ટોળાં અવાજ ઘોઘાટ/૧૧- કયારેક એવું બને છે કે જાણે કંઈ બનતું નથી

૧૧- ક્યારેક એવું બને છે કે જાણે કંઈ બનતું નથી

ક્યારેક એવું બને છે કે જાણે કંઈ બનતું નથી. ત્યારે— સમય એના પહાડ જેવા બોજા સાથે દબાવે છે ગૂંગળાવે છે આ દાબ, આ ગૂંગળામણ દમના હુમલામાં તરફડતા દર્દી જેવી દશા કરી નાખે છે ત્યારે ચારેકોર કંઈ કશું ચમકતું નથી વિસ્ફારિત બનીને કંઈ કશું દમકતું નથી દામિની જેવું કંઈ કશું ખનકતું નથી કામિની જેવું ત્યારે— આ શબ્દમાં આમ સરકવું અને કંઈ કશા આશ્ચર્યનું ન ફરકવું અને છતાં— દાબ અને ગૂંગળામણથી બચવા માટે ધતિંગ એવું કે જાણે કાવ્ય રચવા માટે કોઈ સિરિયસ સર્જનમાં મચવા માટે— થતો આમ આ લેખિનીનો પ્રયોગ એ પણ બની જાય છે દમના જેવો રોગ— ગૂંગળાવતો ત્યારે સમજો કે ઉઠાવી લઉં આ કલમ પણ પછી શું ? અને ઊંચકું કેવી રીતે આ કલમ ? એ તો ઊંચકાય છે અને મુકાય છે સતત એકધારી આમ ⁠ઊંચકાય છે અને મુકાય છે તો શું આ કાવ્ય કરું છું તે— સમયના નિતાંત વજનનો અનુભવ કરવા માટે ? ⁠એની ભીંસમાં ભીંસાવા માટે ? કદાચ હા, કદાચ ના, કદાચ કશું કદાચ પશુ. કદાચ તસુ. કદાચ લસું. કદાચ ભસું. કદાચ જશું. ક્યાં ? કશે નહીં. જશે નહીં. હશે નહીં. કોણ ? કમળનો ક. ભમરડાનો ભ. અજગરનો અ. ગણપતિનો ગ. ખટારાનો ખ. આ શું થયું પાછું ? કદાચ કંઈ આશ્ચર્ય જન્મશે એમ સમજી સરકાયું સ્વૈર— પણ ચસી ન શકાયું બોજમાંથી આછું. એનું એ જ તોતિંગ કાળમીંઢ વજન પાછું. છૂટવું છે ? જવાબને બદલે : ‘ખૂટવું છે—ફૂટવું છે—તૂટવું છે.’ એમ આવ્યું; તો કાવ્યનું આ કાંટાળું ઝાડ કોણે વાવ્યું ? શબ્દને શબ્દથી કાપું છું એમાં તો— પ્રત્યેક ક્ષણે શારડી અનુભવાય છે સમયની આમ એકધારી. પણ આમ જ છે આ ? સતત વીંધાયા કરવાનું આરપાર એકધારું અવિરત. આમ કરવા સિવાય અન્ય કોઈ કલ્પ નથી. તરું ? ચરું ? મરું ? ભરું ? પણ શું અને શેમાં ? આ ખાલીખમ છે, તેમાં ? એમાં ખાલી ખાલી ભર્યા કરું છું ભાષા. ભરાયાની ભ્રાન્તિ— ઝાઝી ટકતી નથી. આ ચેતના ભાનભૂલીને ઝાઝું છકતી નથી. આમ લાગે છે એલફેલ— પણ ખરેખર કંઈ એ સનેપાતમાં બકતી નથી. આ બધું જે નિશ્ચિત દિશાને ચીંધે છે એ અવિરત એકધારું આરપાર પોતાને જ વીંધે છે. તો છોડી દે ને. શું છોડી દઉં ? કાવ્ય છોડીને ફાવ્યમાં પડું ? કશુંય ય છૂટતું નથી. અંદરને અંદર એકધારો આમ અતિશય ગૂંગળાયા કરું છું ⁠પણ ઈંડું ફૂટતું નથી. ‘છૂટતું નથી’ —ના પ્રાસમાં ‘ફૂટતું નથી’ આવ્યું; ⁠ને ‘આવ્યું’ ના પ્રાસમાં દાતણને વાવ્યું આમ અગડં બગડં ઊછળવા છતાં યે ⁠આ ‘કાવ્ય કરવાનું’ છૂટતું નથી કાં તો એ એવું પાત્ર છે મદ્યનું જે કદિ ખૂટતું નથી. કાચનું છે, આમ ગબડી જાય છે હાથમાંથી, પણ ફૂટતું નથી. કાં તો એ એવું ગાત્ર છે સમયનું વજનદાર જે કદી તૂટતું નથી.

(એપ્રિલ : ૧૯૭૭)