યાત્રા/ટિપ્પણ1

From Ekatra Wiki
Revision as of 01:55, 17 May 2023 by Meghdhanu (talk | contribs) (પ્રૂફ રીડિંગ સંપન્ન)
(diff) ← Older revision | Latest revision (diff) | Newer revision → (diff)
Jump to navigation Jump to search
ટિપ્પણ

આરંભમાં મૂકેલા મોટા આંકડા કડીનો ક્રમાંક સૂચવે છે, અંદરના આંકડા કડીમાંની પંક્તિના છે.

છંદઃ શિખરિણી, સહજ રીતે સમજાઈ જય, વિના આયાસ વંચાતો રહે તેવી વર્ણરચનાવાળો.

પ્રાસ : ૧લી – ૪થી, ૨જી – ૩જી પંક્તિ વચ્ચેના; જીવન તણા–નમણા, રતનજતન, એ રીતના, કાવ્યના મુખ્ય ત્રણ વિભાગ : [૧] પ્રેમોદય, [૨] પ્રેમપરિણતિ, [૩] પ્રેમનિર્વાણ.

કડી

આરંભમાં ક્રમાંક વિનાની પ્રાર્થનારૂ૫ બે પંક્તિઓ, ૨, વિનય- વિદ્યા, જ્ઞાન.

