનો પુત્ર પ્રદ્યુમન – કૃષ્ણનો પુત્ર સુધન્વા અને સુરથ – હંસધ્વજના પુત્રો બભ્રુવાહન – અર્જુન અને ચિત્રાંગદાનો પુત્ર નીલધ્વજ – માહિષ્મતીનો રાજા હંસધ્વજ – ચંપકપુરીનો રાજા સવ્યસાચી – ડાબા અને જમણા બન્ને હાથે તીર ચલાવી શકે તેવો,અર્જુન વીણાપાણ – વીણાપાણિ; જેના હાથમાં વીણા છે તેવા, નારદ

કડવું-૨ પિનાકપાણ – પિનાકપાણિ; જેના હાથમાં પિનાક નામનું બાણ છે તે,શિવ કડવું-૩

કડવું-૪

જંખજાળ – ઝાંખરાની જાળી વણિયર – એ નામનું એક બિલાડીના કુળનું પ્રાણી વ્યાળ – સાપ ખડુંખાબડાં – ખાડા ખાબોચિયાં ભેરવ – ચીબરી ઘોહ – ઘો નામનું સરિસૃપ પાળી – છરી

કડવું-૫ અંબરીષ – મનુના નવમા પુત્ર નભાગનો પૌત્ર અને નાભાગનો પુત્ર અત્રિકુમાર – દુર્વાસા ઋષિ પોળિયા – દ્વારપાલ કચ્છપ – કાચબો

કડવું-૬ શ્યામાસૂત – દાસીનો પુત્ર

કડવું-૭ નવનિધ – કુબેરના નવ ભંડાર –પદ્મ, મહાપદ્મ, શંખ, ચક્ર, કચ્છપ, મુકુન્દ, કુંદ, નીલ, ખર્વ. અષ્ટમહાસિદ્ધિ – આઠ મહા સિદ્ધિઓ –અણિમા, ગરિમા, લધિમા, ઈશિત્વ, વશિત્વ, પ્રાકામ્ય, પ્રાપ્તિ. સારંગ –મ્ ાૃગ વાસવા – ઇન્દ્ર વિરંચી – બ્રહ્મા અચ્યુત – ભગવાન તુષ્ટમાન –પ્ ા્રસન્ન

કડવું-૮ ગાંડીવપાવણિ-જેનાં હાથમાં ગાંડીવ નામનું ધનુષ્ય છે તે, અર્જુન

કડવું-૯ અધ્યારુ – શિક્ષણ ભૂર – મૂરખ કાચી – નાશવંત

કડવું-૧૦ પ્રોહિત – પુરોહિત હલકાર્યા – આગળ ચલાવ્યા નડેટાટ – ખેદાન મેદાન પનોતો – માનીતો

કડવું-૧૧ અગોપ – છાનુ

કડવું-૧૨ કપિલા – ગાય કૃષ્ણ કુરંગ – કાળિયાર ઘટિકા – ઘડી (આશરે ચોવીસ મિનિટ જેટલો સમય) પરિસ્તરણ – પાથરણું, પથારી

કડવું-૧૩ ગુલ્મ – ઝૂંડ/ઝાડી શીરફળ – શ્રીફળ ફોફળ – સોપારી બદરી – બોરડી વાપી – વાવ પાવઠ – જ્યાં ઊભા રહી કૂવામાંથી પાણી સિંચાય તેવાં ઊભાં બે લાકડાં તોય – પાણી ચંત – ચિત્ત રત – ઋતુ સંધે – સંદેહ અત્રિનંદન – અત્રિઋષિના પુત્ર દુર્વાસા અનુગ્રહ – નિવારણ

કડવું-૧૪ અનંગ – કામદે ત્રટ – તટ બુધ્ય – બુદ્ધિ ખૂત્યો – ખૂપ્યો પાખે – વિના નિરભે – નિર્ભય

કડવું-૧૫ નરખું – નીરખું પરું – દૂર શુકચંચા – પોપટની ચાંચ કેસરી – સિંહ કભાય અંગરખું