૧. ૧, પયનિધિ–સમુદ્ર; ૨, ક્ષારાબ્ધિ-ખારો સમુદ્ર. ૨. ૧, સદન-નિવાસસ્થાને; ૨, રતિ–પ્રેમભાવ, અરતિ-રતિથી ઊલટો ભાવ; ૩. કનકવા-ઉડાડવાનો પતંગ ૪, આધાન-વસ્તુ માટેનો આધાર. ૩. ૪, પ્રાણપટ-પ્રાણના વસ્ત્રના. ૪. (*૪) ‘મનુજ–પ્રણય’માંની કડીનું સૂચન. ૧, કુન્દકલિકા-મોગરાની કળી; ૩, હરિત્-લીલું, પુટ-પડિયો; ૪, સુધાર્થી ભૃંગાર્થે-સુધા ઝંખતા ભૃંગ, ભ્રમર માટે, ૪, ખનિકા–ખાણ. ૫. (* ૫) ૩, પિકો-કોકિલા, ૪, સ્રોત-પ્રવાહ. ૬. ૧, કાસાર–સરોવર; ૩, મરાલ-હંસ. ૭. (* ૬) ૧, ક્ષિપ્ર-વેગીલી. ૮. ૩, નભોગામી-આકાશમાં જનારાં, ભાવનાશીલ; ૪, ડમરી-ઘુમરાતો પવન. ૯. ૪, કુટિર-ઝુંપડી. ૧૧. (* ૭) ૩, ઉત્ખાતંતી-ખોદી નાખતી; ૪, દયિતા-પ્રિયતમા. ૧૨. ૧, ઉત્તુંગા-અતિ ઊંચી; ૩, તર્જન-તિરસ્કાર, ૪, ગર્તોત્સંગ-ગર્ત, ખાડો, ઉત્સંગ-ખોળો. ૧૩. (*૮) ૪, દુઃસ્પર્શા–સ્પર્શમાં ન આવે તેવી. ૧૪. (*૯) ૧, કચ્છપમતિ-કાચબાના જેવી ધીરી છતાં દૃઢ વૃત્તિ, ૨, ધ્રુવ-દૃઢ. ૧૭. (*૧૧). ૨, ગવાક્ષ-ઝરૂખો ૧૮. ૧, સૌધ-તલ-અગાસીનો બિછાવ ૧૯. (*૧૨). ૪, તરી-હોડી. રર. ૧, કામ્યા-કામના પ્રેમ કરવા જેવી; ચંદનદ્રુમ–ચંદનનું વૃક્ષ. ર૩. ૩, રસેપ્સુ-રસની ઈપ્સા, ઇચ્છાવાળું; ૩, પટુ-કુશળ, ચાલાક. ૨૪. ૩, મુખરરવ-ખુલેથી બોલતો. ૨૫. ૪, અભગ-દુર્ભાગ્યવાળો. ૨૮. આ કડીથી પરિસ્થિતિમાં પલટો આવે છે. યથાતથા વિવિધ વ્યક્તિઓ જીવનમાં આવતી થાય છે. ૩૦. ૪, અમી-અમૃત. ૩. ૧, રત-મચેલો. ૩૨, ૩, પડઘી–પડઘો પામી. ૩૩. ૧, અ-ધુર-ધુરા વિનાનો, અપરિણીત; ૪, એ સંપર્ક પવિત્રતાની ભૂમિકા ઉપર હતો. ૩૪. અહીંથી કાવ્યનો બીજો વિભાગ શરૂ થાય છે, જેને મેં વિવરણ પૂરતું ‘પ્રેમ-પરિણતિ’ નામ આપ્યું છે. ૩૪ થી ૩૮ સુધીની કડીઓ-કવિ જીવનની બીજી કર્મપ્રધાન, પ્રખર, રુક્ષ પ્રવૃત્તિઓ તરફ વળે છે. ૩૬. કવિએ પોતાની પ્રવૃત્તિને નાનકડું હળ લઈ ખેડતા ખેડૂતની સાથે સરખાવી છે. એ ‘ગરીબની ખેડ'માં એક ‘અદનું ઢેફું', ઘણી દુર્દશામાં પડેલી વ્યક્તિ મળી આવે છે. ૩૭. ૩, સ્નેહરુજ-સ્નેહનું દર્દ. ૩૯. ૩,ઉપણી-નાનું સૂપડું; ૪, ઉચ્છિષ્ટ-તજાયેલી. ૪૦. ૩, રોડાં-ઈંટના ટુકડા. ૪૧. ૩, ગોબરગુણા-છાણની ગુણ-લક્ષણવાળી. ૪૫. ૩, વિશ્રમ્ભ-સંપૂર્ણ વિશ્વાસ, નિકટતા. ૪, સૌનો કર્તા તું. ૪૬. (*૨૨). ૨, અર્ગલ–આગળો. ૪૭, (*૨૩). ૫૨. (*૨૪). ૫૩. (*૨૫). પ૪. (*૨૬) ૫૫. (*ર૭). પ૬. (*૨૮) ૧, વિધુરેખા-ચંદ્રની રેખા. પ૭. ૩, કારા-કેદખાનું. ૫૮. (*૨૯). ૫૯. (*૩૦). ૨, ઉચ્છિત-ઊંચું. ૬૦, (*૩૧). ૬૧, (*૩૨) ૨, અયસ–લોઢું; કવચ-બખ્તર. ૬૪. ૪, બળકું -બળવાન. ૬૭. (*૩૩). અહીંથી કાવ્યનો ત્રીજો વિભાગ ‘પ્રેમનિર્વાણ’ શરૂ થાય છે. પરિસ્થિતિમાં ઝડપી ઉગ્ર પલટો આવે છે. નવી જ અનુભૂતિઓ પ્રગટ થાય છે. ૬૮. ૩, છાટ-શિલા. ૬૯. (*૩૬). ૭૧. (*૩૭). ૭૨. (*૩૮) ૧, પરસ–સ્પર્શ. ૭૩. (*૩૯) દિવ્ય વ્યક્તિનો સંબંધ રચાય છે. ૭૪. (*૪૦). ૭૫. (*૪૧). પેલી માનવ વ્યક્તિ અહીં જોવા મળે છે. ૭૬. (*૪૨). ૭૭. (૪૩). અહીં કાવ્યમાંથી લાંબા લાંબા ગાળા ‘મનુજ-પ્રણય’માં લીધા નથી, ૭૮થી ૮૧ની ચાર કડી, ૮૩થી ૯૬ની ચૌદ કડી. અહીં કવિહૃદય તરફથી પોતાનું આર્દ્ર નિખાલસ નિવેદન આવે છે. ૭૮. ૧, ઉગમ–મૂળ. ૮૦. ૪, ગરજનો –ગર્જના. ૮૨. (*૪૪). ૯૭. (*૪૫). ૯૮. ૨, વીચિ-મોજું. ૧૦૦. ૨, શકલ-ટુકડો, ખંડ. ‘પ્રણયલહરી’ તે પ્રભુ જેમાં સૂતેલા છે તે પયસાગરમાં ઊઠતી, પ્રભુના પોતાના પરમ આત્મગુણ, સત–ચિત્–આનંદની લહરીઓમાં છલી ઊઠતી અતિશય પ્રબળ લહર છે, આ કાવ્ય રૂપે તે અકળ રીતે આવી ગઈ છે, પ્રભુ પોતે જ કાવ્ય રૂપે ઊડતા આવેલા છે. પયનિધિપય, દૂધ અને પાણી બંને અર્થમાં, ઈશ-શયન–પ્રભુને સૂવા માટેની જગા, પ્રભુ બેઠેલા નથી રહેતા. આત્મ-ગુણ–પ્રભુના સ્વરૂપને સૂચવતાં સત, ચિત્ આનંદનાં તત્ત્વો; દુર્ષ-અતિ પ્રબળ; કાવ્ય-ડયન-કવિતા રૂપે ઊડીને આવી જતા હોય તેવી ક્રિયા.