કડવું-૧૬ વડી – મોટી સોજ – આચરણ

કડવું-૧૭ અસુર – મોડું પ્રાહુણા – અતિથિ લટપટ કરી – મીઠું બોલી ઉલટ – આનંદ, ઉમંગ અંઘોળ – નહાવું વનિતા – સ્રી રઢિયાળું – સુંદર ફોક – નકામું

કડવું-૧૮ ભેરી-નફેરી – નગારા પ્રકારનાં વાદ્યો દીક્ષિતપણું – યજમાનપણું વિહ્વળ – અહીં પ્રસન્ન અવિધારો – સાંભળો

કડવું-૧૯ વાહી – છેતરી માની – માનીતી દશૈયા – લગ્ન પછી સસરા દ્વારા જમાઈને અપાતાં દસ જમણ

કડવું-૨૦ દક્ષિણ પાણ – જમણો હાથ દ્રુમ – વૃક્ષ હુતાશન – અગ્નિ ઉધ્વસ્ત – ઉજ્જડ કણ – અનાજ પાગ – પગ

કડવું-૨૧ ભેદ – યુક્તિ ધરર્ણે -- ધરતી પર દાધી – દાઝી અખડાઈ – અથડાઈ બુધાના – દંડાના

કડવું-૨૨ શુધ્ય – ભાન લહાણ – આપવું વાંક – દોષ

કડવું-૨૩ અણપ્રીચ્છયો – અચાનક બાંહે – બાજુ પર, હાથે બેરખા – બાજુબંધ પોંચો – કાંડું પહોંચી – પુરુષે બાંધવાનું એક ઘરણું ભાણ – સૂર્ય દુગદુગી – ડોકમાં પહેરવાનું ડમરું આકારનું નાનું ઘરેણું દ્યોતી – પ્રકાશ કમળનો વાગો – કમળના આકારનું એક ઘરેણું શાર્દુલ – વાઘ ભૂર – ઘણું

કડવું-૨૪ જુગતે – યુક્તિથી પ્રશ્ન – ભવિષ્યકથન પુર્ખ – પુરુષ વાજ આવવું – કંટાળવું મધવા – ઈન્દ્ર માતા – મોટા વાડવ – વિપ્ર ગાંજી – હરાવી ઓતરાડું – અલાયદું, દૂર એકાંતમાં અવડ – નિર્જન હેરુ – ગુપ્ત રીતે પાણીવાળા – લોખંડના તીક્ષ્ણ હથિયાર બનાવતી વખતે એને વધારે પાણી પાવાથી એની ધાર વધારે કડક બને છે.

કડવું-૨૫ કલેવરમાં – હૃદયમાં પ્રાશન – પીવું દાઝ – અસંતોષ ઘડિયાં – તે જ ઘડીએ કરાય તેવાં લગ્ન અરચા – લલાટે ચારેય આંગળીએ કરતી આડય સાટે – બદલે કાં જે – કારણ કે ઓસાણ – ખ્યાલ

કડવું-૨૬ પાણી મૂકવું – સંકલ્પ કરવો માતું – ઉમંગમાં ઉદાર સુખપાલ – પાલખી મુખ ઊડી જવું – ચહેરો ફિક્કો પડી જવો.

કડવું-૨૭ અર્થ સધાવું – કામ થવું અડવણ પગ ધાવું – ઉઘાડા પગે દોડવું આરત – આર્ત, દુઃખી આરડવું – પોક મૂકવી કમાઈ – કરણીનું ફળ વર – વાર ખપુવે – યુક્તિપૂર્વક

કડવું-૨૮ ઉચાટ – દુઃખ હું માટ – મારા માટે ઠામ ફેડવો – સત્યાનાશ વાળવું હત્યા – બલિદાન ઉઠાડ્યા – સજીવન કર્યા પ્રતિશોધ – ઉપદેશ પ્રાહુણા – અતિથિ